حمایت و استقبال ترکیه از تجاوز نظامی غرب به خاک سوریه، به رغم دستاوردهایی که آنکارا در همکاری با روسیه و ایران در نشست آستانه برای حل و فصل این بحران به دست آورد، تأسف آور بوده است. با نگاهی نزدیکتر به دلایل پس پرده سیاستهای پر فراز و نشیب ترکیه در قبال سوریه، چند عامل بیش از مابقی عوامل خودنمایی میکند.
در حالی که برخی کارشناسان نگرشهای مذهبی سنیگرا را که در اذهان اردوغان و مقامات نزدیک به وی ریشه دارد، عاملی میدانند که موضعگیریهای تند و صریح اردوغان در قبال بشار اسد رئیسجمهوری سوریه و علویهای این کشور را توجیه میکند، دو دلیل مهم دیگر را میتوان در این زمینه اشاره کرد.
نخست اینکه ترکیه در اجرای یک سیاست با ثبات، قابل پیشبینی و طولانیمدت به دلایلی چند ناکام بوده است. این کشور فاقد حمایت نهادینه شده در روند تصمیمگیری است. در واقع هیچ مرکز تحلیل داده و اطلاعات متعلق به ریاست جمهوری این کشور که شامل کارشناسان خبره و حرفهای در حوزههای مختلف باشد، وجود ندارد.
دانش، درک و تجربه عملی مورد نیاز به منظور به کارگیری یک سیاست خارجی موفق برای هر رهبر و رئیسجمهوری از جمله اردوغان و حلقه نزدیک به وی ضروری است. در عین حال درک مشترکی براساس نظام حکومتی که رویکردهای غیرمستمر در سیاست خارجی تحت تأثیر تحولات داخلی و خارجی را اصلاح کند، دیده نمیشود.
عامل دیگر را باید سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) دانست. نباید فراموش کرد که جمهوری ترکیه از سال ۱۹۵۲ عضو این پیمان نظامی است و نهادهای راهبردی آن در ضدیت با روسیه متحول و در انطباق با بینش حاکم بر این سازمان برنامهریزی شده است.
متهم کردن بشار اسد به دست داشتن دولتش در حمله شیمیایی و ولادیمیر پوتین در پرونده سرگئی جاسوس سابق روس در انگلیس، صرفنظر از غلط یا درست بودن آنها، ناشی از یک طرح راهبردی واحد است که از منظر سرویسهای اطلاعاتی کشورهای عضو ناتو، میبایست وحدت و دیسیپلین در این بلوک غربی به هر نحوی حفظ شود و اعضا به آن وفادار باشند. در چنین شرایطی، از ترکیه یکی از اعضای ناتو انتظار میرود که در جنگ سردی که علیه روسیه آغاز شده، موضعگیری کرده و بیطرف نماند. در حالی که روسیه در قبال پرونده اسکریپال از جنبه دیپلماتیک روزهای خوشی را سپری نمیکرد، ترکیه نقش خنثی و معقولانهای در پیش گرفته بود اما آنکارا درپی عملیات آمریکا، انگلیس، فرانسه به خاک سوریه، فرصت را برای نمایان ساختن موضع خود مغتنم دید. به نظر میرسد در زمان کوتاه انتظار میرود در صورت بروز تحولاتی، دیگر شاهد همسویی بیشتری از سوی ترکیه با تصمیمات و دیدگاههای ناتو باشیم.
در این میان برخی کارشناسان حمله غرب به سوریه را که متعاقب نشست سران سه کشور روسیه، ایران و ترکیه در آستانه روی داد، با هدف ایجاد شکاف بین سه کشور و دستاوردهای نشست آستانه تحلیل میکنند و در این رابطه به اظهارات امانوئل ماکرون رئیسجمهوری فرانسه، که گفته بود حمله موشکی به سوریه، باعث جدایی روسیه و ترکیه شده است، به عنوان سندی اشاره دارند. ترکیه به جای تقویت روابطش در چارچوبی که نشست آستانه ترسیم کرده که تضمینکننده دستاوردهای آن است، در حال دست و پا زدن و به این سو و آن سو رفتن در ائتلاف غربی به این امید است که بتواند از آنچه که در سوریه روی میدهد، غنیمتی به دست بیاورد. اما به نظر میرسد این بند بازی آنکارا، به از دست دادن حمایت هر دو طرف منجر شود.
نویسنده: حامد شهبازی دانشآموخته دکترای روابط بین الملل