اشاره: پژوهشکده شورای نگهبان، بازوی تحقیقاتی شورای نگهبان در انجام وظایفی است که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر عهده این شورا قرار داده است. گزارش های پژوهشی یکی از مجموعه آثار علمی منتشر شده از سوی این پژوهشکده است که توسط گروه های علمی پژوهشی شاغل در آن انجام شده است. گزارش های پژوهشی معمولا به مفاهیم پایه مرتبط با وظایف شورای نگهبان می پردازد. چالش قانون ضمن اعلام آمادگی برای انعکاس متن جوابیه پژوهشکده شورای نگهبان، پیشاپیش از حسن توجه و پیشنهادات سازنده اندیشمندان و نخبگان سپاسگزاری می کند. این نوشتار به معرفی، نقد و بررسی گزارش شرح مبسوط قانون اساسی: شرح اصل هفتاد و یکم قانون اساسی می پردازد که هم اکنون از نظر خوانندگان گرامی می گذرد:

معرفی گزارش
شناسنامه گزارش
عنوان: شرح مبسوط قانون اساسی: شرح اصل هفتاد و یکم قانون اساسی
مؤلف: محمد جواهری طهرانی
زیر نظر دکتر عباسعلی کدخدایی
شماره مسلسل: ۱۳۹۳۰۱۶۳
تاريخ انتشار: ۱۶/۱۰/۱۳۹۳
تعداد صفحات: ۳۳ صفحه
ناشر: پژوهشکده شورای نگهبان
منبع: درگاه الکترونیک پژوهشکده شورای نگهبان
در چکیده گزارش اینگونه آمده است: اصل ۷۱ قانون اساسي به مثابه مستند صلاحيت تخييري مجلس در قانونگذاري از جايگاه رفيعي در نظام حقوقي جمهوري اسلامي ايران برخوردار است. در حقيقت به منظور شناخت صحيح و نظام مند حوزه و قلمرو صلاحيتي مجلس شوراي اسلامي در بعد تقنين ناگزير از واكاوي مفاهيم و دلالت شناسي حكم مندرج در اصل مذكور خواهيم بود. نوشتار حاضر پژوهشي است كه با رويكرد تبييني و با اتكاء بر مفهوم پردازي اصطلاحي از واژگان به كار گرفته شده در اصل تلاش مي نمايد بر مدار سه معيار آرمان گرايي مفهومي، حقيقت گرايي رويه اي و عقلانيت كاركردي تبييني شفاف از اصل ۷۱ قانون اساسي ارائه نمايد.
در درآمد گزارش اینگونه آمده است: اصل ۷۱، اولين اصل از مبحث دوم فصل ششم قانون اساسي در خصوص اختيارات و صلاحيت مجلس شوراي اسلامي مي باشد. اصل مذكور از جمله اصولي است كه در جريان مشروح مذاكرات مجلس خبرگان بررسي نهايي قانون اساسي با كمترين چالش و با ۶۲ راي موافق و ۴ راي ممتنع و بدون هيچ مخالفي به تصويب رسيده است. با اين حال لازم به ذكر است به موجب پيش نويس اوليه قانون اساسي مقرر گرديده بود: مجلس شوراي ملي در عموم مسائل و در حدود صلاحيت مقرر در قانون اساسي مي تواند قانون وضع كند. اما اين متن از سوي گروه مربوطه در مجلس بررسي نهايي قانون اساسي با دو تغيير جهت تصويب پيشنهاد گرديد كه اين پيشنهاد عيناً تصويب شد. تغييرات مذكور عبارت بودند از حذف واو قرار گرفته در بين دو عبارت در عموم مسائل و در حدود صلاحيت مقرر، و حذف واژه صلاحيت از عبارت در حدود صلاحيت مقرر. بنابر تصريح اين اصل مجلس شوراي اسلامي در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسي مي تواند قانون وضع كند. لذا شايد بتوان گفت صلاحيت تقنيني اي كه براي مجلس شوراي اسلامي به موجب حكم مقرر در اصل ۸۵ قانون اساسي جعل گرديده، در اين اصل شمايي شفاف تر يافته و حدود و ثغوري قابل اعتنا براي كيفيت اعمال اين صلاحيت مقرر شده است. با اين حال طرح چنين ادعايي اگر چه مطلوب و چه بسا معقول به نظر مي رسد، ليكن دقت در مفاهيم مندرج در اين اصل لازمه اثبات ادعاي مذكور و تبيين شفاف كيفيت مقرر براي اعمال صلاحيت تقنيني مجلس شوراي اسلامي خواهد بود. مي توان امهات مسائل مربوط به اصل ۷۱ قانون اساسي را در سه محور اصلي مورد تحليل و ارزيابي قرار داد: اولا قيد مي تواند مندرج در اصل؛ ثانياً قانون وضع نمودن مجلس؛ و ثالثاً در بر گرفتن عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسي به عنوان قلمرو موضوعي صلاحيت تقنيني مجلس شوراي اسلامي. براين اساس در اين نوشتار تلاش خواهد گرديد در راستاي ارائه تبييني مناسب از اصل ۷۱ قانون اساسي در سه بخش مباحث اصل مذكور واكاوي و تحليل گردد.
