در هفته‌های اخیر بحث خروج معاملات محصولات پتروشیمی از بورس کالای ایران در حالی مطرح شده است که ستاد تنظیم بازار و ستاد هدفمندی یارانه‌ها متشکل از مسئولان عالی‌رتبه اقتصادی و حوزه پتروشیمی کشور، با این تصمیم به طور جدی مخالفت کرده‌اند؛ اما برخی شواهد و اخبار حاکی از آن است که همچنان تحرکاتی در این زمینه با وجود مخالفت قاطع بدنه دولت در جریان است.
این اقدام در شرایطی صورت گرفته که عملکرد بورس کالا در حوزه معاملات پتروشیمی و فرآورده‌هاي نفتی بر خلاف بسیاری از بازارهای موجود از شفافیت لازم برخوردار بوده و آمار معاملات ثبت شده در این تالار این موضوع را گواهی مي‌دهد.
هرچند آمار و ارقام و عملکرد چند ساله بورس کالا در حوزه محصولات پتروشیمی حکایت از عملکرد خوب این بازار و شفافیت آن دارد اما وزارت صنعت، معدن و تجارت بر این اعتقاد است که خروج این محصولات مي‌تواند دست دلالان و سوءاستفاده‌کنندگان از این بازار را کوتاه کند.
این ادعای وزارت صنعت، معدن و تجارت در حالی مطرح مي‌شود که تا پیش از این ورود این کالاها در بورس با این هدف قرار گرفت که دست سودجویان و دلالان به واسطه ایجاد بازاری شفاف که قیمت‌گذاری آن متناسب با عرضه و تقاضا است کوتاه شود و در همین راستا رینگ پتروشیمی بورس کالا شکل گرفت.
با وجود این که کارشناسان و تحلیلگران بازار سرمایه در طول چند سال اخیر این بازار را بازاری شفاف و به دوراز رانت معرفی مي‌کنند اما این ادعای وزارت صنعت، معدن و تجارت سوالات زیادی را در ذهن متبادر مي‌کند که این اقدام نفع یا منفعت چه کسانی را تامین مي‌کند که عده‌ای کمر همت برای آن بسته‌اند و هر از چندگاهی آن را مطرح می‌کنند و دیگر اینکه چه تضمینی وجود دارد که اگر این محصولات از بورس کالا خارج شدند مجددا در گرداب واسطه‌گران و دلالان نیفتند. این سوالات و ده‌ها سوال دیگر مواردی هستند که همواره از سوی کارشناسان مطرح مي‌شوند اما تاکنون هیچ متولی حاضر به پاسخگویی شفاف در مورد آن نشده است.
خروجی غیر قانونی
حسين بابالو كارشناس اقتصادي در‌خصوص خروج محصولات از بورس كالا با بيان اينکه اين ادعا غيرقانوني است به سیاست روز گفت: تمام کار‌گروه‌ها اعم از تنظيم بازار، هدفمندي و... آن را رد کرده‌اند و همواره اين کار گروه‌ها بر عرصه پتروشيمي‌ها در بورس کالا تاکيد دارند و خروج آنها از بورس خلاف قانون است. وي افزود: بايد ديد در اين بين منافع چه کساني تامين مي‌شود که اين موضوع را عنوان مي‌کنند.
اين كارشناس اقتصادي خاطرنشان كرد: در حال حاضر هيچ بازار منسجم و قدرتمندي به اندازه بورس کالا وجود ندارد و از دست دادن اين بازار نه تنها نکته مثبتي ندارد که سراسر منفي است. به گفته بابالو در تمام دنيا بورس‌هاي کالايي در حال رونق و رشد هستند و اين اتفاق به هيچ وجه نمي‌تواند مثبت باشد. وي با بيان اينکه در حال حاضر خريداران و فروشندگان در بورس کالا به بلوغ نسبي رسيده‌اند گفت: با نگاه به معاملات و تشريح آنها اين دو گروه نبض بازار را به دست مي‌آورند و اين نشان از شفاف بودن اين بازار دارد.
به گفته اين كارشناس اقتصادي فروشنده با شفافيت در قيمت فروش، دريافت نقدي و بهره‌گيري از معافيت مالياتي شرايط خوبي در بورس کالا دارد ودر مقابل خريداران نيز با شفافيت در معاملات، کاهش هزينه معامله و ارتباط شفاف با فروشنده روند مطلوبي دارند.
وي تکرار اين موضوع و رد هرباره آن را تحت لابي برخي شرکت‌هاي پتروشيمي دانست گفت: برخي از اين شرکت‌ها به واسطه محدود شدن صادرات خود و پايين آمدن حجم توليداتشان و اينکه قيمت اين محصولات رشدي نداشته در طرح اين مساله دخيل هستند و خروج محصولات پتروشيمي از بورس بيشتر جنبه لجبازي دارد تا وجه مطالعه فني و صرفه اقتصادي.
شنا بر خلاف جهت
همایون دارابی تحلیلگر بازار سرمایه در ارزیابی این موضوع این نکته را عنوان مي‌کند که در تمام کشورهای توسعه یافته انتقال بازار سنتی به بازار مدرن و پیشرفته در حال انجام است مثلا چند سال پیش اثری از بورس در کشورهایی مثل امارات، ارمنستان و ترکمنستان نبود اما در حال حاضر آنها بورس‌هاي بسیار قوی پیدا کرده‌اند و شرایط بهتری را تجربه مي‌کنند لذا خروج محصولات پتروشیمی از بورس در ایران یک نوع عقبگرد محسوب مي‌شود.
وی افزود: خارج کردن محصولات از بورس کالا شفافیت و نظام کشف قیمتی را که الان در حال اجراست از بین مي‌برد ضمن اینکه برخی انجمن‌هاي صنفی که در حال حاضر خواستار خروج از بورس کالا هستند خودشان اولین شاکی این مسئله خواهند بود.
وی با بیان اینکه در گذشته نظام حواله را تجربه کرده‌ایم و دیده‌ایم که این مسئله چه رانت‌هایی در‌پی داشته است، خاطرنشان کرد: در حال حاضر شفافیت واضحی را در بورس شاهد هستیم که برهم زدن آن فقط به نفع کسانی است که نمی‌خواهند از ساختارهای شفاف استفاده کنند.
به گفته این کارشناس در حال حاضر کارخانه‌هاي تولیدی به دلیل اینکه محصولاتشان را در بورس کالا عرضه مي‌کنند و قیمت‌گذاری را در حاشیه بازارهای جهانی انجام مي‌دهند لذا اگر قیمت‌گذاری از چارچوب بورس کالا خارج شود در واقع همه به جمع شاکیانی مي‌پیوندند که هر از چند گاهی نیاز به اصلاح قیمت‌ها دارند.
وی با اشاره به صنعت خودروسازی و کالاهایی که قیمت‌گذاری‌شان به عهده دولت است گفت: در این راستا همواره شاهد هستیم که اعتراضاتی در مورد نحوه نرخ‌گذاری وجود دارد خروج محصولات پتروشيمی و یا هر کالای دیگری از بورس نیز همین تبعات را در‌پی دارد و اشتباه است و خروج محصولات پتروشیمی و یا هر محصول دیگر از بورس کالا و یا انرژی فقط به این بازارها ضربه زده و همچنین ارتباط بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را دچار آسیب مي‌کند.
سودهای شیرین حواله‌ای
در همین راستا موید حسینی‌صدر با بیان اینکه اقتصاد ما باید به سمت شفافیت حرکت کند معتقد است در معاملات بورس کالا، داد و ستد‌ها به صورت شفاف و قیمت‌ها در رقابت خریداران و فروشندگان کشف مي‌شود، از این‌رو خروج معاملات محصولات پتروشیمی از بورس کالا و بازگشت مبادلات به بازار آزاد و حواله‌ای که نظارت دقیقی روی آن وجود ندارد، به هیچ عنوان منطقی نیست.
رئیس کمیته پتروشیمی کمیسیون صنایع و معادن مجلس فرار مالیاتی و قدرت گرفتن واسطه‌ها در بازار پتروشیمی را از تبعات خروج معاملات پتروشیمی‌ها از بورس کالا عنوان و به تسنیم گفت: بازگشت رانت‌هاي عظیم و کسب سودهای شیرین حواله‌ای، انگیزه‌ای شده است برای خروج معاملات از بازار شفاف و قابل رصد بورس کالا؛ البته هیچ بازاری عاری از مشکل نیست و اینکه عنوان مي‌شود در بورس هم نواقصی وجود دارد، باید رفع شود اما نه این که به این بهانه، برای بازگشت معاملات به نحوه درب کارخانه‌اي تلاش کرد.
به عقیده این نماینده مجلس، اولین زیانی که پس از خروج پتروشیمی‌ها از بورس کالای ایران به اقتصاد وارد می‌شود، زیرزمینی شدن این نوع معاملات است به طوری که شفافیت در قیمت‌ها و رصد معاملات از بین مي‌رود و چه آشفتگی برای جمع و جور کردن بازار به وجود مي‌آید.
وی تاکید کرد: افرادی که مخالف شفافیت در معاملات مواد پتروشیمی هستند، کاری از پیش نخواهند برد چون دولت با معاملات زیر زمینی که به وضوح با سیاست‌هاي دولت و اقتصاد مقاومتی در تضاد است، برخورد خواهد کرد.
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در پایان پیشنهاد داد: فعالان صنعت پتروشیمی باید با هم فکری تدابیری را برای عرضه منظم و مستمر و حتی اعتباری محصولات پتروشیمی در بورس کالا آن هم به اندازه نیاز مصرف‌کنندگان اتخاذ کنند تا مشکلات و دلال‌بازی‌ها از بازار ریشه‌کن شود.
