غرب آسیا در حالی همچنان یکی از اصلیترین کانونهای تحولات جهانی است که چگونگی شکل گیری ائتلافهای نظامی یکی از ابعاد اصلی این تحولات را تشکیل میدهد. نکته مهم در این عرصه آنکه منابع خبری در خبری به نقل از منابع آگاه از کنارهگیری مصر از مشارکت در طرح «ناتوی عربی» که به ابتکار آمریکا مطرح شده خبر داده بود. طرح ناتوی عربی را اولین بار در سال ۲۰۱۷ سعودیها پیشنهاد کردند. این پیشنهاد با استقبال آمریکا مواجه شد. بسیاری خروج مصر، به عنوان دارنده بزرگترین ارتش جهان عرب را، جدیدترین لطمه به ابتکار موسوم به «ائتلاف امنیت خاورمیانه» (مسا) توصیف کرده آند. حال این سوال مطرح می شود که چرا مصر که در ظاهر روابط قابل توجهی با عربستان وآمریکا دارد چنین اقدامی صورت داده است؟
برخی بر این عقیدهاند که رویکرد واحد عربی در عمل یک شعار بیشتر نبوده و عملا آنها نمیتوانند در یک ساختار واحد قرار گیرند چرا که این کشورها منافع متضاد داشته و در عین حال هر کدام به دنبال تبدیل شدن به قدرت برتر عربی را دارند لذا عملا در قالب ائتلاف قرار نمیگیرند. به عنوان مثال پس از ۴۰ سال هنوز شورای همکاری خلیج فارس با ۶ کشور عربی نتوانسته به یک نگاه واحد برسد چنانکه اکنون اختلافات میان قطر و سایر اعضا هر روز در حال گسترش است. طرح تشکیل ارتش واحد اسلامی که سعودی ادعا داشت با دهها کشور اسلامی تشکیل شده نیز در عمل هیچ کارکردی نداشته و حتی نتوانسته یک اساسنامه واحد صادر نماید.
نمود دیگر چنین وضعیتی را در یمن میتوان مشاهده کرد که عملا ائتلاف عربی در این جنگ شکل نگرفت و امروز سعودی از مزدوران آفریقایی در این جنگ به جای ائتلاف عربی بهره می گیرد. بر این اساس میتوان گفت که عملا واژهای به اتحاد عربی وجود ندارد و مصر نیز برای هزینه ندادن بی مورد با تکیه بر این تجربیات از حضور در ناتوی عربی خودداری کرده است. نکته دیگر عملکردهای برخی کشورهای عربی همچون سعودی و امارات است که به جای رویکرد تعاملی به دنبال سلطه بر سایر کشورهای عربی هستند. مصر خود را کشور مستقلی با منافع مشخص میداند و حاضر به پذیرش چنین سلطهای نیست بویژه شواهد نشان میدهد که سعودی به دنبال بهره گیری از ناتوی عربی برای بحران سازی در سوریه و یمن است که عملا مغایر با منافع مصر است. نکته دیگر نقش آمریکا در معادلات ناتوی عربی است.
هر چند السیسی اخیرا به آمریکا سفر داشته اما استقبال گرمی از وی صورت نگرفت چنانکه همزمان علیه سیاستهای وی در آمریکا تظاهرات برگزار شد و از طرفی نیز آمریکا به قاهره درباره خرید تسلیحات از روسیه هشدار دارد که نوعی رویکرد تحقیر آمیز در قبال مصر بوده است. با توجه به این شرایط میتوان گفت که اقدام مصر مبنی بر عدم مشارکت در ناتوی عربی برگرفته از تجربیات شکست خورده ائتلافهای عربی و نیز تلاشهای قاهره برای نمایش استقلال از آمریکا و سعودی است. رویکردی که با توجه به جایگاه نظامی مصر میتواند زمینه ساز شکست ائتلاف مذکور باشد.
علی تتماج