۱ـ اصل ۱۱ قانون اساسي به مثابه مستند صلاحيت تخييري مجلس شوراي اسلامي در قانونگذاري
۲ـ تحليل قلمرو صلاحيت قانونگذاري مجلس از حيث مطلق صلاحيت تقنين موضوع اصل ۷۱ قانون اساسي قانونگذاري مجلس است، يعني اينكه مجلس مي تواند قانون وضع نمايد. حال سوالي كه پيش مي آيد آن است كه چرا بنابر تصريح مندرج در اصل گفته شده مجلس مي تواند قانون وضع نمايد در حالي كه مي توانست اينطور گفته شود كه مجلس مي تواند مصوبه داشته باشد يا امري را تصويب نمايد
۳ـ مفهوم قانون
۴ـ اوصاف قانون
۴ـ ۱. آمرانه بودن
۴ـ۲. الزام آور بودن
۴ـ۳. عام بودن
۴ـ۴. مقدور بودن انجام حكم مصرح در قانون
۵ـ واقع گرايي به مثابه هبوط از عرش تا فرش
۶ـ تحليل قلمرو صلاحيت قانونگذاري مجلس از حيث افراد
در برایند اینگونه آمده است: در تحليل قلمرو صلاحيت تقنيني مجلس شوراي اسلامي بايد توجه نمود كه اولاً حكم مندرج در اصل ۷۱ قانون اساسي ناظر بر تصريح به صلاحيت اختياري مجلس در قانونگذاري مي باشد. بر اين اساس در موضوعاتي كه مجلس احراز ضرورت نمايد پس از ابتكار طرح يا لايحه مجاز در قانونگذاري و قاعده سازي هنجاري خواهد بود. اين صلاحيت جزء صلاحيت هاي تخييري مجلس بوده و علي الاصل تكليف حقوقي در اعمال چنين صلاحيتي وجود نخواهد داشت. به علاوه بايد توجه داشته باشيم در صورت احراز ضرورت قانونگذاري، صلاحيت تقنيني مجلس ماهيتاً به اموري تعلق خواهد گرفت كه شأنيت امر تقنيني را داشته باشند و بنابر تعاريف و مفاهيم اصطلاحي دانش حقوق مصوبه مجلس در آن حوزه با مفاهيم و ماهيت دانش واژه قانون مطابقت داشته باشد، همچنان كه اصل ۷۱ مقرر داشته است كه مجلس قانون و نه هر مصوبه اي را تصويب نمايد. در نوشتار حاضر تلاش گرديد ضمن واكاوي مفهوم قانون ويژگي هايي مثل آمرانه و الزام آور بودن به مثابه اوصاف ذاتي نهاد قانون تلقي گردد و لازم است كليه مصوبات تقنيني مجلس واجد دو وصف پيش گفته باشند.

