اشاره: فرهنگ و امور فرهنگی در پیشرفت کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است. وضع مصوبه در حوزه فرهنگ و امور فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران با شورای عالی انقلاب فرهنگی است که طی چند دهه فعالیت خود مصوبات فراوانی داشته است. وضع مصوبه در قوه مقننه و سایر مراکز و مراجع مقرره گذار در ایران دارای ویژگی های سنتی و به سبک ایرانی است و از آسیب های مشترکی در رنج است که نهایتا کارآمدی آنها را در جامعه با مشکل مواجه ساخته است. نظر به اهمیت فرهنگ و امور فرهنگی در آینده کشور، «چالش قانون» نقد و بررسی مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی را در دستور کار خود قرار داده است. این نوشتار به معرفی، نقد و بررسی مصوبه سياست هاي سواد آموزي می پردازد که هم اکنون از نظر خوانندگان گرامی می گذرد:

معرفی مصوبه
شناسنامه مصوبه
ردیف: ۱۴
نام مصوبه: سياستهاي سواد آموزي
شماره جلسه تصویب: ۵۹۵
تاریخ تصویب: ۲۱/۰۹/۱۳۸۵
شماره ابلاغ: ۵۰۶۴/دش
تاریخ ابلاغ: ۰۴/۱۱/۱۳۸۵
مقدمه:
با الهام از فرمان تاريخي حضرت امام خميني(ره) در دي ماه سال ۱۳۵۸ مبني بر بسيج همگاني براي مبارزه با بي سوادي، رهنمودهاي مقام معظم رهبري، جهت گيريهاي سند ملي چشم انداز بيست ساله جمهوري اسلامي ايران، سياستهاي فرهنگي و آموزشي ملحوظ در قانون و اهداف برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور و به منظور تحقق با سوادي كامل در كشور از طريق اجراي برنامه راهبردي سواد آموزي، شوراي عالي انقلاب فرهنگي سياستهاي سواد آموزي را به شرح ذيل تصويب نمود:
ماده۱- وزارت آموزش و پرورش، با هدفانسداد ورودي بي سواد از طريق افزايشنرخ جذب خالص كودكان ۶ ساله و پوشش واقعي كامل لازم التعليمان، موظف است انعطاف و نوآوريهاي لازم را در روشها، ضوابط آموزشي، روندها و رويه هاي اداري صورت دهد و حسب ضرورت در مناطق روستايي كم جمعيت و عشايري كه تشيكل كلاس كمتر از حد نصاب مقرون به صرفه نيست، از شيوه خريد خدمات آموزشي از اشخاص حقيقي و حقوقي واجد شرايط، بهره گيرد.
ماده۲- سازمان نهضت سواد آموزي به منظور شتاب بخشيدن به روند سوادآموزي در كشور موظف است:
۱ـ۲ـ برنامه راهبردي سوادآموزي موضوع اين مصوبه را با هماهنگي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور تهيه نمايد. اين برنامه مطابق سياستهاي مورد نظر شوراي عالي پشتيباني سواد آموزي كشور و در چارچوب برنامه هاي مصوب ستاد سوادآموزي استان (موضوع بند ۳ اين مصوبه) عملياتي مي‌شود.
۲ـ۲ـ سواد آموزي را با رويكرد تشويقي و با اولويت در استانهايي كه درصد باسوادي پايين تر از ميانگين كشوري است و همچنين پنج استاني كه بالاترين فراواني (قدر مطلق) بي سواد در كشور را دارند، به بي سوادان عرضه كند.
۳ـ۲ـ راهكارها و ضوابط تشويق بي سوادان به امر سواد آموزي و الزامات مناسب براي فراهم شدن زمينه هاي جذب هر چه بيشتر آنان به اين امر را تهيه و براي تصويب به هيأت وزيران ارائه نمايد.
۴ـ۲ـ به منظور رعايت اصول ياد دهي- يادگيري و تثبيت سواد بزرگسالان، نسبت به اصلاح روندها و شيوه هاي جاري سواد آموزي اقدام و دوره ها، محتوا و روشهاي متنوع خاص برنامه راهبردي را تهيه نمايد.
۵ـ۲ـ با بهره گيري از همه ظرفيت هاي موجود در دستگاههاي اجرايي و نهادهاي اجتماعي دولتي و غيردولتي، ارائه خدمات سواد آموزي را راهبري كند و تدريجاً از مباشرت و تصدي مستقيم امر سوادآموزي، به مديريت فرايند سواد آموزي روي آورد.
۶ـ۲ـ با اجراي برنامه راهبردي سوادآموزي تا پايان برنامه چهارم توسعه با سوادي كامل گروه سني ۲۹- ۱۰ سال و تا پايان برنامه پنج ساله پنجم توسعه، با سوادي كامل گروه سني ۴۹- ۱۰ سال را محقق سازد.
ماده۳- به منظور فراهم ساختن زمينه هاي اجرايي برنامه راهبردي سوادآموزي، در مركز هر استان ستادي مركب از استاندار (رئيس ستاد)، رئيس سازمان مديريت و برنامه ريزي استان، امام جمعه مركز استان، رئيس سازمان آموزش و پرورش استان(دبير ستاد)، رئيس دانشگاه علوم پزشكي مركز استان، مدير مركز صدا و سيماي استان، رئيس سازمان جهاد و كشاورزي استان، مديركل كار و امور اجتماعي استان، رئيس سازمان جهاد و كشاورزي استان، مديركل كار و امور اجتماعي استان، مدير كل امور عشاير استان، مدير نهضت سواد آموزي استان و با مسئوليت استاندارد تشكيل مي گردد. اين ستاد حداقل سالي يكبار تشكيل جلسه داده ضمن سياستگذاري منطقه اي و پشتيباني لازم، برحسن اجراي برنامه سوادآموزي نظارت مي نمايد.
ماده۴- صدا وسيماي جمهوري اسلامي ايران مكلف است با فرهنگ سازي مناسب براي جذب بي سوادان و اجراي آموزشهاي سوادآموزي از طريق شبكه هاي راديو- تلويزيوني مربوط، همكاري لازم را در اجراي اين برنامه معمول دارد.
ماده ۵- سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور موظف است براي اجراي اين مصوبه، همه ساله اعتبارات لازم را براي انسداد ورودي بي سواد و توسعهبرنامه آموزش براي همه و اجرايبرنامه راهبردي سوادآموزي در قوانين بودجه ساليانه اعمال نمايد.
ماده ۶- كليه وزارتخانه ها، مؤسسات، شركتها و سازمانهاي دولتي، حسب اعلام وزارت آموزش و پرورش و سازمان نهضت سواد آموزي موظفند اهتمام و همكاري لازم را براي اجراي اين مصوبه به عمل آورند.
ماده۷- سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور مكلف است شاخص فعاليت سواد آموزي كاركنان را در ملاكهاي ارزيابي درون دستگاهي و انتخاب دستگاههاي اجرايي برتر در جشنواره شهيد رجايي لحاظ نمايد.
ماده۸- وزارت آموزش و پرورش مي بايست حسب ضرورت پيش نويس لوايح لازم را براي رفع موانع اجرايي اين مصوبه تهيه و تنظيم و به هيأت دولت ارائه نمايد تا پس از تصويب براي سير مراحل قانونگذاري به مجلس شوراي اسلامي ارسال شود.
ماده۹- سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور موظف است مأموريتها، وظايف و ساختار تشكيلاتي سازمان نهضت سوادآموزي را متناسب با سياستهاي موضوع اين مصوبه، با رعايت قوانين موجود و با رويكرد تقويت بخش غير دولتي مورد بازنگري و اصلاح قرار دهد.
ماده۱۰- وزرا و استانداران مي بايست گزارش اقدامات خود در خصوص اجراي مفاد اين مصوبه را هر شش ماه يك بار به هيأت وزيران رائه كنند.
ماده۱۱- وزارت آموزش و پرورش موظف است همه ساله گزارشي از نحوه اجراي مفاد و الزامات اين مصوبه را به شوراي عالي انقلاب فرهنگي ارائه نمايد.

نقد و بررسی مصوبه
مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی از نظر ۱۸ مولفه بشرح زیر مورد نقد و بررسی قرار گرفته است:
دامنه اعتبار زمانی، نامگذاری، عنوان گذاری، نسخ نوعی، تغییرات، آیین نگارش، تکراری بودن، مراجع موازی، مصوبات مزاحم، استثناپذیری، آگاهی عمومی، کاستی ها، اهداف، ویژگی های ذاتی، ویژگی های عرضی، منابع تقنینی، استانداردهای تقنینی و منافع عمومی
- بازیابی آسان در نامگذاری هدفدار مصوبات
با وجود تورم در مصوبه و وضع مصوبه کشور امر جستجو در مصوبات برای یافتن مصوبات مورد نیاز اجتناب ناپذیر است. در روش های سنتی جستجو مانند فهرست های دستی، کاردکس نویسی های کتابخانه ای و جستجوی عناوین مصوبات در کتب و جزوات با ماهیت کشف المطالب نمی تواند کمک شایانی بنماید. نامگذاری مصوبات به روش سنتی موجود نیز در روش های جستجوی رایانه ای دارای دامنه بازیابی های وسیع با احتمال خطای فراوان است که عملا استفاده از مصوبات را برای جامعه دچار مشکل نموده است.
