رسانههای بینالمللی روز جمعه «کیم جونگ اون» رهبر ۳۴ ساله کره شمالی را در حالی به تصویر کشیدند که در حال عبور از خط حایل بین دو کره در «پانمونجوم» بود و مورد استقبال گرم «مون جائه این» رئیسجمهوری کره جنوبی قرار گرفت.
دو رهبر دوش به دوش هم در مکانی قدمی میزدند که برای دههها مرکز اصلی تقابل بین دو کره بوده است. آنها در نمایشی برای به رخ کشیدن از بین رفتن کدورتهای میان یکدیگر به کاشت درختی اقدام کرده و به صرف چای پرداختند.
فضای این دیدار یادآور نشست بین کیم دائه جونگ و کیم جونگ ایل رهبران وقت دو کره بین ۱۳ تا ۱۵ ژوئن ۲۰۰۰ در پیونگ یانگ است که سرآغاز دورهای جدید در همکاریهای بین دو کره شد، اما در نهایت نتوانست به تنشهای نظامی دو طرف پایان دهد یا برنامه تسلیحات هستهای کره شمالی را متوقف کند. حال آیا میتوان دیدار اخیر بین رهبران دو کره را با نشست پیشین متفاوت دانست و چرا؟ پاسخ به این پرسش را باید در انگیزههای دو طرف و شرایطی که مواجه هستند، جستوجو کرد.
رهبر جوان کره شمالی به مانند پدرش کیم جونگ ایل برای نزدیکی به همسایه جنوبی پیشقدم شد اما سبک پدر و فرزند تفاوتهای آشکاری داشت، کیم جونگ اون به طور مؤثری بهبود روابط با کره جنوبی را پیگیری میکرد تا چهرهای انسانی از کشورش به جهانیان نشان دهد که در تضاد با روایت همیشگی پدرش بود که با تهدیدات فزاینده و درخواست بیچون و چرای وفاداری سیاسی از مردمش، تعریف میشد.
کیم جونگ اون در صحبتهایش با «مون» به جای اتحاد دو کره بر وحدت ملی تاکید داشت و به طور جالب توجهی، مشکلات اقتصادی کشورش را همراستا با اولویتش در قبال توسعه اقتصادی ملی کره شمالی به پیش کشید. در واقع کیم جونگ اون از خود چهرهای بسیار انعطافپذیرتر و عملگراتر در مقایسه با پدر ارائه داد به رغم انگیزههای مشترک بسیاری که با هم داشتند.
انگیزههای رهبر جوان کره شمالی برای کاهش تنشها با همسایه جنوبیاش را میتوان اینگونه ارزیابی کرد که وی برای جلوگیری از فشارهای فزاینده آمریکا و تبعات تشدید تهدیدهای دولت ترامپ، وارد عمل شده است. در عین حال کیم به دنبال یافتن راهی برای حل و فصل مشکلات اقتصادی کشورش و کمک به توسعه اقتصادی آن بوده است. از سویی رهبر کره شمالی میپندارد که میتواند از کره جنوبی به عنوان سپری در مقابل بروز احتمالی درگیری نظامی با آمریکا استفاده کند.
در مقابل، مون جائه این رئیسجمهور کره جنوبی، از دیدار با همتای شمالیاش برای ازسرگیری صلح و آشتی با استفاده کرده است. وی تلاش کرده است تا کیم جونگ اون را به صلح نهادینه شده به منظور پیشرفت در قبال امنیت در شبه جزیره کره وادارد. بیانیه پانمونجوم تأکید مجددی بر مفاد بیانیههای مهم پیشین بین دوکره است که شامل تعهدات اقتصادی جاه طلبانه منظور شده در بیانیه سال ۲۰۰۷ میشود که بین «رو مو هیون» رئیس پیشین «مون» کیم جونگ ایل پدر رهبر کنونی کره شمالی، منعقد شده بود. نشست اخیر بر مبنای بیانیههای پیشین با هدف وادار کردن کره شمالی به بهبود روابط بین دو کره از طریق نهادینه سازی روندها برگزار شده است.
