اشاره: پژوهشکده شورای نگهبان، بازوی تحقیقاتی شورای نگهبان در انجام وظایفی است که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر عهده این شورا قرار داده است. گزارش های پژوهشی یکی از مجموعه آثار علمی منتشر شده از سوی این پژوهشکده است که توسط گروه های علمی پژوهشی شاغل در آن انجام شده است. گزارش های پژوهشی معمولا به مفاهیم پایه مرتبط با وظایف شورای نگهبان می پردازد. چالش قانون ضمن اعلام آمادگی برای انعکاس متن جوابیه پژوهشکده شورای نگهبان، پیشاپیش از حسن توجه و پیشنهادات سازنده اندیشمندان و نخبگان سپاسگزاری می کند. این نوشتار به معرفی، نقد و بررسی گزارش آشنايي با مفاهيم حقوق عمومي: بررسي مفهوم منفعت عمومي می پردازد که هم اکنون از نظر خوانندگان گرامی می گذرد:

معرفی گزارش 
شناسنامه گزارش
عنوان گزارش: آشنايي با مفاهيم حقوق عمومي: بررسي مفهوم منفعت عمومي
مؤلف: هادي حاج زاده
ناظر علمي: علي بهادري جهرمي
دفتر: مطالعات نظام سازي اسلامي
شماره مسلسل: ۱۳۹۳۰۰۶۲
تاريخ انتشار: ۳۱/۰۴/۱۳۹۳
تعداد صفحات: ۲۸ صفحه
ناشر: پژوهشکده شورای نگهبان
منبع: درگاه الکترونیک پژوهشکده شورای نگهبان
در مقدمه گزارش اینگونه آمده است:
در تحقیق و تتبع پیرامون هر گرایش علمی، گام اول آشنایی با مفاهیم پایه اي آن علم است. حقوق عمومی به عنوان شاخه و گرایشی از علم حقوق از این قاعده مستثنی نیست و آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی درگاهی براي ورود و اظهارنظر در موضوعات مرتبط با آن می باشد. از سوي دیگر تأسیس حکومتی بر مدار مختصات اوامر الهی نیازمند به نهادها و سازوکارهایی متناسب با آن است. بر این اساس نظام سازي اسلامی پس از تشکیل حکومتی بر مبناي اصول و احکام شریعت مقدس اسلامی ضروري به نظر میرسد. حرکت در مسیر این امر مستلزم آشنایی با مفاهیم علمی، مطالعه مبانی و نقد و بررسی آنها بر اساس اندیشه ناب اسلامی است. در این میان مفاهیم حقوق عمومی به عنوان گرایش تخصصی رشته حقوق که به بررسی کلان موضوعات مرتبط با حوزه حکومت و حدود اختیار آن، روابط مردم با فرمانروایان و مباحث مشابه آن میپردازد از اهمیت والایی بر خوردار است.
در چکیده گزارش اینگونه آمده است: علیرغم وضوح نسبی مفهوم منفعت عمومی در نزد عرف، تلقی هاي علمی از این مفهوم، دیدگاه هاي مختلفی را در مورد تعریف، جایگاه، دامنه شمول، مرجع تامین، نسبت آن با منفعت خصوصی و مسائلی از این قبیل در پی داشته است. مساله دیگري که بر اجمال این مفهوم و ابهام در جایگاه آن می افزاید، اندراج و مدخلیت آن در تبیین مفاهیم دیگري نظیر خدمات عمومی و مصلحت است. این نگاشته بدون ورود در ارزیابی ارزشی مباحث، صرفا به بیان دیدگاه هاي مختلف موجود در خصوص این مفهوم پرداخته و جایگاه آن را در قوانین و مقررات جاري کشور مورد بررسی قرار داده است.
در درآمد گزارش اینگونه آمده است: پیشینه و سابقه توجه به مفهوم منفعت عمومی، به معناي کلیه چیزهائی که براي عموم افراد یک جامعه حائز ارزش و فایده است را باید به شکلگیري اجتماعات انسانی به منظور صیانت از ارزش هاي جمعی بازگرداند. این مفهوم (مانند بسیاري از مفاهیم دیگر در حوزه علوم انسانی) در دوران مدرن ابتدا از سوي فلاسفه و سپس اندیشمندان سایر حوزه ها مورد بازخوانی مجدد قرار گرفت و تبیین هاي متنوع و کارکردهاي مختلفی را دارا شد و حتی برخی دانشمندان، با دیدگاهی تئوریک، آن را به عنوان مبناي توجیهی اعمال اداري دولت در نظر گرفتند. آنچه باعث توجه بیشتر به این مفهوم گردید را باید واکنشی به فردگرائی افراطی
در بین متفکران مغرب زمین دانست که با تردید در بداهت تقدم منفعت عمومی بر منفعت خصوصی (که میراث قرنها زندگی جمعی انسانها بود) تامل دوبارهاي را در مورد این مفهوم روا داشتند و تلقی هاي متعدد و متنوعی را از آن ارائه کردند.
