میگویند ایران سرزمین چهار فصل است و البته گفته میشود که خشکسالی و کم آبی این اقلیم را دستخوش چالشهایی کرده است. خشکسالی بسیاری از زمینها را لم یزرع و حتی مناطقی را به بیابان مبدل کرده است. اما این همه ماجرا نیست چراکه اگر کمی همت و البته انگیزه و اراده در کنار هم قرار گیرد آن وقت میتوان دید که نه خشکسالی میتواند مانعی بر سر راه تولید و اشتغال و پیشرفت کشور باشد و نه زمینهای خشک و بلا استفاده در کشور دیده میشود. شاید برای خیلیها این جملات شعارهای تکراری باشد که در ظاهر زیباست و قابل تأمل اما در عمل ناشدنی. اما افرادی هستند که در عمل نشان دادهاند که اینها شعار نیست و در عمل هم مصداق دارد و میتوان با کمی ذوق و سلیقه و پشتکار، کاری کرد کارستان.
یکی از این محصولات انگور است. استفاده از سیستمهای تربیت مو (تاک انگور) و داربستی کردن باغات انگور در نقاط گوناگون جهان رایج بوده و مرتباً در حال کامل شدن است. سیستم تربیت انگور در کشورهای عمده تولید کننده انگور از جمله ایتالیا، اسپانیا، فرانسه، آمریکا و ترکیه عمدتاً به صورت داربستی بوده، در حالی که در بسیار از مناطق کشور ما باغداران همچنان از سیستمهای سنتی استفاده میکنند.
کشت و پرورش انگور در ایران از سابقه دیرینهای برخوردار است. با توجه به شرایط اقلیمی مناسب، ایران از گذشتههای دور یکی از مهمترین مناطق تولید انگور برای مصارف تازهخوری و تولید کشمش بوده است. امروز نیز انگور یکی از مهمترین محصولات باغی در ایران به شمار میرود. انگور علاوه بر امکان اشتغالزایی یکی از محصولات ارز آور در کشور بوده و میتواند در توسعه صادرات غیر نفتی در بخش کشاورزی سهم به سزایی داشته باشد.
خداداد پویان که با او به گفتوگو نشستهایم از آن دسته افرادی است که قدم در این راه گذاشته و در عمل خواستن و توانستن را معنا کرده است.
خداداد پویان از کشاورزان به نام استان فارس است که با کمک جهاد سازندگی پیشگام استفاده از این روش برای افزایش میزان تولید شده، او میگوید: از نظر سطح زیر کشت، تولید انگور و کشمش در ایران از جایگاه بسیار خوبی در جهان برخوردار است، اما از نظر میزان عملکرد در واحد سطح و کیفیت، محصولات تولید شده در پارهای از مناطق از حد مطلوب و ایدهآل فاصله داشته و در نتیجه هزینه تمام شده برای تولید هرکیلوگرم محصول نیز بالاتر از میانگین معقول بازار است که موجب کاهش صرفه اقتصادی و توان رقابت با سایر کشورها میشود. بخوانید ماحصل این گفتوگو را.
عوامل تولید بالای انگور
پویان با اشاره به صرفه و واقعیت اقتصادی کاشت انگور در بین محصولات باغی و با توجه به نوع آب و هوای ایران و به خصوص در منطقه فارس میگوید: پایین بودن کیفیت و بالا بودن ضایعات و هزینه تمام شده متأثر از عوامل متعددی است که مهمترین عامل آن نوع سیستم تربیت بوته انگور است. طبیعت بوته مو بالا رونده است و در مناطق اصلی رویش، این گیاه در جنگل از سایر درختان به عنوان قیم استفاده کرده و در بالای تاج، مستقر میشود.
بوتههای مو در هنگام جوانی قادر به حفظ خود نیستند و اگر به داربست بسته نشوند، تولید آنها برای چندین سال بسیار محدود خواهد شد. این روال ادامه خواهد داشت تا زمانی که تنه قوی شده و بتواند شاخهها و میوهها را حفظ کند.
