فصل تابستان چند هفتهای است آغاز شده و مدارس با پایان سال تحصیلی فعالیت خود را تعطیل کردهاند. با تعطیلی مدارس و تعطیلات سه ماهه پیشرو فرصتی پیشروی دانشآموزان و خانوادهها قرار گرفته است تا با بهرهگیری از آن بتوان خستگیهای ۹ ماه کار و تلاش و فعالیت و درس و بحث و... را از تن خارج کرد و برای آغاز سالی بهتر آماده شد اما این مقوله طی سالهای اخیر به گونهای دیگر رقم میخورد.
با آغاز تابستان آنچه در کانون توجهات قرار میگیرد موضوع پر کردن اوقات فراغت دانشآموزان است که به یکباره همه یادشان میافتد و دست بکار میشوند که مبادا از دیگری عقب بیفتند و از فرصت بوجود آمده نتوانند در زمینه ارائه آمارهای جذاب استفاده لازم را ببرند و بر همین اساس هر کدام از نهادهای فرهنگی و آموزشی و امدادی و.... وارد عرصه میشوند. جلسه پشت جلسه که در اوقات فراغت چه اقداماتی بشود و چه کارهایی را نباید انجام داد و... غافل از آنکه آنچه را همه یادشان میرود خود افرادی است که در طول تعطیلات بلا تکلیف رها شدهاند.
بر این اساس، بررسیهای صورت گرفته در بنیاد علوم رفتاری و بنیاد صیانت از نهاد خانواده قوه قضاییه همگی حکایت از بحرانی بودن نحوه پر کردن اوقات فراغت جوانان در کشور دارد؛ موضوعی حائز اهمیت در حوزه نوجوانان و جوانان که گویا سالهاست به فراموشی سپرده شده است.
آنچه در این بررسیها عیان شده آن است که نوجوانان و جوانان به جای انجام فعالیتهای فرهنگی و ورزشی که زمانی به عنوان اصلی ترین برنامههای تابستانی نوجوانان مطرح بود، بیشترین زمان خود را در فضای مجازی سپری میکنند که در درازمدت آسیبهای بسیاری را روح و روانشان تحمیل میکند. وقت گذرانیهای طولانی در فضای مجازی و بازیهای رایانهای اگرچه به تفریح این روزهای نوجوانان شهرنشین تبدیل شده است اما روستا نشینان نیز وضعیت بهتری ندارند و در خواب دستگاههای مسئول، اوقات فراغتشان را به کار در زمینهای کشاورزی مشغولند. تعطیلی فعالیتهای فرهنگی در کشور در روستا و شهر هریک به شکلی خاص نمود پیدا کرده و قرار نیست جوانان اوقات فراغتشان را پربار سپری کنند.
اگرچه دستگاههای اجرایی اعم از آموزش و پرورش، ورزش و جوانان و سازمان گردشگری برنامهای مدون برای پر کردن اوقات فراغت جوانان دارند، اما این موضوع دلیلی برای نبود برنامههای تفریحی برای اقشار ثروتنمند جامعه نمیشود. قشر خاصی از جامعه که حتی برای پر کردن اوقات فراغت فرزندانشان نیز از چشم و هم چشمی غافل نمیشوند و با صرف هزینههای سنگین فراغت فرزندانشان را نیز پر بار میکنند. برنامه هایی که تنها منحصر به همان قشر ثروتمند است و دیگر اقشار جامعه را یارای استفاده از آنها نیست.
ساماندهی بیسامان اوقات فراغت با سندی ۱۲ ساله
۱۲سال قبل بود که اوقات فراغت جوانان، صاحب سند ساماندهی شد و در نوزدهمین جلسه شورای عالی جوانان کشور که در اردیبهشتماه سال ۸۴ برگزار شد، مقرر شد تا دستگاههای مسئول از طریق ارزیابی وضعیت موجود، شناسایی چالشها و تنگناهای اساسی و بررسی اصول و مبانی نظری، نسبت به تهیه اهداف و راهبردها اقدام کنند. در همان ایام بود که تقسیم کار ملی در حوزه اوقات فراغت جوانان انجام شد و براساس آن فعالیتها و اقدامات اجرایی دستگاههای مجری مشخص شد.
در طول این سالها اما کمیسیون تخصصی اوقات فراغت بارها تشکیل جلسه داده برون داد این ۱۰جلسه در طول دو سال گذشته طرحها و اقداماتی بوده است که مشخص نیست چه تعدادشان عملیاتی شدهاند و کدام یک تنها بر روی کاغذ باقی ماندهاند. اقداماتی مانند بازطراحی پورتال جامع اوقات فراغت جوانان که قرار بود در سال گذشته به صورت کامل اجرایی و عملیاتی شود و به عنوان یک بانک اطلاعاتی ارزشمند در اختیار جوانان قرار گیرد.
در این پورتال که هدف از ایجاد آن دسترسی سهل و سریع مخاطبان به اطلاعات فراغتی مراکز و برناهههایشان اعلام شده بود و جوانان میتوانستند با مراجعه به آن نسبت به ثبت نام در کلاسها و فعالیتهای تعیین شده اقدام کنند، هنوز ردی از سرویس دهی به چشم نمیخورد. گویی سازمانها و نهادهای دولتی هنوز برنامهای برای پر کردن اوقات فراغت جوانان تدوین نکردهاند که بخواهند با استفاده از پورتالهای استانی نسبت به اطلاعرسانی آن اقدام کنند.
حال اما بعد از گذشت ۱۲سال از تصویب سند ساماندهی اوقات فراغت در شورای عالی جوانان کشور، بررسیها از نحوه پر کردن اوقات فراغت توسط جوانان حکایت از وضعیتی بحرانی دارد. وضعیتی که مقصر اصلی آن کمکاری دستگاههای مسئول و اجرایی است که وقتی بر روی گزینه فعالیتشان در پورتالهای ایجاد شده کلیک میکنیم، پیامی به غیر از "موردی یافت نشد" به چشم نمیخورد.
سیر اوقات فراغت در فضای مجازی
دکتر مجید ابهری رفتار شناس و رئیس بنیاد علوم رفتاری از آخرین دستاوردهای تحقیقاتی بنیاد رفتاری و بنیاد صیانت از نهاد خانواده قوه قضاییه پرده بر میدارد و میگوید: متاسفانه براساس آخرین پژوهشهای میدانی صورت گرفته در کشور، ۸۵ درصد از نوجوانان و جوانان ۱۱ تا ۲۲ سال روزانه بین ۴ تا ۹ ساعت از اوقات فراغت خود را به انجام بازیهای رایانهای و یا حضور در فضای مجازی سپری میکنند.
"این موضوع وقتی دردناک میشود که علاوه بر اعتیاد گسترده دانشآموزان و جوانان به حضور مداوم در فضای مجازی، بخش زیادی از جستجوهای این گروه سنی در فضای نت به موضوعات غیر اخلاقی منتهی میشود."
رئیس هیئت مدیره بنیاد صیانت از نهاد خانواده کم کاری نهادهای مسئول در امر آموزش و تولید محتوای غنی برای پر کردن اوقات فراغت را علت اصلی این وضعیت دردناک میداند و معتقد است: تعطیل شدن امور پرورشی در مدارس و عملکرد ضعیف دستگاههای آموزشی و فرهنگی در استفاده و بکارگیری ابزارهای نوین برای ترویج موضوعات دینی و ایرانی باعث تاثیر گذاری بیشتر فرهنگ غربی بر روی جوانان شده است.
به گفته این رفتارشناس، به علت همین اوقات فراغت زیاد و بدون راهکاری برای پر کردن مناسب آن، خودنمایی جنسی در فضای مجازی نیز به آسیبی نوپدید در فضای مجازی تبدیل شده و حتی بعضا نوجوانان ۱۰ و ۱۱ ساله دست به انتشار تصاویر نیمه عریان خود در شبکههای مجازی میزنند. این آسیب اگرچه نوپدید است اما میتوان با آموزش صحیح نوجوانان در مدارس و عرضه اقلام بومی فرهنگی مطابق با فرهنگ و دین جلوی بخشی از این آسیبها را گرفت.
راستی مسئول ساماندهی و متولی اصلی اوقات فراغت تعطیلات سه ماه تابستان کودکان و جوانان کدام ارگان و نهاد است؟ مدارس و آموزش و پرورش؟ کانونهای فرهنگی و هنری مساجد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؟ دهیاریها و شهرداریها؟ خانههای قرآنی و اداره تبلیغات اسلامی؟ وزارت ورزش و جوانان یا طبق معمول همه کمکاریهای نهادهای دیگر، پایگاههای مقاومت بسیج؟(مشرق)