- مبانی فقهی منفعت عمومی
به منظور بررسی مبناي فقهی منفعت عمومی، هم می توان به بررسی این مفهوم در ضمن مفهوم خدمات عمومی (به عنوان یکی از عناصر مقوم مفهوم خدمات عمومی) و نیز در ضمن مفهوم مصلحت (به عنوان یکی از مصادیق مصلحت) پرداخت و هم اینکه شواهد مستقل و مورديِ اهتمام به این مفهوم را اندیشه اسلامی مورد بررسی قرار داد.
- اندراج منفعت عمومی در مفهوم حسبه
یکی از مسئولیت هاي مهم دولت در اسلام، تامین و ارائه امور حسبیه باست. با دقت نظر در تعریف و مصادیق امور حسبیه می توان قرابت و نزدیکی بسیاري (اگر نگوئیم همسانی) بین مفهوم حسبه با مفهوم خدمات عمومی برقرار کرد بدین صورت که امور حسبیه بنابر تلقی مشهور از آن، عبارتست از اموري که شارع راضی به ترک و اهمال آنها نیست. خدمات عمومی نیز همانگونه که بیان شد عبارتست از هر فعالیت عام المنفعه که براي تامین نیازهاي عمومی و همگانی ضرورت داشته و توسط سازمان هاي اداري و به موجب قواعد حقوق عمومی انجام بگیرد. بنابراین، فارغ از نحوه ارائه امور حسبیه و خدمات عمومی، ماهیت هر دو مفهوم، اموري است که براي جامعه ضرورت داشته و لذا شارع راضی به ترک و اهمال آنها نیست. از طرف دیگر همانگونه که بیان شد عنصر مقوم مفهوم خدمات عمومی، منفعت عمومی می باشد، به این معنا که خدمات عمومی، آن دسته از منافع عمومی است که ضروري است توسط دولت و تحت ضوابط خاصی ارائه شوند. بر این اساس میتوان توجه به نفع عمومی شهروندان را در ذیل اهتمام به امورحسبیه یا خدمات عمومی مشاهده کرد.
- اندراج منفعت عمومی در مصلحت عمومی
همان گونه که بیان شد، مصلحت عمومی عبارت است از هر پدیده یا فعلی که داراي خیر عام باشد. در فقه شیعه، این مفهوم داراي ضابطه هاي دیگري نیز گردیده و اینگونه تعریف می شود: سودمندي معقول و اجتناب ناپذیري که ضرورت تامین آن از بیان شرع معلوم گردیده و از نظر عقل، رعایت آن الزام آور باشد. با توجه به این تلقی و تعریف، برخی نویسندگان معتقدند یکی از مصادیق آشکارِ مصلحت، منافع عمومی است. و لذا از آنجا که مصلحت، یکی از مجاري صدور احکام ثانویه است و منفعت عمومی نیز یکی از مصادیق مصلحت دانسته شده است پس درواقع منفعت عمومی یکی از مجاري صدور احکام ثانویه قلمداد می شود.
- اندراج مفهوم منفعت عمومی در مفهوم فی سبیل الله
فی سبیل الله یکی از موارد مصرف زکات دانسته شده است، اما در خصوص معنا و مصادیق آن، بین فقهاي شیعه و سنی اختلاف است. اکثر قریب به اتفاق فقهاي اهل سنت، مصرف فی سبیل الله را تنها به هزینه جهادگران در راه خدا محدود کرده اند. اما این مصرف در فقه شیعه از معناي وسیع تري برخوردار است. به عنوان مثال شیخ طوسی موارد مصرف زکات را اینگونه بر می شمرد:... فی سبیل الله شامل هزینه حج، پرداخت بدهی مرده و زنده و جمیع راه هاي خیر و مصالح را شامل می شود... و هزینه زوار و حجاج، ساختن مساجد و مشاهد، تعمیر پل و مصالح دیگر نیز از موارد فی سبیل الله می باشد و بنابر نظر برخی دیگر از فقهاي امامیه، فی سبیل الله شامل همه راه هاي خیر می شود. چنین تعابیري، گویاي قرابت مفهوم منفعت عمومی با مفهوم فی سبیل الله است.
- اندراج مفهوم منفعت عمومی در سایر مفاهیم (اهتمام به امور مسلمین، صدقه، انفاق، وقف، و...)
علاوه بر موارد مشخص و نظام مندِ مطرح شده، در لابلاي سایر آموزه هاي دینی نیز می توان نشانه هائی از توجه به مفهوم منفعت عمومی را مشاهده کرد. به عنوان مثال در کتب روائی شیعه نظیر کتاب شریف کافی (باب اهتمام به امور مسلمین و باب فضیلت صدقه)، وسائل الشیعه (باب استحباب انفاق) می تواند توجه به منافع عمومی را نمایان سازد. همچنین در بیان انواع نهاد وقف می توان به وضوح، توجه به منافع عمومی را مشاهده کرد؛ به طوری که دو نوع از سه نوع انواع وقف، به طور مستقیم با منافع عمومی ارتباط دارد. علاوه بر اینها، برخی نویسندگان، مواردي را به عنوان مصادیق اهتمام به منفعت عمومی در اسلام برشمرده اند:
- سلب مالکیت خصوصی در مورد اشیائی که منفعت آن عمومی و فراگیر می شود و انحصار بهره وري از آنها موجب ضرر و زیان عموم می گردد.
- شکل گیري اموال عمومی در مواردي مانند مسیل ها، رودخانه ها، جاده ها و معابر عمومی که منفعت عمومی را در بر دارد.
- منفعت عمومی بیشتر یکی از ترجیحات یا ملاک هاي اولویت دانسته می شود و لذا به عنوان مثال اگر مسجد در مسیر معبر عمومی قرار گیرد به لحاظ اینکه منافع معبر، گسترده تر از منافع مسجد است، می توان مسجد را به خاطر معبر تخریب کرد.
در نتیجه گیری اینگونه آمده است: مفهوم منفعت عمومی علیرغم معناي ساده اي که از آن به ذهن متبادر می شود، حداقل به دو گونه متفاوت مورد تعریف قرار گرفته است که از حاصل جمع این تعاریف می توان آن را هر آن چیزي که براي عموم جامعه سودمند و حاوي ارزش است معنا کرد. این مفهوم از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده است اما پس از تبیین دوباره آن توسط کسانی مانند جرمی بنتام و جان استوارت میل، مورد اقبال دانشمندان سایر حوزه ها نیز قرار گرفت، تا آنجا که استاد والین آن را به عنوان مبناي توجیهی حقوق اداري قرار داد. از آنجا که مفهوم منفعت عمومی در تعریف خدمات عمومی و کالاهاي عمومی قابل مشاهده است، لذا شیوه هاي گوناگون ارائه آن بر مبناي شیوه هاي ارائه خدمات عمومی تبیین می گردد که در قوانین و مقررات داخلی نیز از تمامی این شیوه ها استفاده شده است. در خصوص رابطه بین منفعت خصوصی و منفعت عمومی بیان گردید که در کلمات نویسندگان، دو حالت قابل ملاحظه است: تعارض منافع عمومی و منافع خصوصی و همبستگی منافع عمومی و منافع خصوصی. در حالت اول برخی سعی در برتري دادن منافع عمومی بر منافع خصوصی دارند و برخی دیگر معتقدند توجه به منفعت خصوصی تک تک افراد، لاجرم منفعت عمومی را در پی خواهد داشت. در نظریه همبستگی منفعت عمومی و منفعت خصوصی، بنا بر این گذاشته شده است که راه تامین منافع فردي، تامین منافع عمومی و راه تامین منافع عمومی، تامین منافع خصوصی افراد دانسته می شود. در بررسی فقهی پیرامون منفعت عمومی، از آنجا که ماخذ مستقلی در مورد این مفهوم در کتب فقهی مشاهده نمی شود ناگزیر آن را در خلال سایر مفاهیم مشابه باید جستجو کرد. در این بررسی، حضور مفهوم منفعت عمومی در حسبه، مصلحت، فی سبیل الله، وقف، انفاق، صدقه و... مطرح و مورد مطالعه قرار گرفته است. در بررسی حقوقی پیرامون منفعت عمومی، ضمن توجه به این نکته که اساسا کارکرد اولیه و اصلی همه قوانین، تامین منافع عمومی جامعه است، علاوه بر جهت گیري تمامی قوانین به تامین منافع عمومی، به حضور نسبتا صریح این مفهوم در قانون اساسی جمهوري اسلامی ایران و نیز قانون مدنی، قانون مجازات اسلامی و قانون مدیریت خدمات کشوري مشاهده می شود.