ايران هم پاي اروپا
او ادامه میدهد: استفاده از سیستمهای تربیت مو و داربستی کردن باغات انگور در نقاط گوناگون جهان رایج بوده و مرتباً در حال کامل شدن است. سیستم تربیت انگور در کشورهای عمده تولیدکننده انگور از جمله ایتالیا، اسپانیا، فرانسه، آمریکا و ترکیه عمدتاً به صورت داربستی بوده در حالی که در بسیاری از مناطق کشور ما باغداران همچنان از سیستمهای سنتی استفاده میکنند.
تاكستان؛ به جاي باغ مرده زردآلو
پویان درباره علت روی آوردن به تولید انگور و کاشت بوته مو، میگوید: تاکستان سرسبز امروز ما در حقیقت قبرستان قبلی درختان زردآلو بوده است. چند سال قبل باغمان به دلیل فرسایش خاک و پیر شدن درختان زردآلو کاملا غیراقتصادی شد. هزینه بالای نگهداری درختان زردآلو، هزینه بالای کارگری و مصدومیت کارگران هنگام چیدن میوه و تبعات آن باعث شد، به کشت محصول دیگری روی بیاوریم که همان انگور بود. در نهایت درختان زردآلو را از ریشه کندیم و بوتههای انگور را کاشتیم.
او میافزاید: برای شروع کار داربستی کردن باغ انگور و راه اندازی سیستم آبیاری قطرهای نیازمند نقدینگی بودیم. از طریق برادر همسرم متوجه شدم که بسیج سازندگی نهاد حامی داربستی کردن باغات انگور است و علاوه بر پرداخت وام اقتصاد مقاومتی، مشاوره کارشناسی رایگان هم ارائه میدهد. با دریافت ۳۰ میلیون تومان وام باغ انگورمان را داربستی و سیستم آبیاری قطرهای را راه اندازی کردیم.
پویان درباره مزیتهای داربستی کردن انگور، خاطرنشان میکند: در باغهای ایستاده نسبت به باغهای سنتی و خوابیده تراکم آفت خیلی کمتر است و در شرایط فعلی داربستی کردن این باغها یک ضرورت است. تحقق این امر علاوه برکاهش هزینههای کارگری و کاهش آفات و بیماریها موجب افزایش عملکرد و کیفیت محصول میشود. همچنین کنترل علفهای هرز نیز تلفات آفات و حشرات باغها را افزایش داده و در نهایت تراکم و خسارت آفت به مرور کاهش مییابد.
راهی برای رسیدن به موفقیت
او اضافه میکند: داربستی کردن باغ انگور حُسنهای فراوانی برای ما به همراه داشته است. قبل از این و در مرحله استفاده سنتی از زمینها کیفیت انگورهای تولیدی ما بسیار پایین بود و مشتریهای خوبی نمیتوانستیم جذب کنیم. سفیدک انگور و ترک خوردن محصول هنگام بارندگی باعث میشد محصولات ما حتی برای خشک کردن هم کیفیت لازم را نداشته باشد. امروز اما در سراسر بازار ارومیه، خوی و سلماس انگور باغ ما را میشناسند و همیشه با تقاضای انباشته مواجهیم. علت آن هم کیفیت بالای محصول به دلیل تولید داربستی آن است.
این کشاورز موفق، میگوید: میزان برداشت و در نتیجه سود حاصل از فروش محصول در کشت داربستی، ۲.۵ تا ۳ برابر کشت سنتی است و این درحالی است که با آبیاری قطرهای در مصرف آب تا ۹۰ درصد صرفهجویی میشود. مزیتهای کشت داربستی خیلی زیاد است؛ تسهیل در عملیات داشت و برداشت، نفوذ نور بیشتر به داخل تاج بوتهها و تهویه بهتر و در نتیجه شیوع کمتر و کنترل بهتر آفات و بیماریها، کاهش ضایعات ناشی از بارندگی در زمان برداشت، کاهش هزینههای مربوط به مدیریت تاکستانها، فراهم آوردن امکان اجرای عملیات باغداری به صورت مکانیزه که منجر به کاهش چشمگیر هزینههای داشت، از جمله شخم سالیانه، آبیاری، سمپاشی، کوددهی و حتی عملیات هرس و... از جمله مزایای داربستی کردن باغات انگور است.
