لیبی که زمانی با نام عمر مختار پیشگام مقابله با استعمار ایتالیا شناخته میشد و در طول ۴ دهه حاکمیت قذافی به عنوان رهبر انقلابهای آفریقا ایفای نقش میکرد از سال ۲۰۱۱ با سرنگونی نظام قذافی توسط آمریکا و ناتو با بحرانهای شدید امنیتی و جنگ داخلی مواجه شد. در طول ۸ سال گذشته لیبی سرزمینی بدون حاکمیت بوده که هرگوشه آن قبیلهای و یا گروهی حاکمیت کرده و دخالتهای خارجی نیز بر شدت این بحران افزوده است. شرایط لیبی به جایی رسیده است که بسیاری دوران دیکتاتوری قذافی را به دوران کنونی ترجیح میدهند. نکته قابل توجه در باب تحولات لیبی آنکه منابع خبری از سفر خلیفه حفتر و فایز السراج رهبران طرفین درگیر در لیبی به مسکو خبر دادهاند. برخی منابع خبری میگویند که خلیفه حفتر و فایز السراج در مسکو یک توافقنامه آتش بس امضا کردهاند. این مسئله که این توافق تا چه میزان میتوان صلح و ثبات را به لیبی بازگرداند و چه پیامدهایی به همراه دارد جای تامل دارد اما نکته مهم نقش روسیه در تحقق این مسئله است.
روسیه در حالی میزبان این رویداد بوده که از یک سو کشورهای اروپایی و آمریکایی تحرکات گستردهای در این کشور دارند و از سوی دیگر رقابتی گسترده میان ترکیه و برخی کشورهای عربی نظیر امارات و بحرین وجود دارد که زمینه ساز تشدید بحران در این کشور شده است. با توجه به این شرایط روسیه که زمانی نقش محوری را در لیبی ایفا می کرد و در سالهای گذشته در حاشیه بوده باردیگر جایگاه و قدرت خود را به نمایش میگذارد. در اصل این توافقنامه را میتواند بعد جدیدی از احیای جایگاه روسیه در لیبی و حتی در آفریقا دانست. حال این سوال مطرح میشود که ریشه این دستاورد روسیه چیست؟
پاسخ به این پرسش را در تحولات خاورمیانه میتوان جستجو کرد. آمریکا، اروپا و کشورهایی مانند ترکیه و امارات و عربستان در تحولات خاورمیانه نشان دادهاند که زمینه ساز بحرانهای گسترده بودهاند و از سوی دیگر در مدیریت تحولات ناتوان بودهاند حال آنکه روسیه با قرار گرفتن در جبهه مقاومت توانست نقشی قابل توجه در کاهش بحرانهای منطقه ایفا نماید. دستاوردهای روسیه در سوریه و مبارزه با تروریسم موجب نوعی ارتقا جایگاه جهانی مسکو شده است که میتوان آن را از مولفههای رویکرد صورت گرفته به روسیه برای میانجی گری در لیبی دانست.
با توجه به آنچه ذکر شد میتوان گفت که میزبانی روسیه برای تحقق این توافقنامه نمودی از احیای جایگاه روسیه در معادلات آفریقاست که میتوان آن را نشانهای بر تقویت موقعیت روسیه پس از بهبود جایگاهش در خاورمیانه است که نشات گرفته از دستاوردهای آن در همراهی با مقاومت در مبارزه با تروریسم است.
نویسنده: فرامرز اصغری