ارزیابی بخش های گزارش 
الف) عنوان
- آیا عنوان گزارش بیان گر اهمیت موضوع آن است؟ بله
- آیا محتوای گزارش در راستای بحث و بررسی پیرامون عنوان تهیه و ارائه شده است؟ خیر
- آیا نام دست اندرکاران تهیه و انتشار گزارش بطور کامل شامل نام و نام خانوادگی، رتبه علمی، محل کار و نشانی پست الکترونیک در گزارش قید شده است؟ خیر
الف) چکیده
- آیا چکیده دقیقا آینه تمام نمای مطالعه است؟ گزارش فاقد چکیده است.
- اگر چکیده به تنهایی مورد بررسی قرار گیرد، آیا به اندازه کافی خلاصه و چکیده کل مقاله است؟ گزارش فاقد چکیده است.
- آیا چکیده گزارش دارای بخش واژگان کلیدی است؟ گزارش فاقد چکیده است.
ب) فهرست
- آیا گزارش دارای فهرست اجمالی و تفصیلی است؟ گزارش دارای فهرست اجمالی است.
- آیا جدول ها، نمودارها و تصاویر دارای فهرست جداگانه اند؟ خیر
- آیا گزارش دارای فهرست اعلام و اشخاص، مکان ها و... است؟ خیر
پ) مقدمه
- آیا مقدمه، توجیه منطقی از مطالعه و یا هدف از مقاله (بیانی از مشکل موجود و بررسی متون) را شامل می شود؟ خیر
- آیا اهداف مطالعه به وضوح شرح داده شده است؟ خیر
- آیا از واژگان کلیدی و اصطلاحات مهم گزارش تعاریف مشخص ارائه شده است؟ خیر
- آیا پیشینه تاریخی بحث مورد نظر در منابع معتبر داخلی و خارجی در گزارش مطرح شده است؟ خیر
ت) روش کار
- آیا از روش های معتبر و قابل اعتماد استفاده شده است؟ روش گزارش توصیفی و اقتباسی است.
- آیا روش های انتخاب شده توسط نویسندگان قادر به پاسخ به سوالات تحقیق می باشد؟ خیر
- آیا روش های مورد استفاده به وضوح شرح داده شده اند؟ خیر
- اگر یک مطالعه تحقیقاتی مشابه توسط محققین دیگری انجام شود، می تواند همین نتایج را در پی داشته باشد؟ خیر
ث) یافته ها
- آیا یافته ها به خوبی سازماندهی شده است؟ خیر
- آیا نتایج به وضوح شرح داده شده است؟ خیر
- آیا روش های آماری مناسب انتخاب شده است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
- راستی آزمایی نتایج گزارش از طریق کدام آزمون انجام شده است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
- آیا نتایج گزارش از روایی و پایایی قابل قبول برخوردار است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
ج) بحث
- آیا نتایج مهم به اختصار بیان شده است؟ خیر
- آیا نویسندگان مشخصا بیان کرده اند که فرضیه آنها در این مطالعه ثابت شده یا نه؟ خیر
- آیا یافته های این مطالعه با مطالعات مشابه پیشین در این زمینه مقایسه شده است؟ خیر
- آیا محدودیت های مطالعه ذکر شده است؟ خیر
- آیا برای انجام پژوهش های بعدی پیشنهاداتی ارائه شده است؟ خیر
چ) جدول ها، نمودارها و تصاویر
- آیا مدل مفهومی گزارش در قالب شکل ارائه شده است؟ خیر
- آیا جدول ها، نمودارها و شکل ها ویژگی های کلیدی مطالعه را نشان می دهند؟ گزارش فاقد جدول، نمودار و شکل است.
- آیا تصاویر، جدول ها و نمودارها شفاف و قابل فهم هستند و دارای بالانویس و زیرنویس مناسب می باشند؟ گزارش فاقد جدول ها، نمودارها و شکل ها است.
ح) پیوست ها
- آیا پیوست های گزارش حاوی اطلاعات مفید است؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها به کسب آگاهی بیشتر در مخاطبان کمک می کند؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها حاوی فرم ها و اسناد مرتبط با گزارش است؟ گزارش فاقد پیوست است.