- ساده سازی پیچیدگی های محتوایی مصوبات
هر پدیده اجتماعی که بناست در یک مصوبه صورت بندی شود دارای سطحی از پیچیدگی و کل گرایی است که با تفکر جزءنگر قابل تحلیل نیست. از این رو برای ساده سازی پیچیدگی ها و تقلیل سطح روابط درونی آن بطور طبیعی باید با جداسازی و طبقه بندی به عنوان بندی آنها پرداخت. عنوان بندی منطقی مفاهیم مندرج در یک مصوبه از ابتدا تا انتها قطعا به ساده سازی پیچیدگی های محتوای آن کمک می کند. درک مفاهیم پیچیده مانند متن مصوبات به یکباره و در یک مرحله صورت نمی گیرد و این امر از طریق ساده سازی مرحله ای و تدریجی امکان پذیر می شود.
- نکوهش تکرار واضحات در مصوبه
در فرهنگ عامه تکرار واضحات مورد نکوهش قرار گرفته است. تکرار بی دلیل ملال خستگی آور است و مخاطب را از پیگیری موضوع منصرف می نماید. در تاثیرگذاری حداکثری، باید اشاره ها را به موضوع مورد بحث کنترل کرد. جامعه نه فقط مصوبه که هر تکرار مکررات را برنمی تابد و قایل نیست که برخی مدام خود را تکرار کنند و مشکلی از زندگی مردم حل نشود. خانون دوباره یک کتاب به اندازه کافی ملال آور است که شاید تجربه اندکی از مردم باشد که کتابی را چند بار مطالعه کرده باشند.
- وجود مصوبات و مصوبات موازی، تکراری، پراکنده و بسیار جزیی
بررسی مختصر در حوزه مصوبات اداره شئون مختلف جامعه نشانگر این حقیقت است که در موضوعات مشابه توسط مراکز و مراجع واضع مصوبه مصوبات بسیار زیادی بصورت موازی، تکراری، پراکنده و جزیی وجود دارد که در تعیین مصادیق با تفاسیر گوناگون مواجه اند و نهایتا در راه حل مشکلات زندگی مردم ناتوان اند. جامعه با حجم فراوانی از مصوبات و مقررات روبروست که بصورت جدا از هم و مستقل از یکدیگر به تصویب رسیده اند که از نظر دامنه شمولیت نیز با یکدیگر متفاوت است.
- مصوب مرجع صلاحيت دار بودن مصوبه به مثابه وجود ساختار اجتماعی پشتیبان
ویژگی مصوب مرجع صلاحيت دار بودن مصوبه نشانه این است که در جامعه برای هماهنگی اجرای مصوبه، ساختار اجتماعی متناسب با آن وجود دارد که به هنگام لزوم مددکار دستگاه های اجرایی در اجرای هر چه بهتر مصوبه هستند. وجود مرجع صلاحیت دار در وضع مصوبه، وجه قانونی و حقوقی آن را تامین می کند و ضرسی اطمینان بخشی آن را نزد مجریان مصوبه و مردم افزایش می دهد. وجود مرجع صلاحیت دار نشانه وجود سازماندهی مصوبه توسط مرجع مسئول مربوطه است. در مصوبه و وضع مصوبه سنتی به سبک ایرانی، بروز و تشدید مشکلات زندگی مردم نشانه عدم پشتیبانی مراکز و مراجع وضع مصوبه از مصوبات خود به عنوان ویژگی ذاتی مصوبه و وضع مصوبه است.
- تقنين واقع گرا به مثابه هدفمند بودن مصوبه و دقت در تعیین اهداف
تقنين واقع گرا به معنای هدفمند بودن مصوبه و دقت در تعیین اهداف یکی از اصول وضع مصوبه است. در مصوبه و وضع مصوبه سنتی به سبک ایرانی، بروز و تشدید مشکلات زندگی مردم نشانه عدم تقنين واقع گرا به مثابه هدفمند بودن مصوبه و دقت در تعیین اهداف به عنوان اصول مصوبه و وضع مصوبه است. هدفمند بودن مصوبه و دقت در تعیین اهداف رابطه مستقیم با کارآمدی و اثربخشی مصوبه دارد. مصوبه هدفمند که در تعیین اهداف آن دقت لازم صورت گرفته است می تواند برای اجرایی شدن خود از بهترین راهکار استفاده کند تا خود را به اهداف از پیش تعیین شده خود برساند. بی هدفی و بدهدفی، دارای آثار زیانباری است که در بسیاری از مصوبات ناکارآمد قابل مشاهده است. مصوباتی که در برهوت فقدان اهداف یا اهداف ناسازگار، سرگردان اند و راه به جایی جز شکست و ناکامی نمی برند. در مصوبه و وضع مصوبه سنتی به سبک ایرانی، بروز و تشدید مشکلات زندگی مردم نشانه عدم واضع مصوبهي علني به مثابه عدم هدفمند بودن مصوبه و دقت در تعیین اهداف به عنوان اصول مصوبه و وضع مصوبه است.

^{نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه}