رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی اخیر در سالگرد ارتحال حضرت امام (ره) بنیان نظریه مقاومت را مبتنی بر «بازدارندگی» ترسیم نموده و بر لزوم نیل به این نقطه هدف در ابعاد گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تأکید نمودند: «هدف مقاومت عبارت است از رسیدن به نقطه‌ی بازدارندگی. هم در اقتصاد، هم در مسائل سیاسی کشور، هم در مسائل اجتماعی، هم در مسائل نظامی باید به نقطه‌ای برسیم که این نقطه بازدارنده باشد، یعنی بتواند جوری خود را نشان بدهد که دشمن را از تعرّض به ملّت ایران در همه‌ی زمینه‌ها منصرف کند؛ دشمن ببیند فایده‌ای ندارد و با ملّت ایران نمی‌تواند کاری بکند. ما امروز در بخش نظامی تا حدود زیادی به این بازدارندگی رسیده‌ایم. این هم که می‌بینید روی مسئله‌ی موشک و مانند این حرف‌ها اصرار می‌کنند، به خاطر همین است؛ می‌دانند که ما به بازدارندگی رسیده‌ایم، به نقطه‌ی تثبیت رسیده‌ایم، می‌خواهند کشور را از این محروم کنند، و البتّه هرگز نخواهند توانست.»
به نظر می‌رسد با توجه به آنکه «نظریه مقاومت» شکل‌دهنده مجموعه کلان‌راهبردها و خط‌مشی اجرایی کشور در حوزه‌های گوناگون در آتیه پیش‌رو است، ضروری است برخی ابعاد رهنامه (دکترین) بازدارندگی همه‌جانبه مبتنی بر رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی تبیین و ترسیم گردد:
۱- همه‌جانبه بودن: اگر تا پیش از رویکرد دفاع بازدارنده در حوزه نظامی و استراتژیک، تعریف می‌شد و به‌عنوان الگویی موفق پیشرفت توانمندی دفاعی کشور را رقم‌زده است، اکنون سخن از بهره‌گیری از این الگو در حوزه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی است. اینک باید در جبهه مقابله با جنگ ترکیبی دشمن، به بازدارندگی در تمام حوزه‌هایی آسیب‌پذیر رسید و این بازدارندگی به معنای آن است که اطمینان در استحکام ساخت درونی خودی، دشمن را در تهاجم در تمام حوزه‌های یادشده دچار تردیدهای اساسی کند. به‌عنوان نمونه اگر اقتصاد ملی به سطحی از بازدارندگی برسد، هزینه‌های اعمال تحریم چنان از فایده‌های آن بالاتر می‌رود که خودبه‌خود دشمن از اعمال آن منصرف می‌گردد.
۲- چندبعدی بودن: بازدارندگی فراگیر در حوزه‌های گوناگون، زمانی تحقق می‌یابد که حداقل سطحی بازدارندگی و به‌گونه‌ای متناسب و متقارن در حوزه‌های مختلف تحقق یابد. نمی‌توان از بازدارندگی اقتصادی سخن گفت درحالی‌که برای بازدارندگی سیاسی و یا فرهنگی هیچ گامی برداشته نشده باشد. بازدارندگی پدیده‌ای چندبعدی است و این بدان معناست که ابعاد آن در تعامل و هم‌افزایی با یکدیگر هستند رشد و پیشرفت ابعاد گوناگون بر یکدیگر مؤثر خواهد بود.
در جبهه مقابله با جنگ ترکیبی دشمن، به بازدارندگی در تمام حوزه‌هایی آسیب‌پذیر رسید و این بازدارندگی به معنای آن است که اطمینان در استحکام ساخت درونی خودی، دشمن را در تهاجم در تمام حوزه‌های یادشده دچار تردیدهای اساسی کند.
۳- روحیه جهادی و عزم ملی برای نیل به قله بازدارندگی: برخلاف بازدارندگی در محیط دفاعی و امنیتی که نهادها و مراجع ذی‌ربط مشخصی متولی آن هستند، در بازدارندگی در محیط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، نهادهای گوناگون دولتی و غیردولتی و نخبگان و آحاد ملت دخیل‌اند. ازاین‌رو با تصمیم و اراده بخشی نمی‌توان به آن دست یافت؛ لذا در کنار وجود روحیه انقلابی و جهادی در مسئولان، وجود نوعی عزم و اراده ملی و فراگیر ضروری به نظر می‌رسد. لازمه تحقق این عزم همگانی، تبدیل‌شدن آن به گفتمان عمومی و هم‌آرایی و همسان‌سازی نظری در لایه‌های مختلف اجتماعی درپیرامون این مهم است.
۴- برنامه‌ریزی راهبردی و طویل‌المدت: هرچند شرایط خاص و فوق‌العاده کنونی، لزوم توجه بیشتر به مفهوم مقاومت و استحکام ساخت درونی را آشکار ساخته است، اما اولاً روشن است که تحقق کامل این هدف زمان‌بر بوده و ثانیاً نیازمند حرکتی مستمر و بی‌وقفه است. ازاین‌رو باید در برنامه‌ریزی برای بازدارندگی فراگیر، قله چشم‌انداز همواره مدنظر بوده و براساس زمان لازم برای نیل به آن طرح‌ریزی نمود و همچنین اعمال سلیقه‌های فردی و یا تغییرات سیاسی نتواند برنامه راهبردی نیل به بازدارندگی فراگیر را با چالش مواجه سازد. به‌بیان‌دیگر اگر به عنوان نمونه براساس برآوردها، زمان مورد نیاز برای تحقق این هدف چند دوره دولت چهار ساله را شامل شود باید همه روسای جمهور آینده و اعضای کابینه و سایر مسئولان بدانند که در این ریل‌گذاری باید حرکت نموده و از هرگونه سلیقه‌گرایی و تک‌روی پرهیز کنند.
۵- پایش و نظارت مستمر بر پیشرفت بازدارندگی: هرگونه جهش راهبردی نیازمند رصد، پایش، بازخوردگیری و ارزیابی مستمر است و بدون توجه به این نکته مهم، عملاً نمی‌توان راه به جایی برد. از این‌رو ضروری است با تعیین شاخص‌ها و معیارهای قابل سنجش، میزان موفقیت و یا عدم موفقیت برنامه‌ریزی‌های اجراشده در مسیر بازدارنده‌سازی ارکان کشور به‌صورت نوبه‌ای مورد مطالعه قرارگرفته و راهکارهای اصلاحی توصیه گردد.
نویسنده: محمدجواد اخوان
