صحنه جهانی همچنان با مجموعه‌ای از چالش‌ها و بحران‌ها مواجه است که فضای نابسامان و ابهام‌برانگیز را بر سپهر سیاسی نظام بین‌الملل حاکم ساخته است. در کنار ادامه جنایات صهیونیست‌ها علیه ملت فلسطین و طراحی آمریکا برای قطع کمک‌ها به آنروا که زمینه‌ساز قتل‌عام میلیون‌ها فلسطینی است، رفتارهای جنون‌آمیز سعودی علیه ملت یمن، ادامه جنایات تروریست‌ها و حامیان آنها در سوریه و عراق که با حملات مستقیم آمریکا و انگلیس به مناطق مسکونی با سلاح‌های شیمیایی بر بحرانی‌تر شدن بحران سوریه دامن زده است، مناقشاتی که میان آمریکا و روسیه و چین وجود دارد و البته موضوع کره شمالی یک نکته مهم مطرح است و آن استمرار پردازش‌ها در قبال فعالیت‌های هسته‌ای ایران است.
در حالی پس از خروج آمریکا از برجام و تبدیل گروه ۱+۵ به گروه ۱+۴ به دلیل عدم اراده اروپا برای اجرای تعهدات خود و آمریکا در برجام، ابهام در باب آینده مذاکرات برجامی همچنان ادامه دارد که مسئله‌ای مهم در حوزه هسته‌ای روی داده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش جدید خود باردیگر بر ماهیت صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ای ایران و البته تعهدپذیری آن در قبال برجام اذعان کرد. هر چند که در ظاهر این اقدام امری طبیعی و روتین عنوان می‌شود اما جالب است که این اعتراف در میان هیاهوی مسائل سیاسی داخلی و نیز بحران‌های منطقه‌ای و جهانی به حاشیه رفته و جالب‌تر از همه آنکه محافل رسانه‌ای و سیاسی غربی نیز از برجسته‌سازی این امر خودداری کرده و به کلیات اخبار بسنده کرده‌اند.
این رویکرد در حالی در قبال گزارش جدید آژانس صورت گرفته که در باب رفتارهای آژانس چند نکته قابل توجه است. نخست آنکه اگر رفتار آژانس در قالب تایید ادامه یافتن و اجرای صحیح برجام است چرا صرفا در قالب نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گیرد و هیچگونه گزارشی در باب رفتارهای طرف‌های مقابل در اجرای تعهداتشان ارائه نمی‌شود. آمریکا در حالی رسما خروج از برجام را اعلام کرد که از مرداد اعمال تحریم‌ها را اعلام نموده است در حالی که کشورهای اروپایی مدعی حمایت از برجام نیز اقدامی در برابر آن صورت نداده و به شعار بسنده کرده‌اند.
جالب توجه آنکه اروپایی‌ها مطالباتی ورای برجام را نیز مطرح می‌کنند چنانکه لودریان وزیر خارجه فرانسه پیش از گفت‌و‌گوی تلفنی با ظریف در کنار بیان ادعای حمایت اروپا از برجام خواستار توجه ایران به خواسته‌های اروپا نیز شده است. خواسته‌هایی که محور آن تمدید دائمی تعیلق فعالیت‌های هسته‌ای ایران بعد از پایان سال ۲۰۲۵ یا همان سال پایان برجام، محدودیت‌های موشکی برای ایران و عدم حضور ایران در معادلات منطقه شده است. این خواسته‌ها در حالی مطرح شده که هیچ کدام از آنها در چارچوب برجام نبوده و مطالبه لودریان زیاده‌خواهی مطلق است. اکنون این سوال مطرح می‌شود که اگر آژانس مسئول راستی‌آزمایی برجام است چرا هیچ اقدامی برای ارائه گزارش از بدعهدی‌های طرف مقابل منتشر نمی‌شود که خود می‌تواند مولفه‌ای برای حقانیت ایران مبنی بر خروج از برجام باشد. دوم آنکه بعضا این مسئله مطرح می‌شود که آژانس یک نهاد فنی است و نه سیاسی لذا صلاحیت بیان گزارش درباره عدم صداقت و عدم تعهدپذیری سایر اعضا ۱+۵ را ندارد. اگر بپذیریم که آژانس یک نهاد کاملا فنی است و نقش سیاسی ندارد این سوال مطرح می‌شود که چرا باید برای ایران محدودیت هسته‌ای مطرح شود؟
آژانس در تمام گزارش‌های خود اذعان کرده که ایران به تمام تعهدات خود پایبند بوده و در چارچوب آژانس و برجام عمل کرده است. گزارش‌های آژانس به خوبی اثبات می‌کند که ایران به هر تعهدی پایبند است و هرگز از قوانین و تعهدات خود عبور نمی‌کند با توجه به این حقیقت این سوال مطرح می‌شود که اگر محدودسازی فعالیت هسته‌ای ایران سیاسی نیست پس چیست؟ آژانس بر همکاری ایران با آژانس اذعان دارد و نظارت کامل خود را مورد تایید قرار داده است این امر یعنی اینکه ایران به تمام تعهدات پادمانی و ان‌پی‌تی و حتی ورای آنها نیز پایبند بوده است. در چنین شرایطی محدودسازی فعالیت هسته‌ای ایران صرفا یک اقدام سیاسی و به دور از صلاحیت‌های فنی آژانس است.
بر این اساس آژانس در کنار گزارش‌های فصلی خود باید به این سوال پاسخ دهد که آیا ماهیت رفتاری‌اش سیاسی است یا فنی؟ اگر ماهیت سیاسی دارد پس باید گزارش تخلفات و نقض عهدهای سایر اعضا ۱+۵ در قبال برجام را نیز منتشر سازد نه آنکه صرفا به چشم یک متهم به ایران نگریسته و در مورد آن گزارش دهد و سایرین از پاسخگویی مبرا باشند و در ورای این حاشیه امن هر اقدامی علیه ایران و برجام که می‌خواهند انجام دهند.
اگر هم ماهیت فنی دارد که عملکردهای ایران نشانگر تعهدپذیری کامل آن در قبال آژانس است که در این صورت نیز اعمال محدودیت هسته‌ای علیه ایران امری نادرست و غیرمسئولانه است چراکه هم نظارت آژانس کامل است و هم همکاری ایران و لذا جمهوری اسلامی در چارچوب ان‌پی‌تی حق دارد تا فعالیت کامل هسته‌ای داشته باشد و محدودی ت‌های اعمال شده علیه آن غیرقانونی و مغایر با قوانین آژانس است.
گفت‌وگو: قاسم غفوری
