زمانی که مقام معظم رهبری در کرمانشاه بحث نظام پارلمانی را مطرح کردند مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و اساتید فن سیاست از کنار آن گذشتند واین بحث به فراموشی سپرده شد و اخیرا که تعدادی از نمایندگان مجلس این مسئله را مطرح کردند، جنبه سیاسی و جناحی به این موضوع مترتب شده است. در صورتیکه فارغ از این مسئله که چه جناح و افرادی در دوره‌های آینده موقعیت استفاده از نظام پارلمانی را دارند و آیا مقام معظم رهبری با بازنگری قانون اساسی موافقت می‌نمایند، می‌بایستی این بحث در مراکز پژوهشی، دانشگاهی و حوزوی مورد کنکاش قرار گیرد و در صورتیکه نظام پارلمانی با توجه به شرایط اجتماعی ـ سیاسی و فرهنگی کشور ما دارای مزیت‌های زیادی بود به عنوان جایگزین نظام ریاستی پیشنهاد شود و این دوره تحقیق و پژوهش می‌بایستی گسترده و همه جانبه باشد که بتواند جوابگوی ایرادات منتقدین آن قرار گیرد.
از آنجائیکه در نظام پارلمانی، مجلس نقش اصلی را ایفا می‌کند و در ایران بعد از انقلاب ۳۷ سال از انتخابات مجلس می‌گذرد می‌توان با دقت زیاد نقاط قوت و ضعف مجلس را بررسی کرد و پیشنهاد لازم را هم ارائه کرد.
نقاط قوت مجلس شورای اسلامی
۱ـ ایستادگی در مقابل استکبار جهانی در مجالس گذشته با درصدی اختلاف، مواضع مجلس در استکبار ستیزی قابل تقدیر می‌باشد.
۲ـ دفاع از منافع ملی در مواقع بحرانی
۳ـ حمایت از سیاست‌های کلان نظام
۴ـ تصویب قوانین لازم جهت رفع مشکلات اقشار ضعیف
۵ـ حل مشکلات و رفع نیازهای قانونی دولت و قوه قضائیه
نقاط ضعف مجلس
۱ـ عدم بازنگری قوانین گذشته: در کشورهایی که سابقه قانون‌گذاری دارند طی دوره‌های مختلف که بعضا پنج ساله می‌باشد قوانین را بازنگری و پالایش به روز می‌نمایند با کمال تاسف در کشور ما تاکنون حتی یک بار هم این تنقیح انجام نشده است و وجود قوانین دست و پاگیر و بعضا متضاد باعث سردرگمی مردم و مجریان قانون شده است.
۲ـ تصویب قوانین پاندولی
به کرات مشاهده شده است که مجلس در یک دوره کوتاه قوانین را به تصویب رسانده است که متناقض ودر مقابل هم بودند و این نشان دهنده این مطلب است که احساس و هیجان در مجلس بعضا بر منطق تحقیق و پژوهش و همه جانبه نگری غلبه دارد.
۳ـ مجلس با وجود داشتن اختیارات زیاد جهت نظارت بر اجرای قوانین که جزو وظایف اصلی آن می‌باشد عملکرد آن نشان داده است در ماموریت‌های نظارتی عملکرد موفقی نداشته است. بعضا قوانین اجرا نمی‌شود یا به صورت ناقص به اجرا درمی‌آید یا اصلا قابل اجرا نیستند و مجلس فاقد یک بازخورد کارآمد برای دریافت نتایج مصوبات خویش می‌باشد.
۴ـ به کرات تغییر موضع مجلس مشاهده شده است که ظرف مدت کوتاهی مواضع نمایندگان در مورد موضوع و مسئله‌ای ۱۸۰ درجه تغییر پیدا کرده است.
به عنوان نمونه نمایندگان محترم طرحی را با ۲۰۵ امضاء به صحن مجلس تقدیم می‌کنند آن وقت در موقع تصویب طرح مذکور با ۵ رای رد می‌شود یا در رای گیری اخیر دولت دوازدهم ۱۴۰ نفر موافق وزیر پیشنهادی نیرو ثبت نام می‌کنند و به ایشان ۱۳۰ نفر رای می‌دهند که موفق به کسب رای لازم نمی‌شود.