ارزیابی بخش های گزارش
الف) عنوان
- آیا عنوان گزارش بیان گر اهمیت موضوع آن است؟ بله
- آیا محتوای گزارش در راستای بحث و بررسی پیرامون عنوان تهیه و ارائه شده است؟ خیر
- آیا نام دست اندرکاران تهیه و انتشار گزارش بطور کامل شامل نام و نام خانوادگی، رتبه علمی، محل کار و نشانی پست الکترونیک در گزارش قید شده است؟ خیر
الف) چکیده
- آیا چکیده دقیقا آینه تمام نمای مطالعه است؟ بله
- اگر چکیده به تنهایی مورد بررسی قرار گیرد، آیا به اندازه کافی خلاصه و چکیده کل مقاله است؟ بله
- آیا چکیده گزارش دارای بخش واژگان کلیدی است؟ بله
ب) فهرست
- آیا گزارش دارای فهرست اجمالی و تفصیلی است؟ گزارش دارای فهرست اجمالی است.
- آیا جدول ها، نمودارها و تصاویر دارای فهرست جداگانه اند؟ خیر
- آیا گزارش دارای فهرست اعلام و اشخاص، مکان ها و ... است؟ خیر
پ) مقدمه
- آیا مقدمه، توجیه منطقی از مطالعه و یا هدف از مقاله (بیانی از مشکل موجود و بررسی متون) را شامل می شود؟ خیر
- آیا اهداف مطالعه به وضوح شرح داده شده است؟ خیر
- آیا از واژگان کلیدی و اصطلاحات مهم گزارش تعاریف مشخص ارائه شده است؟ خیر
- آیا پیشینه تاریخی بحث مورد نظر در منابع معتبر داخلی و خارجی در گزارش مطرح شده است؟ خیر
ت) روش کار
- آیا از روش های معتبر و قابل اعتماد استفاده شده است؟ روش گزارش توصیفی و اقتباسی است.
- آیا روش های انتخاب شده توسط نویسندگان قادر به پاسخ به سوالات تحقیق می باشد؟ خیر
- آیا روش های مورد استفاده به وضوح شرح داده شده اند؟ خیر
- اگر یک مطالعه تحقیقاتی مشابه توسط محققین دیگری انجام شود، می تواند همین نتایج را در پی داشته باشد؟ خیر
ث) یافته ها
- آیا یافته ها به خوبی سازماندهی شده است؟ خیر
- آیا نتایج به وضوح شرح داده شده است؟ خیر
- آیا روش های آماری مناسب انتخاب شده است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
- راستی آزمایی نتایج گزارش از طریق کدام آزمون انجام شده است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
- آیا نتایج گزارش از روایی و پایایی قابل قبول برخوردار است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
ج) بحث
- آیا نتایج مهم به اختصار بیان شده است؟ خیر
- آیا نویسندگان مشخصا بیان کرده اند که فرضیه آنها در این مطالعه ثابت شده یا نه؟ خیر
- آیا یافته های این مطالعه با مطالعات مشابه پیشین در این زمینه مقایسه شده است؟ خیر
- آیا محدودیت های مطالعه ذکر شده است؟ خیر
- آیا برای انجام پژوهش های بعدی پیشنهاداتی ارائه شده است؟ خیر
چ) جدول ها، نمودارها و تصاویر
- آیا مدل مفهومی گزارش در قالب شکل ارائه شده است؟ خیر
- آیا جدول ها، نمودارها و شکل ها ویژگی های کلیدی مطالعه را نشان می دهند؟ گزارش فاقد جدول، نمودار و شکل است.
- آیا تصاویر، جدول ها و نمودارها شفاف و قابل فهم هستند و دارای بالانویس و زیرنویس مناسب می باشند؟ گزارش فاقد جدول ها، نمودارها و شکل ها است.
ح) پیوست ها
- آیا پیوست های گزارش حاوی اطلاعات مفید است؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها به کسب آگاهی بیشتر در مخاطبان کمک می کند؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها حاوی فرم ها و اسناد مرتبط با گزارش است؟ گزارش فاقد پیوست است.