کلام آخر
پویان این باغ انگور را به همراه اعضای خانوادهاش اداره میکند. او درباره تجربه اداره خانوادگی تاکستان انگور، میگوید: پدرم ستون خانواده و نیز ستون کار کشاورزی ما است، او یک کشاورز قدیمی است که از تجربه بالایی برخوردار است. کار کردن با اعضای خانواده (پدر و سه برادرم) بسیار لذتبخش و نشاطآفرین است. این تاکستان یک جورهایی پارک خانوادگی ما است، همین جا استخر، زمین بازی و آلاچیق برای بچهها و خانوادههایمان درست کردهایم.
ذهن خلاق
باید یاد بگیریم که با دقت نگاه کنیم، یاد بگیریم که از هر فرصتی برای بهتر شدن و بهبود اوضاع استفاده کنیم. امسال پویان و افرادی که از زمینی بلااستفاده و خشک شده توانستند رونقی به زندگی و کسب و کار خود بدهند کم نیستند همانطور که افرادی که با خیال واهی و بدون اطلاعات دست به کارهایی بردند که جز ضرر و زیان چیزی نداشته تعدادشان اندک نیست اما نکته مهم این است که نباید در ابتدای مسیر وقتی دو بال آگاهی و اعتماد به نفس را داریم، کم بیاوریم و بخواهیم منتظر معجزهای بمانیم که ما را از مسیری که در آن قرار گرفتهایم دور کند و برایمان گونیگونی پول از آسمان ببارد.
باید حقایق زندگی را پذیرفت و باور کرد که بدون تلاش و کار شبانهروزی بدون اطلاعات و دانش و بدون اعتماد به نفس و ممارست نمیتوان به جایگاه ویژهای رسید و نمیتوان نشست و منتظر ایستاد تا دستی پیش آید و انسان را به قلههای افتخار برساند.
باید پیش رفت و در مسیر از خلاقیتها برای خلق فرصتهای ناب حتی از ناشناختههایی که گاه به آنها تهدید میگوییم نیز کمک گرفت. باید باور کرد که همه مسیرهای موفقیت به مهاجرت به پایتخت و یا فراتر از آن مهاجرت از کشور خلاصه نشده و هر کجا مهاجرت کنیم بدون تلاش و ممارست محال است دری به روی ما گشوده شود. نیاز است که هر فردی که از دوران نوجوانی فارغ میشود و به فکر کسب دانش و کار حرکت میکند، بداند چه هدفی را قرار است پی بگیرد و چطور باید برای خودش فرصتهایی را ایجاد کند تا او را تا قلههای موفقیت همراهی کند، باید بداند از زندگیاش چه میخواهد و چطور میتواند به خواستههایش برسد.
بارور کردن یک زمین بایر، کارگاه کوچک اشتغالزایی و حتی تولید کرم ابریشم و امثالهم همه مشاغلی ساده اما پر درآمد است که اگر در آن علمی ورود کنی و با اطلاعات پیش روی حتما میتوانی به موفقیت برسی، کافیست بدانی کجایی، بدانی چه فرصتهایی در اطرافت وجود دارد و بدانی چطور از این فرصتها برای رسیده به بهره بیشتر استفاده کنی و ابتدای همه این بایدها و دانستنها توکلی است که به خدا میکنی تا نیرویت را طبق وعدهای که داده است دو چندان کند. آن وقت میتوانی بعد از طی مدت زمانی بنشینی و تماشا کنی که همه این ممارستها و تلاشهایت چه نتیجهای ایدهآلی را برایت رقم زده است.
گفتوگو: قاسم غفوری - مائده شیرپور