۵ـ فراکسیون‌های سیاسی مجلس با اعضای شناور
در دوره‌های مختلف مجلس بارها مشاهده شده است که نمایندگان با شعار و برنامه‌های یک جبهه یا جناح سیاسی وارد مجلس می‌شود ولی بعد از مدتی یا به جناح مقابل می‌پیوندند یا درصدد تامین منافع بخشی یا فردی هر روز یک موضع می‌گیرند و یا مقهور قدرت دولت‌ها شده، یا به فراکسیون اکثریت می‌پیوندند.
۶ـ اکثریت بالای نمایندگان مجلس در ادوار مختلف، عمده دقت خویش را صرف حل و فصل و پیگیری مسائل حوزه انتخابیه می‌کنند که بتوانند در دوره‌های بعدی هم در مجلس حضور داشته باشند علت اصلی این مسئله این است که به علت نبود احزاب قوی و سراسری رای آوری عمده نمایندگان مجلس به فعالیت‌های فردی آنان بستگی دارد. مسئله دیگر ناکارآمدی دیوان سالاری اداری است که مردم برای حل مشکلات خویش به نمایندگان مراجعه می‌نمایند.
۷ـ تغییر دو سوم نمایندگان مجلس در هر انتخابات؛ به طور معمولا نزدیک به دو سوم نمایندگان مجلس و بعضا بیشتر در هر دور موفق به کسب رای مجدد برای ورود به مجلس نمی‌شوند.
۸ـ رای‌های غیرمنتظره نمایندگان به برخی از وزراء: در رای اعتماد به برخی از وزراء یا در برخی از استیضاح‌ها شاهد بوده‌ایم که با وجود مدارک و شواهد غیرقابل انکار نمایندگان به وزیر مربوطه رای اعتماد می‌دهند یا به برخی از وزراء رای نمی‌دهند که این مسئله شائبه زد و بندهای پشت پرده برخی را با اطرافیان وزیر مربوطه قوی می‌کند یا اگر وزیری قادر به لابی‌های مخفی یا علنی نباشد ممکن است نتواند رای لازم را بیاورد.
پیشنهادات
مجلس شورای اسلامی با عملکرد ۳۷ ساله خویش نشان داده است که نمی‌تواند نیازهای قانونی قوه مجیهر را تامین نمایند با مراجعه به عملکرد مجالس کشورهایی که سابقه قانون‌گذاری آنان بیش از کشور ماست مشاهده می‌کنیم که اکثر این کشورها دارای دو مجلس هستند ۱: مجلس نمایندگان ۲ ـ مجلس سنا یا علیا یا با اسامی دیگری در کشورهای مختلف.
الف: مجلس نمایندگان که به طور عمده مواضع سیاسی و علنی اتخاذ می‌کند مطالبات و مشکلات اقشار مختلف را انعکاس می‌دهد و منعکس کننده صدای گروههای مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هر کشور می‌باشد و دوره آن معمولا چهارساله است.
ب: مجلس سنا یا علیا که اعضای آن می‌بایستی از افراد باتجربه و کارکشته در امور قانون گذاری یا اجرایی یا قضائیه و حتی نظامی باشند.
این مجلس دارای اختیارات قانون‌گذاری است و مصوبات مجلس نمایندگان بدون مصوبه این مجلس فاقد اعتباراست. تعداد نمایندگان این مجلس معمولا از هر استان دو یا سه نفر است و دوره آن ۶ ساله و شرایط ورود به آن سخت‌تر از مجلس نمایندگان می‌باشد. این مجلس با داشتن افراد باتجربه و باسابقه، مبادرت به بررسی‌های همه جانبه در تصویب قوانین می‌نمایند در کشورهایی که دارای این مجلس هستند عملکرد موفقی در حوزه‌های قانون‌گذاری و مصوبات بزرگ و اثرگذاری در مواقع بحرانی کشور مربوطه داشته‌اند.
صرف نظر به اینکه نظام ریاستی باشد یا نظام پارلمانی نیاز کشور ما به ساختار دو مجلس احساس می‌شود و اگر نظام حکومتی تبدیل به پارلمانی شود این ضرورت دو چندان خواهد شد.
نویسنده: علی یوسف پور
دریافت صفحه با کد QR