از آذرماه سال ۸۹ که قانون هدفمندی یارانه‌ها در اقدامی یک شبه از سوی دولت محمود احمدی‌نژاد اجرایی شد تا زمانی که دولت با وجود مفاد قانونی به شکل قانونی‌تر مکلف به حذف یارانه ثروتمندان شد؛ کمتر کسی بود که سخن از یارانه پنهان و تبعات آن در اقتصاد کشور سخن به میان آورد اما عملکرد دولت و بهانه‌های واهی که متولیان مربوطه در عملی شدن این مهم داشتند کار را به جایی رساند که کارشناسان و منتقدان دولت لب به سخن گشوده و ارقامی را منتشر کردند تا عمق فاجعه در این خصوص مشخص شود اما مساله اصلی آنجاست که تشریح وخامت اوضاع درخصوص یارانه‌های پنهان به ثروتمندان نیز عاملی به منظور رعایت این قانون و تلاش برای اجرایی کردن آن نشد. 

آیینه آمار
ظبق آمار و اطلاعات منتشر شده متوسط یارانه پنهان مستقیمی که هر خانوار ایرانی سالانه دریافت می‌کند حدودا به ۱۰ میلیون تومان می‌رسد. در این بین متوسط دریافتی یارانه پنهان دهک دهم بیشتر از هفت برابر دهک اول است.
علاوه بر یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی که در هر ماه از سوی دولت پرداخت می‌شود، یارانه‌های غیرنقدی نیز شامل یارانه حامل‌های انرژی، کالاهای اساسی و دارو به طور غیرمستقیم در اختیار جامعه قرار می‌گیرد. در این بخش یارانه پنهان کالاهای اساسی، دارو، بنزین، گاز طبیعی و برق مستقیماً به خانوارها می‌رسد و در سایر یارانه‌های پنهان مانند نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره، گاز مایع و سوخت هوایی به دلیل اینکه بیشتر از طریق بنگاه‌ها مصرف می‌شود به طور مستقیم برای خانوارها مورد محاسبه قرار نمی‌گیرند.
بررسی وضعیت یارانه پنهان بین دهک‌های درآمدی از این حکایت دارد که متوسط یارانه پنهان مستقیم به ازای هر خانوار ایرانی فارغ از دهک‌های درآمدی حدود ۱۰ میلیون تومان در سال و مجموعه یارانه پنهان مستقیم خانوار مستتر در حامل‌های انرژی از جمله بنزین، برق، گاز و همچنین دارو و کالاهای اساسی حدود ۲۵۰ هزار میلیارد تومان است.
همچنین توزیع یارانه پنهان در دهک‌ها نشان می‌دهد که متوسط دریافتی یارانه پنهان دهک دهم بیشتر از هفت برابر متوسط دریافتی دهک اول است و هر دهک دهم سالانه به طور متوسط از ۲۱ میلیون تومان یارانه پنهان مستقیم خانوار بهره‌مند می‌شود، در حالی که هر خانوار دهک اول فقط سه میلیون تومان یارانه پنهان دریافت می‌کند.
آنطور که مسئولان سازمان برنامه و بودجه اذعان دارند این اعداد و ارقام نشان از توزیع ناعادلانه یارانه پنهان از جمله یارانه انرژی، کالاهای اساسی و دارو است که می‌توان به آسانی به کمک یک نظام باز توزیع کارآمد و عادلانه مکانیزم‌هایی طراحی کرد که دهک‌های پایین از این یارانه بیشتر بهره‌مند شوند. البته اعداد و ارقام این میزان یارانه آن طور که سخنگوی ستاد بودجه سازمان برنامه و بودجه می‌گوید؛ سالانه حدود ۹۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه در بخش بودجه‌ای، فرابودجه‌ای و یارانه پنهان وجود دارد؛ از این رقم حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان به حوزه انرژی و نفت و مشتقات آن اختصاص دارد که ۲۱۵ هزارمیلیارد تومان آن متعلق به بنزین است. به سخن دیگر از ۹۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهانی که در سال پرداخت می‌شود حدود ۳۰۰ هزار میلیارد تومان نیز به یارانه بودجه‌ای و فرابودجه‌ای تعلق دارد.
دی‌ماه سال گذشته بود که خانلو سخنگوی ستاد بودجه سازمان برنامه و بودجه در تشریح رقم ۹۰۰ هزار میلیاردی یارانه پنهان در کشور مدعی شد که دولت در لایحه بودجه ۱۳۹۸ هیچ افزایش قیمتی برای حامل‌های انرژی در نظر نگرفته و اعمال نکرده است.
هرچند نه تنها خانلو که حتی وزیر نفت و برخی از معاونین وی به این موضوع تاکید کرده بودند که قیمت بنزین افزایش نمی‌یابد اما این مهم چند صباحی است که در حالت انتظار به منظور اجراست و آنچه از شواهد امر بر می‌آید دیر یا زود دولت در نظر دارد تا شرایطی را مهیا کند که این افزایش صورت گیرد. 

حمایت از ثروتمندان
از سوی دیگر مجلس در قانون بودجه ۹۸ بار دیگر مساله حذف یارانه ثروتمندان را مدنظر قرار داده و در نهایت مقرر شد این مهم با اختیار استانداران اجرایی شود. در مفاد قانوین این مهم آمده است که "به منظور اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها مصوب ۱۰ دی‌ماه سال ۸۸ و با هدف تحقق عدالت،کاهش فقر مطلق و توسعه بهداشت و سلامت مردم و همچنین معطوف نمودن پرداخت یارانه به خانوارهای نیازمند و در اجرای ماده (۳۹) قانون برنامه ششم توسعه خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) سازمان بهزیستی و سایر خانواده‌های کم درآمد در سال ۹۸کماکان یارانه دریافت خواهند کرد و از فهرست دریافت‌کنندگان یارانه حذف نخواهند شد. همچنین استانداران سراسر کشور مجازند با هماهنگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و براساس پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان نسبت به حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی اقدام کنند و پیرو آن منابع حاصله از حذف یارانه نقدی خانوارهای پردرآمد با تصویب شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان صرف حذف تدریجی فقر مطلق و همچنین تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام اولویت‌دار استانی همان استان خواهد شد. 

حذف قانون؛ اجرای غیرقانون
آنچه از مفاد قانون بر می‌آید حذف یارانه ثروتمندان طبق قانون بودجه ۹۸ یک تکلیف بوده است که تا این لحظه به نظر نمی‌رسد اقدام عاجلی از سوی دولت برای این مساله صورت گرفته باشد اما در مقابل بنزینی که مقرر بود گران نشود؛ گوش به زنگ چندنرخی شدن یک لنگه پا منتظر فرمان متولیان مربوطه است. طبق آمار اعلام شده از سوی کارشناسان سالانه ۲۰ هزار میلیارد تومان یارانه به ثروتمندان تعلق می‌گیردکه اتفاق اشتباهی است. به سخن دیگر سالیانه حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان به چهار دهک ثروتمند جامعه یارانه تعلق می‌گیرد که این مبلغ خود به اندازه یکسال بودجه عمرانی کشور است و به اعتقاد این افراد معلوم نیست این سیاست‌های اشتباه تا کجا قرار است ادامه یابد.
کارشناسان اقتصادی بر این اعتقادند اجرایی شدن این مهم نه تنها درآمدی تازه برای دولت باز می‌کند بلکه می‌تواند منجر به افزایش درآمد دهک‌های پایین‌تر شود. این فعالان اقتصادی با اشاره به آسیب‌های یارانه پنهان براین باورند که تداوم این روند علاوه بر از بین بردن مکانیسم تخصیص بهینه منابع در اقتصاد می‌تواند کارایی نظام اقتصادی از بین برده و اثربخشی آن در اقتصاد را دچار چالش کند و در یک کلام عملاً کارکردهای واقعی اقتصاد را از حالت خود خارج کند. حال سوالی که در این بین به نظر می‌رسد لازم است تا متولیان نسبت به ارایه پاسخ درخور برای آن تعجیل کنند آن است که چطور قوانین مصوب نشده جامه اجرا به خود گرفته اما قوانین مصوب همچنان اندر خم یک کوچه معطل اجرا هستند. 

^{نویسنده: سارا علیاری}