خ) منابع
- آیا منابع کافی برای اهداف این مطالعه در جامعه وجود دارد؟ بله
- آیا سبک نوشتن منابع منطبق با دستورالعمل های علمی است؟ بله
- آیا منابع مهم و کلیدی به روز بوده اند و با دقت گزارش شده اند؟ خیر
- شیوه ارائه مستندات و ارجاعات در گزارش چگونه است؟ بصورت پاورقی
- آیا گزارش منابعی برای مطالعه بیشتر مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از منابع بین بخشی و بین رشته ای داخلی و خارجی معتبر استفاده کرده است؟ خیر

ارزیابی محتوایی گزارش 
الف) سامان مندی
- آیا گزارش یک کل سامان مند را تشکیل می دهد؟ خیر
- آیا گزارش برای ساماندهی محتوایی خود مدل مفهومی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش دارای فرضیه یا فرضیه هایی با سوالات مشخص است؟ خیر
- آیا عناوین موجود در گزارش دارای انسجام و هماهنگی است؟ خیر
- آیا بسط و توضیح مطالب در هر پاراگراف، بخش، فصل و... در گزارش انجام شده است؟ خیر
- آیا در پایان هر فصل، بخش و... مؤلف به جمع بندی مطالب پرداخته است؟ خیر
- آیا گزارش دارای بخش نتیجه گیری یا جمع بندی نهایی است؟ بله
ب) نوآوری
- آیا محتوای گزارش دارای سطح خاصی از نوآوری در نظریه پردازی و اندیشه ورزی است؟ خیر
- آیا گزارش مدعی صورت بندی جدید از مبانی نظری قدیمی است؟ خیر
- آیا در گزارش توانایی های نوین فناورانه وجود دارد؟ خیر
- آیا گزارش مدعی ارائه محصولات یا خدمات جدید است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش دارای توانایی خاص در ایجاد یا گسترش گفتمان اجتماعی را دارد؟ خیر
- آیا خواندن این گزارش تفکر نقادانه را ترغیب می کند؟ خیر
پ) اهمیت
- آیا نسبت حجم مطالب به اهمیت موضوع در گزارش کافی است؟ خیر
- آیا چینش مطالب در گزارش بر اساس درجه اهمیت موضوعات و وزن محتوایی آنها انجام شده است؟ خیر
- آیا در نگارش مطالب در گزارش به موضوعات اولویت دار توجه شده است؟ خیر
ت) شیوایی، روشنی و قابل فهم بودن
- آیا متن گزارش روان و سلیس است؟بله
- آیا در گزارش مطالب به روشنی توانسته اند موضوعات مرتبط با خود را مطرح کنند؟ خیر
- آیا گزارش ساده و قابل فهم است؟ بله
ث) جامعیت
- آیا گزارش به لحاظ موضوعی جامعیت دارد و وجوه مختلف موضوع را پوشش می دهد؟ خیر
- آیا استفاده از تصاویر، نمودارها، جدول ها و... توانسته است به همه جانبه بودن گزارش کمک کند؟ گزارش فاقد تصویر، نمودار و جدول هاست.
- آیا مؤلف از ساختارها و کلمات رایج در متون علمی و نیز سبک نویسندگی استفاده کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از ویژگی های بینامتنی برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش برای کمک به درک جامع، الگو یا مدلی خاص برای ساده سازی روابط پدیده مورد نظر با سایر پدیده ها ارائه کرده است؟ خیر
ج) اعتبار
- آیا گزارش مبتنی بر پژوهش های روزآمد حوزه تخصصی مربوطه است؟ خیر
- آیا شواهد، منابع و استدلال های موجود در گزارش از اعتبار علمی لازم و کافی برخوردار است؟ خیر
- آیا اعتبار علمی گزارش از سوی یافته های پژوهشی معتبر داخلی و خارجی تایید می شود؟ خیر

ارزیابی اجتماعی گزارش 
الف) مخاطبان و ذینفعان
- مخاطبان و ذینفعان این گزارش چه کسانی هستند؟ اعضای شورای نگهبان
- آیا انتشار این گزارش مورد استقبال مخاطبان و ذینفعان قرار گرفته است؟ نامشخص
- آیا این گزارش مخاطبان را به پژوهش بیشتر در رابطه با موضوع تخصصی ترغیب می کند؟ نامشخص
- آیا گزارش حاضر توانایی برطرف کردن نیازهای مخاطبان و ذینفعان خود را دارد؟ نامشخص
ب) تاثیرگذاری اجتماعی
