آمارها از این واقعیت پرده بر میدارند که میزان بیکاری در ایران نزدیک به یکچهارم است. این واقعیت براساس گزارشهای مرکز آمار قابل استناد است به این ترتیب که مرکز آمار ایران میزان بیکاری جوانان را ۸/۲۱ درصد اعلام کرده که این میزان تقریباً ۲ برابر نرخ متوسط بیکاری در ایران است. هرچند با وجود این آمارها متولیان همچنان معتقدند که این بحران قابل کنترل است اما بررسی آمارها و ارقامهای بیکاری در کشور حکایت دیگری بر زبان دارد.
بی شک اولین بحران در رویارویی با مشکل اشتغال شاید همین آمار آن باشد که هنوز در رقم اعلامی آن شک و شبهه وجود دارد و هیج نهاد یا مرجع رسمی وجود ندارد که آمار درست و البته حقیقی آن را اعلام کند. به عنوان مثال در حالی که مرکز آمار شمار رسمی بیکاران را ۳.۲میلیون نفر اعلام میکند که البته این آمار با احتساب کسانی که اشتغال ناقص دارند، جمعیت واقعی بیکاران به مرز ۶ میلیون نفر رسیده است.
در وصف رفع مشکل بیکاری و حل و فصل این بحران متولیان و دستاندرکاران زیادی وعده و وعید داده اند اما اینکه چرا هیچیک از این وعدهها به سرانجام نرسیده مسالهای است که بیشک همین متولیان باید پاسخگو باشند که تاکنون چنین پاسخی در این زمینه دریافت نشده و مسئولین مربوطه هر بار که در این خصوص سوالی میشنوند وعدهای تازه سر داده و میگویند؛ قدمهای بسیاری در این زمینه برداشته شده و مجدد وعدهای دیگر سر میدهند تا شاید در زمان دیگری مجدد در رویارویی با این پرسش قرار گیرند.
اقدامات بینتیجه
در همین راستا بحران دیگری که در این زمینه وجود دارد شاید همین باشد که هیچیک از ارگانها و نهادهای مربوطه دراین زمینه با یکدیگر هماهنگی ندارند و هر یک تلاش دارند تا به نوعی از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کرده و به سخن دیگر؛ اقداماتی را انجام دهند که در شرح وظایف آنها نمیگنجد.
به عنوان مثال روز گذشته معاون طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت با تشریح چهار برنامه مهم که در دستور کار این وزارتخانه قرار گرفته است، گفت: در این برنامه جامع تکمیل ۲۰۶۶ واحد نیمهتمام صنعتی و معدنی بالای ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی با ایجاد ۱۳۰ هزار شغل مستقیم در دستور کار قرار میگیرد و منابع مورد نیاز برای بازسازی و نوسازی ۲۱۶۵ واحد صنعتی پیشبینی شده است.
سعید زرندی با اشاره به تفاهم نامه همکاری سه جانبه سازمان برنامه و بودجه، وزارت صنعت معدن و تجارت و صندوق توسعه ملی به منظور اجرای برنامه تولید و اشتغال در سال ۱۳۹۷ با تاکید بر ایجاد و تثبیت اشتغال و با تمرکز بر تامین مالی خوشههای صنعتی و خدمات کلینیکی مدعی شد که با اجرایی شدن این تفاهمنامه، اتفاقات خوبی در حوزه تولید رخ خواهد داد و موجب رونق صنعت در کشور میشود.
وی براین باور است که در شرایط خاصی که بر اقتصاد کشور حاکم است نیاز است تا برای تکمیل واحدهای نیمه تمام، بازسازی و نوسازی و سرمایه درگردش واحدهای تولیدی اقدامات موثری صورت گیرد و این اقدامات ضمن رونق تولید، باعث ایجاد اشتغال در بخش صنعت و معدن خواهد شد که نیاز ضروری جامعه است.
آیینه آمار
براساس تمام گزارشات و اطلاعات منتشر شده نرخ بیکاری از آن دست موارد ی است که همچنان باید با تردید به آمارهای نگریست. براساس گزارشهای مرکز آمار، تعداد بیکاران کشور حدود ۳ میلیون نفر است؛ اما اکثر کارشناسان رقم واقعی بیکاران را ۲ برابر این رقم دانسته و مدعی هستند که نحوه محاسبات مرکز آمار اشکال دارد چراکه تعاریف بیکار و شاغل از نگاه مرکز آمار با برداشت جامعه نسبت به بیکار و شاغل کاملا متفاوت است. مثلا مرکز آمار هر فرد که در هفته دو ساعت کار کند را شاغل حساب میکند که براساس آن، دستفروشان مترو هم شاغل محسوب میشوند اما مطمئنا در جامعه به چنین افرادی شاغل نمیگویند و دستفروشی در مترو را کسی شغل نمیداند.
شاید بیراه نباشد اگر در این بین آمار پژوهشهای مجلی را مدنظر قرار داد که اعلام کرده است که شمار واقعی بیکاران ۲ برابر تعداد اعلامی دولت است.
مرکز پژوهشهای مجلس برای ارزیابی دقیق تعداد بیکاران در کشور، از شاخص بیکاری پنهان استفاده کرده است به این ترتیب که بنا به تعریف بیکاری پنهان شامل تعداد افرادی است که بیکار هستند، اما در تعریف رسمی بیکاری پوشش داده نمیشوند، زیرا یا جستوجوی خود برای یافتن شغل را متوقف کردهاند یا به میزانی کمتر از آنچه تمایل دارند، کار میکنند. براساس گزارش این مرکز؛ بخشهای تشکیلدهنده بیکاری پنهان به ترتیب جمعیت دارای اشتغال ناقص (افرادی که تمایل دارند ساعات کاری بیشتری داشته باشند اما شغلی با این شرایط برای آنها وجود ندارد) و جمعیت غیرفعالان با بیشترین احتمال ورود به بیکاری هستند به این معنا که افرادی که دارای اشتغال ناقص هستند اگرچه براساس آمار دولت بخشی از شاغلان به حساب میآیند، اما با توجه به آنکه در وضعیت موجود نمیتوانند به اندازه دلخواه خود کار کنند ممکن است در بازه زمانی کوتاهی بیکار شوند. لذا مجموع تعداد بیکاران و افراد دارای اشتغال ناقص تصویر بهتری از وضعیت بازار کار کشور ارائه میکند.
نکته دیگر با توجه به تعریف بیکاری پنهان، علاوه بر بیکاران و جمعیت دارای اشتغال ناقص، بخش دیگری از افراد مرتبط با آن افرادی هستند که در زمان آمارگیری در جستجوی شغل نبودهاند و لذا جزء جمعیت غیرفعال هستند. درواقع این افراد به واسطه نیافتن شغل برای مدتی طولانی، امید خود را برای یافتن شغل از دست دادهاند و جستجوی خود برای یافتن شغل را متوقف کردهاند، اما این افراد با احتمال بالایی ممکن است مجدداً به جمعیت فعال ورود کنند.
براساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، برآوردهای انجام شده نشان میدهد که نرخ بیکاری پنهان در سال ۱۳۹۵ برای کل کشور برابر ۲۲.۵ درصد بوده که حدوداً ۱۱ درصد بیش از نرخ بیکاری رسمی است. این نرخ برای جوانان ۳۶.۴ درصد است. این آمار نشان میدهد میزان واقعی بیکاران کشور ۵ میلیون و ۸۸۳ هزار نفر بوده است. درواقع نرخ بیکاری پنهان معیاری است که میتواند تصویر جامعتری از وضعیت بیکاری در بازار کار ارائه دهد.تقریبا در تمامی استانهای کشور، نرخ واقعی بیکاری (بیکاری پنهان) از آمار دولتی، ۲ برابر بیشتر است.
با توجه به موارد یاد شده اگر همه این آمارها و ارقام را مستند و درست در نظر بگیریم و با وضعیت شاغلین کشور مورد مقایسه قرار دهیم تنها نکتهای که حاصل میشود آن است که اشتغالزایی از آن جنسی که برخی مسئولین میگویند دروغی بیش نیست چراکه اگر این وعدهها عملی شده بود بیشک این وضعیت اقتصاد و نرخ رشد آن نبود و در کنار آن این تعداد جوان تحصیلکرده جویای کار در کشور وجود نداشت.