"اقتصاد درمان؛ بیمار است". این جمله شفافترین و صادقانهترین جملهای است که میتواند حال و احوال این روزهای حوزه سلامت و درمان را تشریح کند. حال و احوالی که از دید متولیان وزارت بهداشت آن قدرها هم بد نیست اما فعالان این عرصه هر روز نشانههایی را به نمایش میگذارند که نشان از بحران دارد. بحرانی که دیگر به دنبال ویرانی اقتصاد و معیشت مردم نیست و اینبار تیر خود را به سمت جان مردم نشانه رفته است.
طی روزهای اخیر حسن قاضیزاده هاشمی وزیر بهداشت و درمان با حضور در رسانه ملی با اعلام این خبر که پس از تحمل ۳۰ سال تحریم و فشار هنوز مقام اول پزشکی در منطقه از آن ایران است مدعی شد که ایران در حوزه علم و فناوری پزشکی رتبه ۱۵ دنیا از آن خود کرده است و پیرو آن ۹۵ درصد داروی مورد نیاز کشور در تولید داخل میشود و روند فعالیت در حوزه تجهیزات پزشکی هم به گونهای است که امید میرود صادرات این حوزه ۱۰ برابر شود.
خبری خوب و درخور اما اینکه این خبر تا چه میتواند صحت داشته باشد چیزی است که فعالان و متخصصان این حوزه میتوانند نسبت به آن پاسخگو باشند. هر چند اخبار مثبت و نوید بخش اعلام شده از سوی وزیر بهداشت بنا داشت تا روزنه امید را در دل مردم بکارد و بیماران و خانوادههای آنها را به این مساله امیدوار کند اما آنهایی که این روزها داروخانههای دولتی و غیردولتی را برای تامین داروهای خاص خود یک به یک زیر پا گذاشتهاند به خوبی میدانند که اوضاع سلامت و درمان کشور آن طورها هم که میگویند خوب نیست و عنالقریب است که معمولیترین داروها هم در داروخانههای کشور پیدا نشود.
فعالان و متخصصان حوزه دارو در کشور برخلاف آنچه وزیر بهداشت به عنوان متولی اصلی کشور از آن به عنوان تولید داخل یاد میکند میگویند؛ چیزی به عنوان تولید داخل وجود ندارد چراکه تمام داروهای تولید داخل نیازمند مواد اولیه هستند و تا زمانی که این مهم در اختیار قرار نگیرد نمیتوان نسبت به تولید دارو در کشور اقدام کرد.
به گفته این فعالان تحریم مواد جانبی تحت عنوان "پت"؛ افزایش قیمت فویل آلومینیوم و همچنین افزایش قیمت کپسول و در نهایت عدم پرداخت پول توسط شرکتهای توزیع کار در عرصه تامین و تولید دارو را با بحران روبهرو کرده و جا دارد وزیر بهداشت به جای تمام اخبار خوشی که منتشر میکند با نگاهی عمیقتر به این مساله پرداخته و به عنوان متولی اصلی این حوزه فکری به حال بازار تولید و تامین دارو کند.
به گفته فعالان این حوزه این روزها رویارویی با مسایلی مانند تحریمهای ناجوانمردانه منجر به آن شده تا بحث ورود مواد اولیه بیش از پیش دچار مشکل شود و اگر فکری برای آن نشود در ماههای اخیر با مشکلات بحرانیترین در تامین دارو روبهرو خواهیم بود. اما نکته قابل توجه آن است که برخی معاونین وزارت بهداشت هرگونه تاثیر تحریم را رد کرده و معتقدند تحریمها آنقدرها که باید صنعت دارو را تحت تاثیر قرار نداده است.
هشدارهای پیدرپی
تایید این گفته فعالان حوزه دارو را شاید بتوان در صحبتهای رئیس انجمن داروسازان تهران دریافت که گفته است؛ "حال صنعت داروسازی ایران اصلا خوب نیست و داروسازان از وضعیت داروسازی امروز رضایت ندارند و هیچکس سیاست روشنی از فردای ما مشخص و تببین نمیکند." سیدحمید خوئی اعلام کرده که الویت اصلی سازمان غذا و دارو رفع نیاز مردم و رسیدگی به صنعت دارو است، افزود: مردم درخصوص موضوع دارو شوخی ندارند و در کشورهایی مثل پاکستان برای دارو دولت عوض میشود.
وی نسبت به این مساله که "ما در آستانه یک بحران دارویی هستیم و مسئولان وزارت بهداشت این مسئله را جدی نمیگیرند." هشدار جدی داده است. البته وی در مورد کاهش کیفیت دارو نیز هشدارهای لازم را داده است و مدعی شده است که " طی چند سال گذشته قیمت دارو ثابت مانده است و تنها متولیان انتظار دارند تا داروسازان کیفیت آن را افزایش دهند اما مساله مهم این است که اگر کیفیت دارو افت کرده است مسئولیت آن برعهده دولت و وزارت بهداشت است.
البته این هشدارها تا پیش از این نیز از سوی سایر فعالان سرداده شده است اما گوش کسی به این مهم بدهکار نبوده است. در دیماه سال گذشته نیز ناصر ریاحی نایب رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی تهران نسبت به این مساله هشدار داد و اعلام کرد: "شرایط صنعت دارو در کشور در وضعیت بحرانی قرار گرفته و هماکنون با کمبود برخی از اقلام دارویی روبهرو هستیم و برخی از داروها هم نیست." وی اذعان کرد "بدهی چند هزار میلیارد تومانی وزارت بهداشت به شرکتهای واردکننده دارو و یا تولیدکنندگان آنها را در شرایط بسیار سختی قرار داده است و همین موضوع باعث شده تا بخشی از شرکتهای تولیدکننده و واردکننده دارو دیگر قادر به ادامه کار نباشند و چندین میلیارد تومان بدهی انباشه داشته باشند."
ریاحی در حدود ۸ ماه پیش این هشدار را که "وضعیت بحران صنعت دارو بسیار جدی است" مطرح کرد و گفت: "بدهیهای وزارت بهداشت به بخشهای مختلف سلامت آنقدر انباشه شده است که به این زودیها و با بودجه یک سال (در صورت اختصاص بودجه ویژه) به نظر نمیرسد که دیگر این وزارتخانه قادر به پرداخت بدهیها باشد."
بیتوجهیها به حوزه درمان و سلامت در شرایطی صورت گرفته که براساس آمارها و اطلاعات موجود در زمانی که دلار هنوز مرزهای ۷ و ۸ هزار تومان را در نوردیده بود و درحدفاصل ۲ تا ۳ هزار تومان داد و ستد میشد وضعیت هزینه درمان به حدی بود که بیش از ۶۰ درصد این هزینه از جیب مردم پرداخت میشد و به گفته برخی متولیان خانوادههای زیادی با یکبار پرداخت هزینه بستری و جراحی، به زیر خط فقر سقوط کردند و حال این روند با دلار۱۰ و ۱۱ هزار تومانی روند به مراتب بدتری دارد.
به اعتقاد برخی متخصصان این حوزه اغلب قریب به اتفاق مردم، پولی را بابت ذخیره سلامت پسانداز نمیکنند و همین سبب میشود تا وقتی دچار یک بیماری سخت و پرهزینه میشوند به ناچار تمام وسایل زندگی را میفروشند تا بتوانند هزینههای درمان بیماری را تامین کنند. بطوریکه ۴۰ درصد پول این قبیل خانوارها صرف سلامت میشود که به همین دلیل این خانوادهها گرفتار "شاخص فاجعهآمیز" میشوند.
روی دیگر بحران
همه این مشکلات تنها یک روی سکه بحران در حوزه درمان است و شاید بحث عمده این روزهای آن به عدم تخصیص ارز بازگردد؛ ارزی که متولیانی همچون وزیر صنعت و... معتقدند باید به حوزه دارو ارز ۴۲۰۰ تومانی به آن تخصیص یابد اما در عمل نه تنها ارزی نمیدهند بلکه تولیدکنندگان این حوزه را دچار چالشهای جدید میکنند.
فعالان بازار دارو معتقدند در حال حاضر نظام جدید طراحی شده برای تخصیص ارز به دارو آن شفافیت لازم را ندارد و عدم تاییده بانک مرکزی و در کنار آن وزارت بهداشت شرایط این صنعت را به بحرانی پیش از پیش دچار کرده است. و اگر فکری به حال این مشکلات نشود در بازه زمانی دو ماه آینده نمیتوان متصور شد که چه اتفاقاتی رخ خواهد داد.
محمدرضا شانهساز رئیس انجمن علمی داروسازان ایران با بیان اینکه اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی را سم مهلک برای تامین دارو در کشور است؛ معتقد است این تجربهای شکست خورده است که در سالهای گذشته نیز شاهد آن بودهایم، زیرا ارز ۴۲۰۰ تومانی فقط شعار است و واقعی نیست و مسئولان و سیاستگذاران حوزه سلامت تا دیر نشده میبایست نسبت به رفع مشکلات موجود در صنعت داروسازی اقدام کنیم، زیرا بروز کمبود دارویی حادثهساز خواهد شد. به گفته وی مسئولان رده بالا در سال گذشته باور نمیکردند که با کمبود دارو مواجه شویم و حال این مساله هر روز در حال بحرانیتر شدن است.