دور جدید مذاکرات برجام از جمعه آغاز شده با این تفاوت که اکنون به جای ۱+۵ گروه ۱+۴ و جمهوری اسلامی ایران نامیده می‌شود چرا که آمریکا رسماً خروج از برجام را اعلام کرده است. این دور از مذاکرات در حالی برگزار شد که از یک سو افرادی مانند عراقچی و ظریف اعضای تیم هسته‌ای بر احتمال مثبت بودن آینده برجام و سیاه و سفید ندیدن روند مذاکرات سخن گفته‌اند و از طرفی دیگر اروپایی‌ها ادعای آمادگی برای حفظ و استمرار برجام را داشته‌اند.
هر چند که فضای مثبت تعاملاتی در روند مذاکرات امری قابل توجه و به گفته برخی‌ها نوید بخش آینده مذاکراتی خوب است اما در میانه این مذاکرات چند نکته قابل توجه است. نخست آنکه اروپا در طول ۱۵ سال اخیر همواره در کنار آمریکا علیه ایران اقدام کرده است چنانکه فراموش شدنی نیست وقتی سران فرانسه، انگلیس و آلمان رسماً اعلام می‌کردند که راستی آزمایی یعنی اینکه ما بدانیم ایران حتی یک سانتریفیوژ هم ندارد. در طول این سالها نیز اروپا همواره در کنار آمریکا علیه ایران اقدام کرده است.
بر این اساس اروپا پیش از هر اقدامی باید دو اصل را به اثبات رساند نخست آنکه از رفتارهای گذشته خود در قبال ایران دوری کرده و به دنبال روابط صادقانه باشد و دوم آنکه به مقابله با آمریکا و رفتارهای متناقض آن در قبال برجام بپردازد. در این چارچوب اروپا پیش از آغاز مذاکرات جدی باید چند اقدام را صورت دهد.
اولاً باید به سیاست ایجاد فضای وحشت از خروج شرکت‌های اروپایی از ایران پایان دهند. این روزها شرکت‌های بزرگ اروپایی بازی خروج از ایران به دلیل فشار آمریکا را مطرح می‌کنند و ادعا دارند ظرف ماه‌های آینده این امر را اجرایی می‌کنند. این رفتار شرکت‌های اروپایی هر چند می‌تواند ناشی از ترس از آمریکا باشد اما این سناریو نیز وجود دارد که آنها با این ادعاها به دنبال باج گیری از ایران و نوشتن قراردادهایی هستند که مطالبات بسیاری را به ایران تحمیل کند. کشورهای اروپایی باید قبل از مذاکره، تضمین‌های عینی به این شرکت‌ها برای ادامه فعالیت در ایران را بدهند و از سیاست باج گیری از ایران در ازای ماندگاری آنها خودداری کنند.
ثانیاً اروپا باید ثابت کند که در مقابل آمریکاست و صداقت رفتاری دارد. راهکار اروپا این است قطعنامه ضدآمریکایی به عنوان ناقض برجام را به شورای امنیت ارائه کند. اروپا با برجسته سازی مذاکره و نیز لزوم ماندن ایران در برجام در حال کم رنگ کردن نقش آمریکا در نقض برجام و عدم ارائه قطعنامه به شورای امنیت است.
در این میان باید به یک نکته مهم اشاره داشت و آن اینکه اروپا در طرح خود برای حفظ برجام از واژگانی استفاده کرده که قابل توجه است. یک جمله فضای اطمینان بخش حقوقی و جمله دیگر ایجاد هر چه بیشتر یک محیط تجاری شفاف و قانون محور در ایران است.
این جملات دارای ابهامات قابل توجهی است. فضای اطمینان بخش حقوقی، همان کاپیتولاسیون‌ها و مصونیت‌های حقوقی و قضایی را در ذهن ایجاد می‌کند که براساس آن شرکت های اروپایی هر تخلفی می‌توانند داشته باشند بدون آنکه بازخواست شوند. این امر زمانی بیشتر نگران کننده می‌شود که شرکت نفتی توتال در حالی اعلام خروج از ایران را مطرح کرده که گویا هیچ جریمه‌ای متحمل این شرکت نمی‌شود که خود جای ابهامات حقوقی بسیاری را در ذهن ایجاد می‌کند.
ایجاد محیط تجاری شفاف و قانون محور در ایران نیز دارای ابهامات چندگانه است. منظور از این محیط شفاف و قانونی یعنی ایجاد چنین فضایی در اقتصاد ایران یا در روابط اقتصادی ایران و اروپا؟ معیار این شفافیت و قانونی بودن، قوانین داخلی ایران است یا قوانین غربی؟ این ابهامات و سوالات زمانی تقویت شده که برخی مسئولان اعلام کرده‌اند شرط اروپا برای همکاری بانکی و مالی، تصویب FATF در مجلس و اجرایی شدن آن است. طرحی که عملا با نام مبارزه با پولشویی تروریسم و شفافیت مالی نوعی خودتحریمی و نیز نظارت کامل غرب بر ساختار اقتصادی ایران را در پی دارد. بر این اساس غرب باید آشکارا بگوید منظور از شفافیت و قانونی بودن چیست و اگر منظور همان FATF است امری غیرقابل پذیرش و برضد منافع و امنیت ملی ایران است.
با توجه به آنچه ذکر شد می‌توان گفت که آغاز مذاکرات بدون اجرای اصول گفته شده، نوعی مذاکره بدون هزینه برای غرب است حال آنکه اروپا به عنوان مجموعه‌ای که همواره در کنار آمریکا در جاده بی صداقتی حرکت کرده باید هزینه این رفتارهایش را بپردازد و بعد از اثبات صداقتش مذاکرات اجرا شود. اجرای مذاکرات بدون تحقق این اصول، توهم نیاز ایران به مذاکره را در غرب ایجاد می‌کند که تکرار رفتارهای مغرضانه و بی‌صداقتی آنها را به همراه خواهد داشت.

^{نویسنده: قاسم غفوری}