خ) منابع
- آیا منابع کافی برای اهداف این مطالعه در جامعه وجود دارد؟ بله
- آیا سبک نوشتن منابع منطبق با دستورالعمل های علمی است؟ بله
- آیا منابع مهم و کلیدی به روز بوده اند و با دقت گزارش شده اند؟ خیر
- شیوه ارائه مستندات و ارجاعات در گزارش چگونه است؟ بصورت پاورقی
- آیا گزارش منابعی برای مطالعه بیشتر مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از منابع بین بخشی و بین رشته ای داخلی و خارجی معتبر استفاده کرده است؟ خیر

ارزیابی محتوایی گزارش
الف) سامان مندی
- آیا گزارش یک کل سامان مند را تشکیل می دهد؟ خیر
- آیا گزارش برای ساماندهی محتوایی خود مدل مفهومی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش دارای فرضیه یا فرضیه هایی با سوالات مشخص است؟ خیر
- آیا عناوین موجود در گزارش دارای انسجام و هماهنگی است؟ خیر
- آیا بسط و توضیح مطالب در هر پاراگراف، بخش، فصل و ... در گزارش انجام شده است؟ خیر
- آیا در پایان هر فصل، بخش و ... مؤلف به جمع بندی مطالب پرداخته است؟ خیر
- آیا گزارش دارای بخش نتیجه گیری یا جمع بندی نهایی است؟ بله
ب) نوآوری
- آیا محتوای گزارش دارای سطح خاصی از نوآوری در نظریه پردازی و اندیشه ورزی است؟ خیر
- آیا گزارش مدعی صورت بندی جدید از مبانی نظری قدیمی است؟ خیر
- آیا در گزارش توانایی های نوین فناورانه وجود دارد؟ خیر
- آیا گزارش مدعی ارائه محصولات یا خدمات جدید است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش دارای توانایی خاص در ایجاد یا گسترش گفتمان اجتماعی را دارد؟ خیر
- آیا خواندن این گزارش تفکر نقادانه را ترغیب می کند؟ خیر
پ) اهمیت
- آیا نسبت حجم مطالب به اهمیت موضوع در گزارش کافی است؟ خیر
- آیا چینش مطالب در گزارش بر اساس درجه اهمیت موضوعات و وزن محتوایی آنها انجام شده است؟ خیر
- آیا در نگارش مطالب در گزارش به موضوعات اولویت دار توجه شده است؟ خیر
ت) شیوایی، روشنی و قابل فهم بودن
- آیا متن گزارش روان و سلیس است؟بله
- آیا در گزارش مطالب به روشنی توانسته اند موضوعات مرتبط با خود را مطرح کنند؟ خیر
- آیا گزارش ساده و قابل فهم است؟ بله
ث) جامعیت
- آیا گزارش به لحاظ موضوعی جامعیت دارد و وجوه مختلف موضوع را پوشش می دهد؟ خیر
- آیا استفاده از تصاویر، نمودارها، جدول ها و ... توانسته است به همه جانبه بودن گزارش کمک کند؟ گزارش فاقد تصویر، نمودار و جدول هاست.
- آیا مؤلف از ساختارها و کلمات رایج در متون علمی و نیز سبک نویسندگی استفاده کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از ویژگی های بینامتنی برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش برای کمک به درک جامع، الگو یا مدلی خاص برای ساده سازی روابط پدیده مورد نظر با سایر پدیده ها ارائه کرده است؟ خیر
ج) اعتبار
- آیا گزارش مبتنی بر پژوهش های روزآمد حوزه تخصصی مربوطه است؟ خیر
- آیا شواهد، منابع و استدلال های موجود در گزارش از اعتبار علمی لازم و کافی برخوردار است؟ خیر
- آیا اعتبار علمی گزارش از سوی یافته های پژوهشی معتبر داخلی و خارجی تایید می شود؟ خیر

ارزیابی اجتماعی گزارش
الف) مخاطبان و ذینفعان
- مخاطبان و ذینفعان این گزارش چه کسانی هستند؟ اعضای شورای نگهبان
- آیا انتشار این گزارش مورد استقبال مخاطبان و ذینفعان قرار گرفته است؟ نامشخص
- آیا این گزارش مخاطبان را به پژوهش بیشتر در رابطه با موضوع تخصصی ترغیب می کند؟ نامشخص
- آیا گزارش حاضر توانایی برطرف کردن نیازهای مخاطبان و ذینفعان خود را دارد؟ نامشخص
ب) تاثیرگذاری اجتماعی
