یکم: زمزمه‌ها
گویا برخی نخبگان تمنا دارند زمزمه دگردیسی ساختار سیاسی نظام از «ریاستی» به «پارلمانی» را از جلسات محفلی به سطوح عمومی‌تر تسری دهند. این تمنا، هم ضروری است و در مسیر یک نقشه راه هم، ناپذیر است.
با مقدماتی که این تمنا به رأس نظام جمهوری اسلامی منتقل می شد، برای نخستین بار ظاهراً امام خامنه‌ای در ۲۴ مهرماه ۱۳۹۰ ه.ش این تمنای نخبگانی را بازگو کردند. آنجا که در جمع دانشجویان استان کرمانشاه فرمودند: «یک روزی در قانون اساسی نخست‌وزیر و رئیس جمهور داشتیم... بعد تجربه به ما نشان داد که این درست نیست. امام دستور دادند گروهی از خبرگان ملت، از دانشگاهیان، از روحانیون، از مجلس شورای اسلامی، از برجستگان و نخبگان بنشینند و آنچنان که بر طبق نیاز است، آن را تغییر بدهند. همین کار را هم کردند. یا در زمینه‌ی (دستگاه) قضا همین جور. در آینده هم اینها قابل تغییر است. امروز نظام ما، نظام ریاستی است؛ یعنی مردم با رأی مستقیمِ خودشان رئیس جمهور را انتخاب می‌کنند؛ تا الان هم شیوه‌ بسیار خوب و تجربه‌شده‌ای است. اگر یک روزی در آینده‌های دور یا نزدیک - که احتمالاً در آینده‌های نزدیک، چنین چیزی پیش نمی‌آید - احساس بشود که به جای نظام ریاستی، مثلاً نظام پارلمانی مطلوب است - مثل اینکه در بعضی از کشورهای دنیا معمول است - هیچ اشکالی ندارد؛ نظام جمهوری اسلامی می‌تواند این خط هندسی را به این خط دیگر هندسی تبدیل کند؛ تفاوتی نمی‌کند و از این قبیل.»
البته اینکه این بیانات در چه فضای سیاسی مطرح شد و اینکه در آن فضا، تب منازعات مجلس و دولت دهم، داغ شده بود، فعلا مجال تفصیل نیست. اما اینکه پس از انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری در اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ ه.ش و ناکامی برخی نخبگان از کسب دستاوردهای سیاسی ملموس از این انتخابات، باز هم تمنای گذر از نظام ریاستی به پارلمانی را پر رنگ کرده، واقعیت عینی است.
به هر حال این نخبگان سعی دارند افق پیش روی خود را ترسیم کنند و مردم نیز حق دارند، اغراض و اهداف آنها و فواید این گذر احتمالی را بشناسند.

دوم: میز کارشناسی
امروز بناست در این خصوص با حضور آقایان سید مرتضی نبوی ، عضو هیأت حل اختلاف قوا و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و نیز نماینده ادوار مجلس و وزیر در دولت سوم، دکتر داوود فیرحی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و آشنا به مبانی فقه سیاسی و دکتر سید محمود کاشانی، حقوقدان و داوطلب ادوار مختلف انتخابات ریاست جمهوری یک میز کارشناسی برگزار شود که آقای شکوهی روزنامه نگار باسابقه مجری آن است. ظاهراً هدف این نشست بحث و تبادل نظر درباره «امتیازات و اختصاصات رژیم پارلمانی و ریاستی»، «تأثیر انتخاب نخست وزیر با رأی نمایندگان به جای رئیس جمهور، در مهار فساد، بده و بستانهای غیرشفاف و افزایش کارآمدی نظام اداری»، «تأثیر تغییر نظام به سود پارلمان، بر اثربخشی آرای ملت و اراده عمومی» و... است.
برگزاری چنین نشستی، فراتر از اهداف و کیفیت آن، اقدامی شایسته برای پایان دادن به مباحث محفلی و درگوشی و تبدیل این تمنا به یک موضوع جدی در سطح افکار عمومی است.

سوم: مردم
اینکه پارلمان ما هم اکنون در چه وضعیت و کیفیتی است و آیا، مجلس شورای اسلامی آنقدر جایگاه خود را در «رأس امور» حفظ کرده است که بتواند بار سنگین قوه مجریه را هم بر دوش بکشد، مهم است.
اینکه طرح این تمنا برای گذر از یک نظام (ریاستی) به یک نظام دیگر (پارلمانی) در چه محیطی به لحاظ جهانی و سیاست داخلی رخ می دهد نیز مهم است.
اینکه تحولات جهانی و تمنای انگلیس به عنوان کهن ترین و جدی ترین مبلغ نظام پارلمانی، برای بازگشت به اقتدار عصر استعمار در سرزمین‌های اسلامی و منطقه غرب آسیا، چه تأثیری در مطالبه برخی از نخبگان ما برای دگردیسی ساختار نظام به پارلمانی دارد نیز مهم است.
اما از همه اینها مهمتر این است که جایگاه مردم در این دگردیسی و تغییر چیست؟ واقعیت این است که اثر بخشی کانونهای قدرت و ثروت، حداقل در سه انتخابات (شوراها، مجلس و ریاست جمهوری) جدی است و این کانونها با زر و زور و تزویر، سعی دارند در فرآیند «شایسته گزینی» داوطلبان برای ورود به عرصه خدمت، اخلال کنند و متأسفانه توفیق آنها هم کم نبوده است. هم اکنون در برابر این تمنای دگردیسی نظام، دو صورت مسأله مهم در قبال «مردم» داریم؛ اول اینکه در نظام پیش فرض آینده (پارلمانی) آیا اثربخشی اراده آگاهانه ملت در انتخابات افزایش می‌یابد یا کاهش؟! دوم و مهمتر آنکه آیا سازوکار همه‌پرسی برای تغییر نظام، آلوده به تمنیات کانون‌های قدرت و ثروت نیست؟!

چهارم: یادآوری
نظام ما پس از پیروزی انقلاب اسلامی به پیشنهاد بنیانگذار آن و اقبال عمومی ملت در همه پرسی دهم و یازدهم فروردین ۱۳۵۸ ه.ش «جمهوری اسلامی» است نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد.
چنانکه تجربه تأسیس حکومت نبوی پس از پیمان‌های عقبه اول و دوم با اهل یثرب، نشان داد و چنانکه در خطبه شقشقیه حضرت امیرمؤمنان(ع) تصریح می فرماید، «حضور امت»، سهمی بنیادین در تعیین و استقرار حکومت مبتنی بر اسلام ناب محمدی(ص) دارد.
همین طور است تجربه حوادث منتهی به صلح امام مجتبی(ع) و نیز واقعه عاشورا که نشان داد، فقدان حضور و پراکندگی امت از صحنه، موجب تضعیف قدرت سیاسی و ظاهری اسلام می گردد. بنابراین هرگاه تلاش برای تنگ کردن حضور مردم در صحنه سیاسی رخ داد، باید نگران تضعیف نظام اسلامی بود. این یادآوری و دغدغه، باید پیوست هرگونه مطالعه و نیز مطالبه برای دگردیسی نظام باشد. 

^{دکتر محمد مهدی شیر محمدی - دانش آموخته «اندیشه سیاسی اسلام»}