کره جنوبی از طریق بیانیه پانمونجوم به دنبال تنظیم روابط به وسیله از سرگیری پیوستن خانوادههای از هم جدا افتاده در دوطرف و مستقر کردن یک افسر رابط بین دو کره در «کائه سونگ» و اجرای هر چه سریعتر جدول زبانی جاهطلبانه به سوی ایجاد صلحی پایدار است. گرچه کره شمالی به طور سنتی غیرهستهای شدن را به موضوعی مورد توجه ایالات متحده تبدیل کرده، بیانیه پانمونجوم به غیر هستهای شدن به عنوان روشی جهت زمینهسازی دیدار ترامپ و کیم جونگ اون اشاره دارد که بشدت مورد نظر رئیسجمهوری کره جنوبی به منظور به موفقیت رسیدن تلاشهایش برای ایجاد صلح در شبهجزیره کره است.
شاید مهمترین آزمون جدی برای این امر که ابتکار عمل رئیسجمهوری کره جنوبی تأثیرات فوری و پایداری به دنبال خواهد داشت، در برگیرنده تعهدات دو کره به منظور کاهش تنشهای نظامی میان یکدیگر است. تلاشها به منظور دست زدن به اقدامات اعتمادساز از طریق منطقه صلح دریایی در دریای غربی، زمینهساز پیشرفت در مذکرات نظامی است که طی هفتههای آتی برگزار میشود که در این رابطه، حمایت نیروهای آمریکایی مستقر در کره برای اجرای فوری آن، ضروری است. به علاوه، مذاکرات به منظور جایگزینی ترک مخاصمه بین دو کره به رژیم صلح پایدار، به همکاری نزدیک آمریکا و احتمالا چین نیازمند است.
در واقع، دولت کره جنوبی در بیانیههای پیشین خود پیش از دیدار سران دو کشور به اهمیت پیشرفت همزمان در روابط دو کره و روابط بین آمریکا و کره شمالی تاکید داشته است. سئول با قرار دادن هدف جاهطلبانه اعلام پیش از موعد پایان یافتن جنگ، فشارها بر کره شمالی و آمریکا را به منظور تعیین جدول زمانی مشخصی برای غیرهستهای شدن افزایش داده است.
با این حال بازرسیهای جامع و روند راستیآزمایی میبایست به کره شمالی این اطمینان را بدهد که غیرهستهای شدن این کشور، احتمالاً بیش از زمانی طول میکشد که مد نظر بیانیه پانمونجوم برای به نتیجه رسیدن مذاکرات تا پایان سال میلادی است، چراکه در صورت عدم تنظیم روند مذاکرات صلح دو کره و ایجاد روابط بین پیونگ یانگ و واشنگتن، میتواند به منبع تنش واشنگتن و سئول تبدیل شود.
گرچه به نظر میرسد ترامپ و کیم جونگ اون برای اظهارات عجولانه برای ثبت لحظهای تاریخی در روابط بین دو طرف هیجان زده هستند، تا زمانی که رهبر جوان کره شمالی تعهدات ملموسی را به منظور پذیرش روندی برعهده نگیرد که به غیرهستهای شدن این کشور ختم نشود، دو طرف کار چندانی نمی توانند انجام دهند.
باید دید کره شمالی در ازای از دست دادن برنامه هستهای نظامی خود، پاداش لازم را دریافت خواهد کرد. آمریکا نشان داده که در عمل به تعهداتش قابل اعتماد نیست و شخص ترامپ نیز رهبری قابل اعتماد نیست. واشنگتن پس از غیرهستهای شدن کره شمالی به سراغ حقوق بشر و دیگر موارد برای فشار بر این کشور خواهد رفت. سابقه که اینگونه نشان داده است.
حامد شهبازی - دانشآموخته دکترای روابط بینالملل