اشاره: مجموعه گزارش های مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، بر اساس ماده ۱ و ۲ قانون شرح وظایف مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی و به عنوان بازوی پژوهشی مجلس شورای اسلامی تهیه و منتشر می شود. گو اینکه بر اساس یکی از مطالعات انجام شده توسط همین مرکز (ميزان بهره مندي از اطلاعات و تأثير آن بر فرايند قانونگذاري)، تولیدات پژوهشی تاکنون مورد استقبال و استفاده نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار نگرفته است و بخش محدودی از مصوبات (۲۲ درصد) با نظر دستاوردهای مطالعاتی مرکز پژوهش ها همخوانی دارد. بدون تردید مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در روند تحول قانونگذاری سنتی کشور نقش مهمی دارد. چالش قانون ضمن اعلام آمادگی برای انعکاس متن جوابیه مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی پیشاپیش از حسن توجه و پیشنهادات عموم نخبگان و اندیشمندان سپاسگزار است. این نوشتار به معرفی، نقد و بررسی واگذاري طرح هاي عمراني: وضع موجود، موانع و راهكارها (ويرايش اول) منتشر شده از سوی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی می پردازد که هم اکنون از نظر خوانندگان می گذرد:

معرفی گزارش 
شناسنامه گزارش
عنوان گزارش: گزارش: واگذاري طرح هاي عمراني: وضع موجود، موانع و راهكارها (ويرايش اول)
شماره مسلسل: ۱۶۰۵۰
کد موضوعی: ۲۳۰
نام دفتر: مطالعات اقتصاد بخش عمومي (گروه بودجه)
تهيه و تدوين كنندگان: شهرام حلاج نيشابوري، محمدحسين معماريان
همكار: سيد محمدحسين فاطمي
ناظران علمي: محمد قاسمي، داريوش ابوحمزه
تاريخ انتشار: ۱۶/۰۶/۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۳۳ صفحه
ناشر: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
منبع: درگاه الکترونیک مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
در خلاصه مدیریتی گزارش اینگونه آمده است: با توجه به اهميت مسئله طرح هاي عمراني نيمه تمام در كشور و عطف توجه دستگاه ها و مقامات مختلف اجرايي، نظارتي و تقنيني كشور در ساليان اخير به موضوع واگذاري طرحهاي عمراني نيمه تمام به بخش خصوصي، مطالعه حاضر به منظور بررسي موانع و راهكارهاي اين موضوع انجام شده است. اعتبارات تملك دارايي هاي سرمايه اي در لايحه بودجه سال ۱۳۹۶ حدود ۶۳ هزار ميليارد تومان بوده است كه در قالب فصول مختلف، بين طرح هاي ملي و استاني توزيع شده است. در مسير تهيه اين گزارش با بررسي فصول مختلف طرح هاي عمراني (بر اساس دسته بندي لايحه بودجه ۱۳۹۶) هشت فصل حمل و نقل، منابع آب، كشاورزي و منابع طبيعي، آب و فاضلاب، توسعه و خدمات شهري، روستايي و عشايري، انرژي، درمان و آموزش عالي كه بيش از ۷۰ درصد اعتبارات تملك دارايي هاي سرمايه اي لايحه بودجه سال ۱۳۹۶ و قريب ۹۰ درصد از مانده اعتبارات سال هاي بعد طرح هاي تملك دارايي هاي سرمايه اي را به خود اختصاص داده اند انتخاب شدند. بدين ترتيب كه رفع موانع واگذاري اين فصول مي تواند بخش اعظم معضل طرح هاي عمراني را حل كند. در ادامه با استفاده از نظرات دستگاه هاي دولتي، خبرگان و بخش خصوصي مرتبط با فصول فوق، موانع واگذاري يا مشاركت بخش خصوصي در اجراي طرح هاي مذكور بررسي شده و بر اين مبنا راهكارهايي براي واگذاري و مشاركت ارائه شده است. مي توان موارد زير را از مهم ترين موانع واگذاري طرح ها در فصول مختلف دانست:
۱. نقص جدي مطالعات توجيهي طرح ها،
۲. عدم دسترسي سرمايه گذاران به:
- اطلاعات مربوط به روندها و روش هاي واگذاري پروژه ازجمله روش هاي تأمين مالي و قراردادي، مدل هاي مالي و تضامين،
- اطلاعات فني و اقتصادي پروژه هاي قابل واگذاري و مشاركت. با توجه به اينكه مطالعات اين گزارش در سال ۱۳۹۶ انجام شده، آمار مربوط به سال ۱۳۹۶ مورد استفاده قرار گرفته است كه با توجه به اينكه تركيب كلي طرح هاي عمراني پيوست شماره يك بودجه، تغيير قابل توجهي ندارد، تحليل هاي ارائه شده در گزارش از نظر آماري همچنان قابل اتكا هستند. به علاوه با توجه يه اينكه در زمان بررسي و تعيين اندازه هر بخش متن قانون را دولت در دسترس قرار نداده بود، براي مقدور شدن امكان مطالعه، از ارقام لايحه استفاده شده است كه البته با وجود تغييراتي در سقف بخش ها، باز هم نسبت هاي ميان آنها به نحو مناسبي قابل انطباق با ارقام مصوب قانون است.
۳. فقدان مركز مستقل متولي امر واگذاري و جلب مشاركت بخش خصوصي در داخل دستگاه ها و همچنين در سطح دولت،
۴. قيمت گذاري نامناسب و بي ثبات در محصولات طرح ها كه عملاً اقتصادي بودن طرح ها را زير سؤال مي برد. (مانند قيمت آب، انرژي، عوارض آزادراه ها، تعرفه حمل ون قل ريلي مسافري و باري و...)،
۵. جذاب نبودن ذاتي برخي طرح ها براي سرمايه گذار بخش خصوصي،
۶. فقدان قوانين و مقررات جامع و كافي براي تضمينات مورد نياز در واگذاري و مشاركت در طرح ها،
۷. نبود انگيزه در مديران دستگاه ها براي واگذاري (تعارض منافع) و تمايل به تداوم وضع موجود،
۸. مداخلات سازمان مديريت و ساير نهادهاي نظارتي در جزئيات اجراي طرح ها به جاي نظارت بر خروجي كار.
بر اين مبنا مهم ترين اقداماتي كه در جهت تسهيل امر واگذاري طرح ها و جلب مشاركت بخش خصوصي لازم است عبارتند از:
۱. اعطاي برخي مشوق ها در كنار طرح براي جذاب سازي (اقتصادي سازي) طرح ازجمله:
- تسهيلات مالي و مالياتي،
- مجوزها و امتيازهاي بهره برداري از طرح هاي مكمل (مانند امتياز بهره برداري از بنادر، اماكن تفريحي، توريستي و...).
۲. تأسيس نهاد متولي واگذاري و جلب مشاركت بخش خصوصي در سطح ملي و دستگاهي،
۳. اصلاح برخي مواد قانون برگزاري مناقصات و قانون آيين نامه معاملات دولتي،
۴. اصلاح قيمت ها و تعرفه هاي محصولات بهره برداري از طرح ها (مانند قيمت آب، انرژي، عوارض آزادراه ها، تعرفه حمل و نقل ريلي مسافري و باري و...)،
۵. تصويب قانون سامانه جامع بازار الكترونيك طرحهاي عمراني و نسخ قوانين مغاير به نحوي كه پاسخگوي نيازهاي كليدي زير باشد:
- اولويت بندي طرح هاي عمراني اعم از طرح هاي در دست دولت و نيز طرح هاي آماده براي واگذاري و مشاركت،
- اطلاع رساني عمومي و دسترسي آزاد همه مردم و كارشناسان به گزارش هاي توجيه فني و اقتصادي و مطالعات امكان سنجي (اين امر قبلاً در پيشنهادهاي قانوني در ضمن برنامه هاي توسعه يا احكام دائمي به طرق مختلف مطرح شده، اما به شكل مؤثري تصويب و اجرا نشده است)،
- اخذ كليه مجوزهاي لازم از دستگاه هاي متعدد از طريق اين سامانه،
- اجراي معاملات (كه عليرغم مواد قانوني متعدد همچنان دچار غفلت و عدم نظارت كافي هستند) به نحوي كه معاملات بخش عمومي و تمامي تغييرات آنها و افزايش حجم آنها در حين اجرا كاملاً شفاف و در معرض اطلاع عموم و دسترسي آزاد باشد.
در پايان متذكر مي شود موانع و راهكارهاي فوق اهم موارد مشترك بين همه طرح هاي مورد بررسي در فصول منتخب هستند. طبيعتاً در اين گزارش موارد بيشتري مطرح شده است. همچنين شايان ذكر است يافته هاي اين گزارش بر مبناي مطالعات انجام شده تاكنون بوده و ادامه مطالعات و اخذ نظرات ذينفعان به غناي مطالب خواهد افزود.
در چکیده گزارش اینگونه آمده است: بررسي هاي مستمر وضعيت طرح هاي عمراني نيمه تمام و شرايط واگذاري يا مشاركت بخش خصوصي در آنها از طريق تحليل قوانين و مقررات و نيز حضور در فضاهاي كاري و جلسات مشترك با فعالان بخش خصوصي و نيز مديران و متوليان بخش عمومي، طي دوساله منتهي به شهريورماه ۱۳۹۶ نشان مي دهد كه مهم ترين موانع براي واگذاري يا مشاركت بخش خصوصي در انواع مختلف طرح هاي عمراني، به شرح زير است:
- عدم وضوح وضعيت و مشخصات اكثر قريب به اتفاق پروژه هاي نيمه تمام،
- بي اطلاعي يا ابهام فعالان صنعت احداث نسبت به روندهاي واگذاري و مشاركت پروژه ها،
- تجربه نداشتن پيمانكاران و بازيگران در روش واگذاري پروژه ها به آنان يا مشاركت آنان در اجراي پروژه ها،
- آشنا نبودن دستگاه هاي نظارتي و اجرايي با روش هاي جديد (اجرا از طريق واگذاري و مشاركت)،
- عدم استفاده مناسب از ظرفيت هاي قوانين موجود (به علت تفاسير سخت گيرانه و فقدان تحليل هاي جامع فني و اقتصادي در قرائت قوانين)،
- بازگشت مالي نامناسب پروژه ها و نبود محرك اقتصادي براي مشاركت در آنها، (به علت تعريف و آغاز اين پروژه ها با اتكا به رانت ها و ارتباطات و با كمترين توجيهات اقتصادي)،
- عدم اعتماد سرمايه گذاران به علت سابقه رفتار تعهد ناپذير و پيش بيني ناپذير دولت،
- عدم اعتماد دستگاه هاي اجرايي به تداوم خط مشي واگذاري يا مشاركت و باور آنان به موقت بودن اين رويكرد.
براي حل برخي از مسائل پيش گفته، راهكارهاي زير قابل طرح است:
- تصويب قانون جامع براي مسائل مرتبط با طرح هاي عمراني و واگذاري آنها،
- طراحي مجموعه اي منسجم از آيين نامه ها و بخشنامه هاي كارآمد (شبكه مقررات اجرا و نظارت به شكلي باثبات و غيرسليقه اي)،
- اصلاح سريع قانون برگزاري مناقصات و آيين نامه هاي اجرايي آن،
- اصلاح جامع قانون آيين نامه معاملات دولتي و آيين نامه تضمين معاملات دولتي،
- اعطاي برخي مشوق ها يا معافيت ها از جمله معافيت مالياتي سرمايه گذار به تناسب شرايط و مدل مالي پروژه، (به منظور ايجاد بازگشت مالي مناسب و كاهش مخاطرات مالي پروژه هاي نيمه تمام(.
- ايجاد سامانه اولويت بندي طرح هاي عمراني براي تخصيص هاي صحيح سيستماتيك و فارغ از نفوذ اشخاص (به منظور ايجاد فضاي امن، پيش بيني پذير و بهينه براي سرمايه گذاري)،
- تسهيل و تسريع شرايط صدور تضامين دولتي براي جلب اعتماد سرمايه گذاران، به ويژه در حوزه سرمايه گذاري خارجي،
- ايجاد صندوقي براي حمايت مالي از پروژه هاي داراي توجيه فني، اجتماعي و زيست محيطي. در مجموع به نظر مي رسد كه اجرايي شدن راه هاي فوق، نيازمند قانونگذاري جديد، اصلاح قوانين موجود، استفاده از ظرفيت هاي قانوني مغفول و نيز اصلاح روش هاي اجرا از طريق ارتقاي سازوكار نظارتي قوه مقننه است.
در مقدمه گزارش اینگونه آمده است: انباشت مشكلات متعدد و مختلف در برخورد با طرح هاي عمراني، طي ساليان متمادي موجب شده است كه انبوه اين طرح ها تبديل به نقطه بحراني در مديريت بخش عمومي شود و اصلاحات جدي در سازوكارهاي اين طرح ها الزامي باشد. تعريف و تصويب طرح هايي فاقد توجيه كافي اقتصادي و زيست محيطي و آغاز طرح هاي متعدد با تصور يا تظاهر به وجود توجيه صرفاً اجتماعي يكي از اين مشكلات است. آغاز پروژه با مطالعات ناقص و نادرست در كنار ارجاع كار و مناقصات غيردقيق به همراه اعمال نفوذ و سوگيري و همچنين افزايش دائمي حجم و ابعاد پروژه در طول دوره ساخت و در نهايت عدم تكافوي اعتبارات تخصيص داده شده از مشكلات ديگر فرايند پديدآوري اين پروژه ها بوده و انباشت مجموعه اين مشكلات، شرايط كنوني را ايجاد كرده است. براي مديريت اين وضعيت، تاكنون بارها احكامي قانوني تصويب و ابلاغ شده است. از بين اين احكام، آنهايي مفيدتر و مؤثرترند كه بتوانند فضا و رفتارهاي بازيگران را به سوي حداكثر شفافيت و كارآمدي سوق دهند. به علاوه يكي از چاره هاي كاهش مشكل طرح هاي عمراني استفاده از روش هاي مشاركت يا واگذاري اين طرح هاست. اما بايد توجه داشت كه اولاً اين راه حل مانند هر راه حل ديگري، محدوده و محدوديت هايي دارد و ثانياً همين چاره نيز به نوبه خود، نيازمند بسترها و مقدماتي است.

ارزیابی بخش های گزارش 
الف) عنوان
- آیا عنوان گزارش بیان گر اهمیت موضوع آن است؟ بله
- آیا محتوای گزارش در راستای بحث و بررسی پیرامون عنوان تهیه و ارائه شده است؟ خیر
- آیا نام دست اندرکاران تهیه و انتشار گزارش بطور کامل شامل نام و نام خانوادگی، رتبه علمی، محل کار و نشانی پست الکترونیک در گزارش قید شده است؟ خیر
الف) چکیده
- آیا چکیده دقیقا آینه تمام نمای مطالعه است؟ بله
- اگر چکیده به تنهایی مورد بررسی قرار گیرد، آیا به اندازه کافی خلاصه و چکیده کل مقاله است؟ بله
- آیا چکیده گزارش دارای بخش واژگان کلیدی است؟ خیر
ب) فهرست
- آیا گزارش دارای فهرست اجمالی و تفصیلی است؟ گزارش دارای فهرست اجمالی است.
- آیا جدول ها، نمودارها و تصاویر دارای فهرست جداگانه اند؟ خیر
- آیا گزارش دارای فهرست اعلام و اشخاص، مکان ها و ... است؟ خیر
پ) مقدمه
- آیا مقدمه، توجیه منطقی از مطالعه و یا هدف از مقاله (بیانی از مشکل موجود و بررسی متون) را شامل می شود؟ بله
- آیا اهداف مطالعه به وضوح شرح داده شده است؟ بله
- آیا از واژگان کلیدی و اصطلاحات مهم گزارش تعاریف مشخص ارائه شده است؟ خیر
- آیا پیشینه تاریخی بحث مورد نظر در منابع معتبر داخلی و خارجی در گزارش مطرح شده است؟ خیر
ت) روش کار
- آیا از روش های معتبر و قابل اعتماد استفاده شده است؟ روش گزارش توصیفی و اقتباسی است.
- آیا روش های انتخاب شده توسط نویسندگان قادر به پاسخ به سوالات تحقیق می باشد؟ خیر
- آیا روش های مورد استفاده به وضوح شرح داده شده اند؟ خیر
- اگر یک مطالعه تحقیقاتی مشابه توسط محققین دیگری انجام شود، می تواند همین نتایج را در پی داشته باشد؟ خیر
ث) یافته ها
- آیا یافته ها به خوبی سازماندهی شده است؟ خیر
- آیا نتایج به وضوح شرح داده شده است؟ خیر
- آیا روش های آماری مناسب انتخاب شده است؟ خیر
- راستی آزمایی نتایج گزارش از طریق کدام آزمون انجام شده است؟ گزارش فاقد آزمون های راستی آزمایی است.
- آیا نتایج گزارش از روایی و پایایی قابل قبول برخوردار است؟ خیر
ج) بحث
- آیا نتایج مهم به اختصار بیان شده است؟ خیر
- آیا نویسندگان مشخصا بیان کرده اند که فرضیه آنها در این مطالعه ثابت شده یا نه؟ خیر
- آیا یافته های این مطالعه با مطالعات مشابه پیشین در این زمینه مقایسه شده است؟ خیر
- آیا محدودیت های مطالعه ذکر شده است؟ خیر
- آیا برای انجام پژوهش های بعدی پیشنهاداتی ارائه شده است؟ خیر
چ) جدول ها، نمودارها و تصاویر
- آیا مدل مفهومی گزارش در قالب شکل ارائه شده است؟ خیر
- آیا جدول ها، نمودارها و شکل ها ویژگی های کلیدی مطالعه را نشان می دهند؟ گزارش فاقد جدول، نمودار و شکل است.
- آیا تصاویر، جدول ها و نمودارها شفاف و قابل فهم هستند و دارای بالانویس و زیرنویس مناسب می باشند؟ گزارش فاقد جدول، نمودار و شکل است.
ح) پیوست ها
- آیا پیوست های گزارش حاوی اطلاعات مفید است؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها به کسب آگاهی بیشتر در مخاطبان کمک می کند؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها حاوی فرم ها و اسناد مرتبط با گزارش است؟ گزارش فاقد پیوست است.
خ) منابع
- آیا منابع کافی برای اهداف این مطالعه در جامعه وجود دارد؟ بله
- آیا سبک نوشتن منابع منطبق با دستورالعمل های علمی است؟ بله
- آیا منابع مهم و کلیدی به روز بوده اند و با دقت گزارش شده اند؟ خیر
- شیوه ارائه مستندات و ارجاعات در گزارش چگونه است؟ بصورت پاورقی
- آیا گزارش منابعی برای مطالعه بیشتر مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از منابع بین بخشی و بین رشته ای داخلی و خارجی معتبر استفاده کرده است؟ خیر

ارزیابی محتوایی گزارش 
الف) سامان مندی
- آیا گزارش یک کل سامان مند را تشکیل می دهد؟ خیر
- آیا گزارش برای ساماندهی محتوایی خود مدل مفهومی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش دارای فرضیه یا فرضیه هایی با سوالات مشخص است؟ خیر
- آیا عناوین موجود در گزارش دارای انسجام و هماهنگی است؟ خیر
- آیا بسط و توضیح مطالب در هر پاراگراف، بخش، فصل و ... در گزارش انجام شده است؟ بله
- آیا در پایان هر فصل، بخش و ... مؤلف به جمع بندی مطالب پرداخته است؟ خیر
- آیا گزارش دارای بخش نتیجه گیری یا جمع بندی نهایی است؟ بله
ب) نوآوری
- آیا محتوای گزارش دارای سطح خاصی از نوآوری در نظریه پردازی و اندیشه ورزی است؟ خیر
- آیا گزارش مدعی صورت بندی جدید از مبانی نظری قدیمی است؟ خیر
- آیا در گزارش توانایی های نوین فناورانه وجود دارد؟ خیر
- آیا گزارش مدعی ارائه محصولات یا خدمات جدید است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش دارای توانایی خاص در ایجاد یا گسترش گفتمان اجتماعی را دارد؟ خیر
- آیا خواندن این گزارش تفکر نقادانه را ترغیب می کند؟ خیر
پ) اهمیت
- آیا نسبت حجم مطالب به اهمیت موضوع در گزارش کافی است؟ خیر
- آیا چینش مطالب در گزارش بر اساس درجه اهمیت موضوعات و وزن محتوایی آنها انجام شده است؟ خیر
- آیا در نگارش مطالب در گزارش به موضوعات اولویت دار توجه شده است؟ خیر
ت) شیوایی، روشنی و قابل فهم بودن
- آیا متن گزارش روان و سلیس است؟ بله
- آیا در گزارش مطالب به روشنی توانسته اند موضوعات مرتبط با خود را مطرح کنند؟ خیر
- آیا گزارش ساده و قابل فهم است؟ بله
ث) جامعیت
- آیا گزارش به لحاظ موضوعی جامعیت دارد و وجوه مختلف موضوع را پوشش می دهد؟ خیر
- آیا استفاده از تصاویر، نمودارها، جدول ها و ... توانسته است به همه جانبه بودن گزارش کمک کند؟ خیر
- آیا مؤلف از ساختارها و کلمات رایج در متون علمی و نیز سبک نویسندگی استفاده کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از ویژگی های بینامتنی برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش برای کمک به درک جامع، الگو یا مدلی خاص برای ساده سازی روابط پدیده مورد نظر با سایر پدیده ها ارائه کرده است؟ خیر
ج) اعتبار
- آیا گزارش مبتنی بر پژوهش های روزآمد حوزه تخصصی مربوطه است؟ خیر
- آیا شواهد، منابع و استدلال های موجود در گزارش از اعتبار علمی لازم و کافی برخوردار است؟ خیر
- آیا اعتبار علمی گزارش از سوی یافته های پژوهشی معتبر داخلی و خارجی تایید می شود؟ خیر

ارزیابی اجتماعی گزارش 
الف) مخاطبان و ذینفعان
- مخاطبان و ذینفعان این گزارش چه کسانی هستند؟ نمایندگان مجلس شورای اسلامی
- آیا انتشار این گزارش مورد استقبال مخاطبان و ذینفعان قرار گرفته است؟ نامشخص
- آیا این گزارش مخاطبان را به پژوهش بیشتر در رابطه با موضوع تخصصی ترغیب می کند؟ نامشخص
- آیا گزارش حاضر توانایی برطرف کردن نیازهای مخاطبان و ذینفعان خود را دارد؟ نامشخص
ب) تاثیرگذاری اجتماعی
- آیا گزارش در بحث پیرامون پدیده مورد نظر خود از جامعه نگری قابل قبول برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش پیش نیازها و پیش فهم های ضروری و مورد نیاز برای فهم خود را به مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای علل و آثار مشکلات متعدد موجود در زندگی مردم تحلیل مناسبی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای حل مشکلات زندگی مردم دارای طرح اجرایی با پیشنهادهای مشخص و مستدل است؟ خیر
- آیا گزارش برای کارآمدی راهکارهای پیشنهادی خود برای حل مشکلات زندگی مردم روش راستی آزمایی خاصی را پیشنهاد کرده است؟ خیر
- آیا گزارش توانسته است اهداف اجتماعی از پیش تعیین شده خود را محقق سازد؟ خیر
- آیا ناشر مجموعه نظرات مخاطبان و بازخوردهای مجامع علمی را پیرامون گزارش منتشر کرده است؟ خیر
- آیا گزارش نسبت خود را با اسناد فرادست و فرودست کشور معین کرده است؟ خیر
- آیا گزارش مطالبی پیرامون کارآمدی و عملکرد قوانین مرتبط با موضوع بحث خود را ارائه کرده است؟ خیر
- آیا انتشار این گزارش بازتاب های رسانه ای گسترده در پی داشته است؟ خیر
پ) نیازمحوری
- این گزارش چه نیازی (بنیادی، تخصصی، درسی، کمک درسی و عمومی) را تأمین خواهد کرد؟ نیازهای عمومی
- آیا گزارش توانایی علمی و عملی برای تفکیک نوع نیازهای مخاطبان (خلاءها، کمبودها، تهدیدها، آسیب ها، ضعف ها، فرصت ها، قوت ها، ضرورت ها و اولویت ها) و برنامه ریزی و اجرای برنامه های متناسب با آن را (برنامه های ایجادی، جبرانی، پیشگیرانه، مقابله ای، تقویتی، توانمندسازی، ارتقایی، تامینی و انتخابی) دارد؟ خیر
- آیا توانایی هدف گذاری، راهبردگذاری، سیاستگذاری و سازماندهی مرتبط با موضوع برای رفع سطوح گوناگون نیازهای مخاطبان در گزارش وجود دارد؟ خیر
پ) رتبه ها و جوایز
- آیا گزارش دارای رتبه و جوایز ملی و بین المللی است؟ خیر
- آیا گزارش دارای ارجاعات داخلی و خارجی از سوی منابع علمی معتبر است؟ خیر
ت) تقدیر و تشکر
- آیا در گزارش از شخصیت های حقیقی و حقوقی موثر در کار (اعم از امور علمی و فنی و...) سپاسگزاری شده است؟ خیر
- آیا گزارش در مجامع علمی داخلی و خارجی مورد تقدیر قرار گرفته است؟ خیر

ارزیابی های شکلی گزارش 
الف) ویراستاری فنی
- آیا تعداد کلمات و صفحات گزارش برای بیان کامل موضوع گزارش کافی است؟ خیر
- آیا عنوان گذاری اصلی و فرعی در گزارش به درستی انجام شده است؟ خیر
- آیا نوع صفحه آرایی (نوع و اندازه خط، فاصله خطوط، حاشیه ها، سرصفحه و پاورقی و ...) گزارش مناسب است؟ خیر
- آیا آیین نگارش واژگان و جملات بر اساس زبان فارسی معیار در تدوین گزارش رعایت شده است؟ خیر
- آیا در گزارش برای واژگان و اصطلاحات علمی بیگانه، معادل سازی مناسب انجام شده است؟ خیر
- آیا نشانه گذاری در گزارش (مانند ویرگول، نقطه، خط تیره، ویرگول نقطه و پرانتز و ...) به درستی انجام شده است؟ خیر
ب) ویراستاری علمی
- آیا گزارش دارای ناظر یا ویراستار تخصصی است؟ بله
- آیا ناظر یا ویراستار تخصصی به وظایف خود عمل کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از زمان انتشار چاپ اول تاکنون بروزرسانی شده است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش نیاز به حذف مطالب دارد؟ بله
- آیا محتوای گزارش نیاز به اضافه کردن مطالب دارد؟ بله
- آیا گزارش حاضر نیاز به ویراستاری ادبی دارد؟ بله
ج) ویژگی های خاص
- آیا گزارش دارای ویژگی های خاص مانند کادر های خلاصه پیام، سخنان بزرگان، تاریخچه و... است؟ خیر
- آیا گزارش دارای صفحه شناسنامه است؟ بله

^{نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه}