مسعود عبداله‌زاده در یادداشتی در خصوص مرکز فردو گزینه‌ای برای کاهش تعهدات هسته‌ای در برجام نوشت: تصمیمات فنی گرفته شده در برجام و پس از آن بطور جدی نیاز به بازنگری و اصلاح دارند که موضوع فردو نیز یکی از آن‌هاست.
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم، مسعود عبداله‌زاده مدرس دانشگاه در یادداشتی نوشت: فردو یکی از مراکز مهم هسته‌ای کشور است که در آن بیش از ۲ هزار دستگاه سانتریفیوژ نصب شده بود و در کنار مرکز نطنز بخشی از غنی سازی اورانیوم کشور در آنجا انجام می گرفت. از آنجا که آمریکایی‌ها و اسراییلی‌ها بارها قصد نابودی تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی کرده و صراحتا این قصد خود را علنی کرده بودند، مسئولین کشور برای در امان ماندن این صنعت از ممانعت غربی‌ها و حفظ و حراست آن در مقابل حملات نظامی، این بخش از فعالیت‌های هسته‌ای را در مرکز فردو که در زیر ۸۰ تا ۹۰ متر صخره و کوه قرار دارد، راه اندازی کردند.
تهدیدات کشورهای متخاصم بگونه ای بود که در مواردی با صرف هزینه‌های هنگفت، دستیابی خود به تسلیحاتی که بتواند در مرکز فردو نفوذ کند را اعلام کردند. با این وجود امنیت مرکز فردو، برخلاف آنچه در نطنز وجود داشت، به دلیل قرار داشتن در زیر کوه‌ها به حدی بود که آمریکاییان امید زیادی به توانایی خود در نابودی آن مرکز را نداشتند و بالتبع نیروهای اسراییلی هم نمی‌توانستند به امکانات آن صدمه‌ای وارد کنند.
استحکامات فردو از یک سو نگرانی دائمی دشمنان را در پی داشت و از سوی دیگر جمهوری اسلامی یقین داشت که آنچه از متخصصین و تجهیزات تخصصی در این مرکز قرار دارند از ضریب امنیتی بالایی برخوردار خواهند بود. ناامیدی دشمنان از آسیب زدن به مرکز فردو سبب شده بود که تلاش کنند به روش‌های مختلف دیگری به این مرکز دسترسی پیدا کنند. به همین دلیل در مذاکرات برجام یکی از دو مرکز مهمی که طرف‌های غربی مذاکره کننده، به دنبال غیرفعال سازی آن بودند، مرکز فردو بوده است.
در این راستا تلاش کردند تا علاوه بر وارد کردن مرکز فردو در متن مذاکرات، دسترسی خود را به این مرکز فراهم سازند. بدین منظور با گنجاندن یک بند در قرارداد برجام تلاش کردند به این هدف خود دست یابند. در بخش هسته‌ای برجام بند الف با عنوان غنی سازی، تحقیق و توسعه غنی سازی، ذخایر، در مورد فردو آورده شده است: "ایران تاسیسات فردو را به یک مرکز هسته ای، فیزیک و فناوری تبدیل خواهد کرد. همکاری بین المللی از جمله به شکل سرمایه گذاری مشترک علمی در حوزه های تحقیقاتی مورد توافق ایجاد خواهد شد. ۱۰۴۴ ماشین آی- آر۱ در قالب ۶ آبشار در یک قسمت در تاسیسات فردو باقی خواهد ماند. دو عدد از این آبشارها به همراه زیر ساخت های مربوط بدون اورانیوم به چرخش ادامه خواهد داد و از جمله از طریق اصلاح مقتضی زیر ساخت‌ها، برای تولید ایزوتوپهای پایدار منتقل خواهند شد. چهار آبشار دیگر به همراه کلیه زیر ساخت‌های مربوط به صورت ساکن باقی خواهند ماند. کلیه سانتریفیوژهای دیگر و زیرساخت‌های مرتبط با غنی سازی جمع آوری و تحت نظارت مستمر آژانس به نحو مشخص شده در پیوست۱ انبار خواهد شد." آنچه در عمل نتیجه این بند از برجام گردید یا پس از این خواهد شد آنست که دیگر در فردو غنی سازی انجام نشود. بیش از نیمی از دستگاههای سانتریفیوژ به همراه زیر ساخت های آنها جمع آوری شدند. مابقی دستگاه‌ها یا ساکن باقی می‌مانند و یا بدون تزریق گاز فلوراید اورانیوم می‌چرخند. فردو یک مرکز همکاری بین المللی خواهد شد و امکان تولید ایزوتوپهای پایدار در آنجا ایجاد خواهد شد.
در نتیجه با انجام نشدن غنی سازی در این مرکز، خیال آمریکا و اسراییل و دیگر دول غربی از غنی سازی اورانیوم در این مرکز راحت شد. مرکزی که تنها مکان مناسب برای غنی سازی ۲۰ درصدی بود. مرکزی که وقتی غربی‌ها از دادن سوخت ۲۰ درصد خودداری نمودند، این سوخت با موفقیت در آنجا تولید شد. با جمع آوری دستگاه های سانتریفیوژ این مرکز اغلب آنها آسیب دیده و قابلیت برگشت به چرخه غنی سازی را نخواهند داشت. با اجرای این بخش از برجام که به اقرار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پیش از زمان مقرر سازمان انرژی اتمی به اجرای آن یعنی جمع آوری دستگاه های سانتریفیوژ، اقدام نموده بود، دیگر دولت‌های متخاصم نیازی به توطئه گری برای آسیب زدن به این مرکز نداشتند و این مشکل که مرکز فردو قابل تخریب شدن با تسلیحات این کشورها نبوده، نیز مرتفع گردید.
کلیه فرایندهایی که رییس سازمان انرژی اتمی برای انجام آنها در فردو نامبرده است از جمله روش تبادل شیمیایی، نفوذ حرارتی و تقطیر غشایی، فرایندهای فیزیکی - شیمیایی هستند که هیچ ربطی به تاسیسات هسته‌ای ندارند و با راه اندازی آنها فردو تقریبا" دیگر یک مرکز هسته‌ای نخواهد بود.
برای انجام این فرایندهای فیزیکی – شیمیایی به سادگی مکانهایی را غیر از فردو می‌توان یافت که تناسب بهتری با انجام آنها داشته باشند. اگر بنا باشد از روش گریز از مرکز و استفاده از ساتریفیوژها برای تولید ایزوتوپهای پایدار استفاده کنند، قطعا" سانتریفیوژهای موجود مورد استفاده نخواهند بود و نیاز به طراحی و ساخت ساتریفیوژهایی از نوع دیگر می‌باشد که به علت کاربردهای غیر هسته‌ای آنها هیچ ممنوعیتی هم برای آنها نخواهد بود.