- آیا گزارش در بحث پیرامون پدیده مورد نظر خود از جامعه نگری قابل قبول برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش پیش نیازها و پیش فهم های ضروری و مورد نیاز برای فهم خود را به مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای علل و آثار مشکلات متعدد موجود در زندگی مردم تحلیل مناسبی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای حل مشکلات زندگی مردم دارای طرح اجرایی با پیشنهادهای مشخص و مستدل است؟ خیر
- آیا گزارش برای کارآمدی راهکارهای پیشنهادی خود برای حل مشکلات زندگی مردم روش راستی آزمایی خاصی را پیشنهاد کرده است؟ خیر
- آیا گزارش توانسته است اهداف اجتماعی از پیش تعیین شده خود را محقق سازد؟ خیر
- آیا ناشر مجموعه نظرات مخاطبان و بازخوردهای مجامع علمی را پیرامون گزارش منتشر کرده است؟ خیر
- آیا گزارش نسبت خود را با اسناد فرادست و فرودست کشور معین کرده است؟ خیر
- آیا گزارش مطالبی پیرامون کارآمدی و عملکرد قوانین مرتبط با موضوع بحث خود را ارائه کرده است؟ خیر
- آیا انتشار این گزارش بازتاب های رسانه ای گسترده در پی داشته است؟ خیر
پ) نیازمحوری
- این گزارش چه نیازی (بنیادی، تخصصی، درسی، کمک درسی و عمومی) را تأمین خواهد کرد؟ نیازهای عمومی
- آیا گزارش توانایی علمی و عملی برای تفکیک نوع نیازهای مخاطبان (خلاءها، کمبودها، تهدیدها، آسیب ها، ضعف ها، فرصت ها، قوت ها، ضرورت ها و اولویت ها) و برنامه ریزی و اجرای برنامه های متناسب با آن را (برنامه های ایجادی، جبرانی، پیشگیرانه، مقابله ای، تقویتی، توانمندسازی، ارتقایی، تامینی و انتخابی) دارد؟ خیر
- آیا توانایی هدف گذاری، راهبردگذاری، سیاستگذاری و سازماندهی مرتبط با موضوع برای رفع سطوح گوناگون نیازهای مخاطبان در گزارش وجود دارد؟ خیر
پ) رتبه ها و جوایز
- آیا گزارش دارای رتبه و جوایز ملی و بین المللی است؟ خیر
- آیا گزارش دارای ارجاعات داخلی و خارجی از سوی منابع علمی معتبر است؟ خیر
ت) تقدیر و تشکر
- آیا در گزارش از شخصیت های حقیقی و حقوقی موثر در کار (اعم از امور علمی و فنی و...) سپاسگزاری شده است؟ خیر
- آیا گزارش در مجامع علمی داخلی و خارجی مورد تقدیر قرار گرفته است؟ خیر

ارزیابی های شکلی گزارش 
الف) ویراستاری فنی
- آیا تعداد کلمات و صفحات گزارش برای بیان کامل موضوع گزارش کافی است؟ خیر
- آیا عنوان گذاری اصلی و فرعی در گزارش به درستی انجام شده است؟ خیر
- آیا نوع صفحه آرایی (نوع و اندازه خط، فاصله خطوط، حاشیه ها، سرصفحه و پاورقی و...) گزارش مناسب است؟ خیر
- آیا آیین نگارش واژگان و جملات بر اساس زبان فارسی معیار در تدوین گزارش رعایت شده است؟ خیر
- آیا در گزارش برای واژگان و اصطلاحات علمی بیگانه، معادل سازی مناسب انجام شده است؟ خیر
- آیا نشانه گذاری در گزارش (مانند ویرگول، نقطه، خط تیره، ویرگول نقطه و پرانتز و...) به درستی انجام شده است؟ خیر
ب) ویراستاری علمی
- آیا گزارش دارای ناظر یا ویراستار تخصصی است؟ بله
- آیا ناظر یا ویراستار تخصصی به وظایف خود عمل کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از زمان انتشار چاپ اول تاکنون بروزرسانی شده است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش نیاز به حذف مطالب دارد؟ بله
- آیا محتوای گزارش نیاز به اضافه کردن مطالب دارد؟ بله
- آیا گزارش حاضر نیاز به ویراستاری ادبی دارد؟بله
ج) ویژگی های خاص
- آیا گزارش دارای ویژگی های خاص مانند کادر های خلاصه پیام، سخنان بزرگان، تاریخچه و... است؟ خیر
- آیا گزارش دارای صفحه شناسنامه است؟ بله

^{نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه}