اصل هشتم قانون اساسی
اصل هشتم قانون اساسی:
در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منكر وظیفه ای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یكدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت. شرایط و حدود و كیفیت آن را قانون معین می كند. و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر.
معرفی گزارش
شناسنامه گزارش
عنوان گزارش: تحليل مباني نظام جمهوري اسلامي ايران: تحليل مباني اصل هشتم قانون اساسي
شماره مسلسل: ۱۳۹۴۰۱۵۱
مولف: آيت الله عباس كعبي
تحقيق و تنقيح: مهدي رجايي
ويراستار تخصصي: علي بهادري جهرمي
ناظر علمی:
ویراستار تخصصی:
ویراستار ادبی: نامشخص
تاريخ انتشار: ۲۹/۰۹/۱۳۹۴
ویرایش: اول
تاریخ بروزرسانی: نامشخص
معاونت:
دفتر: مطالعات نظام سازي اسلامي
شمارگان: نامشخص
تعداد صفحات: صفحه
ناشر: پژوهشکده شورای نگهبان
قیمت: نامشخص
منبع: درگاه الکترونیک پژوهشکده شورای نگهبان
در مقدمه گزارش با عنوان ضرورت و اهمیت امر به معروف و نهی از منكر در جامعه اسلامی اینگونه آمده است: ضرورت و اهمیت امر به معروف و نهی از منكر در جامعه اسلامی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر فقه سیاسی و آموزه های آن نگاشته شده است و در همین راستا در برخی از اصول آن استنادات فقهی مربوطه نیز بیان شده است كه این خود نشانی از ودیعه گیری گسترده قانون اساسی از فقه سیاسی است. از سویی این اصول كلی مبتنی بر فقه سیاسی و ادله آن بوده و از سوی دیگر این اصول به عنوان اصول كلی در قانون اساسی مطرح می شوند كه بالتبع این اصول مبنای اصول مذكور در فصول بعدی قانون اساسی هستند كه این امر موجب ابتنای اصول دیگر بر فقه سیاسی نیز می شود. اضافه شدن مفاد امر به معروف و نهی از منكر در قالب اصل هشتم قانون اساسی نیز در همین راستاست؛ زیرا امر به معروف و نهی از منكر راهكار بدیعی است كه اسلام در تنظیم روابط اجتماعی پیش روی جامعه اسلامی قرار داده و آن را زیربنا و مبنای بسیاری از دستورات و تعالیم خود قرار می دهد. اعضای مجلس بررسی نهایی قانون اساسی با ادراك این مهم و جایگاه رفیعی كه این فریضه در فقه سیاسی و اجتماعی اسلام دارد با اینكه این اصل در پیش نویس قانون اساسی تعبیه نشده بود، با توجه به اهمیت و راهگشای آن در بسیاری از مباحث فردی و اجتماعی، بر آن شدند تا این اصل را به عنوان مبنای بسیاری از اصولی كه در ادامه بیان می شود، در میان اصول كلی قانون اساسی جای دهند. علاوه بر این، امور دیگری وجود دارد كه مبین اهمیت این فریضه بوده و مشعر بر لزوم توجه قانون اساسی به این فریضه در راستای استفاده از ظرفیت های موجود در امر به معروف و نهی از منكر است. انسان زندگی اجتماعی را بر مشی انفرادی ترجیح می دهد.
این امر به علت محاسنی است كه زندگی اجتماعی برای وی به دنبال دارد. ولی زندگی اجتماعی برای انسان همواره مستلزم مشكلاتی است كه او را بر آن داشته تا برای كاهش این مشكلات تدبیری بیندیشد. امر به معروف و نهی از منكر یكی از تدابیری است كه این ناهنجاری ها و آسیب ها را به حداقل می رساند. از سوی دیگر در عرصه حكمرانی نیز یكی از طرق مهم برخورداری عمومی از منافع حاكمیت و تحفظ جامعه از معایب آن، مشاركت سیاسی در همه ابعاد آن دانسته شده است. این مشاركت به اشكال گوناگونی قابلیت تحقق دارد. در نظام فكری اسلام، امر به معروف و نهی از منكر به عنوان یكی از اشكال مهم مشاركت عمومی در عرصه اجتماعی و سیاسی شناخته می شود. این فریضه به عنوان ابزاری آگاهی بخش و بازدارنده در حوزه حكومتی نیز از جایگاه رفیعی برخوردار است و همین امر متفكران حوزه زمامداری و فقه حكومتی را بر می انگیزد تا اندیشه هایی نو در این حوزه مطرح كنند و این فریضه را از زاویه زمامداری و روابط متقابل مردم و حكومت مورد بازبینی قرار داده و به نظریه پردازی در این گستره بپردازند.
مبحث اول: مفهوم شناسی امر به معروف و نهی از منكر
گفتار اول: مفهوم امر به معروف و نهی از منكر
گفتار دوم: مفاهیم مشابه
بند اول: دعوت به خیر
بند دوم: حسبه
بند سوم: تعزیر
مبحث دوم: ماهیت امر به معروف و نهی از منكر
گفتار اول: امر به معروف و نهی از منكر حق یا تكلیف
گفتار دوم: ماهیت وجوب امر به معروف و نهی از منكر
بند اول: عقلی یا نقلی بودن امر به معروف و نهی از منكر
بند دوم: عینی یا كفایی بودن امر به معروف و نهی از منكر
مبحث سوم: مبانی امر به معروف و نهی از منكر
گفتار اول: مبانی فقهی-كلامی
بند اول: لزوم جلوگیری از معصیت
بند دوم: قاعده لطف
بند سوم: حفظ نظام
بند چهارم: حفظ مصلحت جامعه
بند پنجم: مسئولیت اجتماعی
مبحث چهارم: عناصر و اركان تشكیل دهنده اصل هشتم قانون اساسی
گفتار اول: دولت
گفتار دوم: مردم
گفتار سوم: گستره امر به معروف و نهی از منكر
مبحث پنجم: شرایط، حدود و كیفیت امر به معروف و نهی از منكر مبتنی بر اصل هشتم قانون اساسی
گفتار اول: شرایط امر به معروف و نهی از منكر
بند اول: شرایط فقهی
بند دوم: شرایط یا الزامات عملی
گفتار دوم: حدود امر به معروف و نهی از منكر
بند اول: حریم خصوصی در امر به معروف و نهی از منكر
بند دوم: مراتب امر به معروف و نهی از منكر
گفتار سوم: كیفیت اجرای امر به معروف و نهی از منكر
بند اول: ادله ضرورت ایجاد تشكیلات امر به معروف و نهی از منكر
بند دوم: ماهیت تشكیلات امر به معروف و نهی از منكر
بند سوم: اصول مورد توجه در عملیاتی كردن امر به معروف و نهی از منكر
در جمع بندی گزارش اینگونه آمده است: امر به معروف و نهی از منكر از مهم ترین فرایضی است كه خداوند متعال برای اصلاح جامعه بشری جعل كرده است؛ به گونه ای كه اقامه دیگر فرایض مبتنی بر اجرای صحیح این فریضه دانسته شده است. در برخی دیگر از روایات دین همان امر به معروف و نهی از منكر معرفی می شود. همین امور منجر به این شده كه این فریضه به جایگاه رفیعی در ادبیات فقه سیاسی دست یابد. خبرگان قانون اساسی نیز با اشراف به اهمیت این فریضه در اسلام، آن را به عنوان یک اصل كلی در اصول قانون اساسی مورد توجه قرار داده و یک اصل از اصول كلی قانون اساسی را بدان اختصاص دادند و بیان شرایط، حدود و كیفیت آن را به اصول دیگر قانون اساسی و قوانین عادی واگذار كردند. این نوشتار كوشید تا ضمن بررسی فقهی حقوقی این فریضه، جایگاه آن را در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران مورد مداقه قرار دهد. بنابراین