یک استاد دانشگاه گفت: هرچه میزان مقاومت در برابر شوک‌های وارده به یک کشور و یا سرعت بازگشت‌پذیری آن به حالت تعادل بیشتر باشد، بالتبع این بازیگر از آسیب‌پذیری کمتری در مواجهه با فشارهای بین‌المللی برخوردار بوده و در نتیجه، از توانایی بیشتری نیز برای پیگیری تمنیات سیاسی خود در عرصه داخلی و بین‌المللی برخوردار است.
محمد محمودی کیا، عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی در یادداشتی با عنوان "مولفه‌های تاب‌آوری ملی جمهوری اسلامی در برابر تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی" نوشت: عوامل مختلفی برای تعیین میزان تاب‌آوری و مقاومت‌پذیری بازیگران نظام بین‌المللی در برابر تغییرات و فشارهای محیط پیرامونی آن‌ها وجود دارد؛ فشارهایی که گاهاً به صورت غیر قابل اجتناب و در اثر بحران‌های بین‌المللی همچون بروز بحران‌های مالی ـ اقتصادی و یا به صورت هدایت‌شونده و نظام‌مند همچون اعمال تحریم‌های یکجانبه و یا چندجانبه علیه بازیگران نظام بین‌المللی بروز و ظهور می‌یابد. بر این اساس، هرچه میزان مقاومت در برابر شوک‌های وارده به یک کشور و یا سرعت بازگشت‌پذیری آن به حالت تعادل بیشتر باشد، بالتبع این بازیگر از آسیب‌پذیری کمتری در مواجهه با فشارهای بین‌المللی برخوردار بوده و در نتیجه، از توانایی بیشتری نیز برای پیگیری تمنیات سیاسی خود در عرصه داخلی و بین‌المللی برخوردار است.
یکی از مفاهیمی که پس از بحران‌های مالی و اقتصادی سال ۲۰۰۸ میلادی به طور گسترده مورد توجه سیاستمداران و دانشمندان قرار گرفت، مسئله تاب‌آوری نظام‌های اقتصاد ملی در برابر شوک‌های ناشی از بروز بحران در نظم اقتصادی جهانی بود. در واقع مهم‌ترین مسئله در تاب‌آوری ملی بررسی عوامل مؤثر در میزان و نیز نحوه تاب‌آوری کشورها در برابر فشارهای محیط بیرونی است. میزان مقاومت در برابر این فشارها و نیز نحوه بازگشت سیستم به نقطه تعادل ـ وضعیت قبل از اعمال تنش ـ اصلی‌ترین مسئله مطرح در تاب‌آوری است. جمهوری اسلامی ایران که طی چهار دهه اخیر از عمر خود، همواره مورد شدیدترین تحریم‌های اقتصادی یکجانبه و بین‌المللی قرار داشته، همواره به‌عنوان یک نقطه بحث مناقشه‌برانگیز در محافل سیاسی مطرح بوده است؛ چنانچه برخی سیاستمداران و تحلیل‌گران غربی به طور مکرر از فروپاشی نظم اقتصادی ایران و یا پایان عمر نظام اسلامی خبر داده‌اند؛ وعده‌ای که تا امروز هیچ‌گاه صورت تحقق نیافته است.
با توجه به این مقدمه، این سوال مطرح می‌شود که چرا علی‌رغم محاسبات منطقی، اقتصاد ایران در برابر فشارها و تحریم‌های شدید غرب تا کنون مقاومت کرده است و نظم سیاسی و اقتصادی حاکم بر این کشور نیز دستخوش تغییرات ماهوی نشده است؟
باعنایت به شاخص‌های اقتصادی، اقتصاد ایران تا بدین جا توانسته است در برابر فشارهای بین‌المللی تاب‌آوری و مقاومت از خود نشان دهد، هرچند در رسیدن به وضعیت تعادل فاصله بسیاری دارد اما با این حال، دچار فروپاشی اقتصادی و اجتماعی نشده است. این مسئله این فرض را مطرح می‌کند که علاوه بر شاخص‌های اقتصادی، متغیرهای دیگری نیز در تاب‌آوری نظام جمهوری اسلامی دخیل است که مانع از ورود آشوب به درون آن می‌شود و یا در صورت ورود، توانایی ترمیم و بازگشت به نقطه تعادل را به آن می‌دهد.
در پاسخ این فرض مطرح می‌شود که شاخص‌های قدرت اقتصادی تنها یکی از عوامل مؤثر در پویایی و بقای نظام سیاسی در مواجهه با فشارهای بین‌المللی است و اتکای صرف بر این مؤلفه‌های اقتصادی نمی‌تواند تحلیل جامع و مانعی را از وضعیت موجود و نیز آینده پیش روی جمهوری اسلامی ایران ارائه دهد. از همین روی، لازم است تا دیگر عوامل مؤثر در مانایی نظام اسلامی مورد شناسایی قرار گیرد تا بتوان بر اساس این عوامل، سامانه نظام‌مندی را برای افزایش میزان پایداری و تاب‌آوری سیستم در مواجهه با فشارهای بین‌المللی طرح‌ریزی کرد.
بر این اساس، رمز تاب آوری ایران در برابر تضییقات بین‌المللی را می‌توان بدین صورت ابراز کرد که علاوه بر مؤلفه‌های سخت‌افزاری قدرت همچون میزان تاب‌آوری اقتصاد ملی و نیز قدرت دفاعی و بازدارندگی، مؤلفه‌های نرم همچون مذهب، فرهنگ سیاسی، اقتدار سیاسی، سرمایه اجتماعی، رضایت سیاسی و نیز مدیریت سیاسی نیز در مسئله تعیین میزان تاب‌آوری جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با فشارهای نظام بین‌المللی مطرح و تأثیرگذار بوده و تلفیق توأمان و هوشمندانه این شاخص‌ها مانع از رخداد وضعیت آشفتگی دائم در درون نظام سیاسی می‌شود.
لذا، با عنایت به این که محیط پیرامونی نظام سیاسی و اقتصادی ایران طی چهار دهه اخیر همواره با فشارهای سیاسی، اقتصادی و نیز نظامی بین‌المللی همراه بوده است، در ادامه به بررسی شاخص‌های تاب‌آوری و ترمیم‌پذیری سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران در برابر فشارهای بین‌المللی می‌پردازیم.
اتکای صرف به شاخص‌های اقتصادی در اندازه‌گیری میزان تاب‌آوری جمهوری اسلامی در برابر فشارهای بین‌المللی و تحریم‌های ایالات متحده آمریکا نمی‌تواند ارائه‌دهنده تحلیل جامع و کاملی در این خصوص باشد. بی‌شک آنچه نظام جمهوری اسلامی را در برابر فشارهای نظام سلطه مقاوم ساخته و مانع از فروپاشی آن شده است، علاوه بر قدرت اقتصادی و نظامی ایران، ریشه در قدرت نرم و قدرت اقناعی جمهوری اسلامی ایران دارد. به عبارت دیگر، قدرت اجتماعی به عنوان یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی در عرصه داخلی موجب شده است تا نظام با تقویت عناصری چون مذهب، فرهنگ سیاسی، اقتدار سیاسی، سرمایه اجتماعی، رضایت سیاسی و نیز مدیریت سیاسی تاب‌آوری بالایی از خود نشان دهد.
درواقع، ترکیبی از جنبه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری قدرت در جمهوری اسلامی موجب افزایش تاب‌آوری ملی کشور در برابر تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی شده است. لذا، هرچه اقدامات بیشتری برای افزایش سرمایه اجتماعی در جامعه صورت گیرد، این مسئله می‌تواند در کنار قدرت اقتصادی و نظامی کشور به بیشینه‌سازی قدرت تاب‌آوری کشور کمک نماید.
دریافت صفحه با کد QR