- آیا گزارش در بحث پیرامون پدیده مورد نظر خود از جامعه نگری قابل قبول برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش پیش نیازها و پیش فهم های ضروری و مورد نیاز برای فهم خود را به مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای علل و آثار مشکلات متعدد موجود در زندگی مردم تحلیل مناسبی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای حل مشکلات زندگی مردم دارای طرح اجرایی با پیشنهادهای مشخص و مستدل است؟ خیر
- آیا گزارش برای کارآمدی راهکارهای پیشنهادی خود برای حل مشکلات زندگی مردم روش راستی آزمایی خاصی را پیشنهاد کرده است؟ خیر
- آیا گزارش توانسته است اهداف اجتماعی از پیش تعیین شده خود را محقق سازد؟ خیر
- آیا ناشر مجموعه نظرات مخاطبان و بازخوردهای مجامع علمی را پیرامون گزارش منتشر کرده است؟ خیر
- آیا گزارش نسبت خود را با اسناد فرادست و فرودست کشور معین کرده است؟ خیر
- آیا گزارش مطالبی پیرامون کارآمدی و عملکرد قوانین مرتبط با موضوع بحث خود را ارائه کرده است؟ خیر
- آیا انتشار این گزارش بازتاب های رسانه ای گسترده در پی داشته است؟ خیر
پ) نیازمحوری
- این گزارش چه نیازی (بنیادی، تخصصی، درسی، کمک درسی و عمومی) را تأمین خواهد کرد؟ نیازهای عمومی
- آیا گزارش توانایی علمی و عملی برای تفکیک نوع نیازهای مخاطبان (خلاءها، کمبودها، تهدیدها، آسیب ها، ضعف ها، فرصت ها، قوت ها، ضرورت ها و اولویت ها) و برنامه ریزی و اجرای برنامه های متناسب با آن را (برنامه های ایجادی، جبرانی، پیشگیرانه، مقابله ای، تقویتی، توانمندسازی، ارتقایی، تامینی و انتخابی) دارد؟ خیر
- آیا توانایی هدف گذاری، راهبردگذاری، سیاستگذاری و سازماندهی مرتبط با موضوع برای رفع سطوح گوناگون نیازهای مخاطبان در گزارش وجود دارد؟ خیر
پ) رتبه ها و جوایز
- آیا گزارش دارای رتبه و جوایز ملی و بین المللی است؟ خیر
- آیا گزارش دارای ارجاعات داخلی و خارجی از سوی منابع علمی معتبر است؟ خیر
ت) تقدیر و تشکر
- آیا در گزارش از شخصیت های حقیقی و حقوقی موثر در کار (اعم از امور علمی و فنی و...) سپاسگزاری شده است؟ خیر
- آیا گزارش در مجامع علمی داخلی و خارجی مورد تقدیر قرار گرفته است؟ خیر

ارزیابی های شکلی گزارش
الف) ویراستاری فنی
- آیا تعداد کلمات و صفحات گزارش برای بیان کامل موضوع گزارش کافی است؟ خیر
- آیا عنوان گذاری اصلی و فرعی در گزارش به درستی انجام شده است؟ خیر
- آیا نوع صفحه آرایی (نوع و اندازه خط، فاصله خطوط، حاشیه ها، سرصفحه و پاورقی و ...) گزارش مناسب است؟ خیر
- آیا آیین نگارش واژگان و جملات بر اساس زبان فارسی معیار در تدوین گزارش رعایت شده است؟ خیر
- آیا در گزارش برای واژگان و اصطلاحات علمی بیگانه، معادل سازی مناسب انجام شده است؟ خیر
- آیا نشانه گذاری در گزارش (مانند ویرگول، نقطه، خط تیره، ویرگول نقطه و پرانتز و ...) به درستی انجام شده است؟ خیر
ب) ویراستاری علمی
- آیا گزارش دارای ناظر یا ویراستار تخصصی است؟ بله
- آیا ناظر یا ویراستار تخصصی به وظایف خود عمل کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از زمان انتشار چاپ اول تاکنون بروزرسانی شده است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش نیاز به حذف مطالب دارد؟ بله
- آیا محتوای گزارش نیاز به اضافه کردن مطالب دارد؟ بله
- آیا گزارش حاضر نیاز به ویراستاری ادبی دارد؟بله
ج) ویژگی های خاص
- آیا گزارش دارای ویژگی های خاص مانند کادر های خلاصه پیام، سخنان بزرگان، تاریخچه و... است؟ خیر
- آیا گزارش دارای صفحه شناسنامه است؟ بله

^{نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه}