تداوم رکود اقتصادی موجب شده است که میزان چکهای برگشتی تبدیل به موضوعی حساس در آمارهای بانک مرکزی شود.
بانک مرکزی در دوره دولت یازدهم بر خلاف دعواهایی که با مرکز آمار برای تولید و انتشار آمار دارد و از حق خود در این باره دفاع میکند، در چند سال گذشته شرایط به گونهای پیش رفت که بانک مرکزی از روال عادی انتشار آمارهای چک برگشتی خارج شد و با تاخیرهای زیادی این آمارها را اعلام میکند.
علت این تاخیر چیزی نیست جز تبعات انتشار این آمارها که بانک مرکزی تلاش میکند این تبعات را با تاخیرهای زمانی مدیریت کند به طور مثال در نشست اخیر ولیالله سیف که در ایام انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد وی قول داد که بلافاصله این آمار منتشر خواهد شد اما در نهایت این آمارها با تاخیر بسیار زیاد منتشر شد.
بیاعتمادی هدیه چک برگشتی به اقتصاد ایران
بر اساس این آمارها در اسفند ماه ۱۳۹۵ در کل کشور بالغ بر ۱۰ میلیون فقره چک به مبلغی بالغ بر ۶۳۸ هزار میلیارد ریال مبادله شد که نسبت به ماه قبل، از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۴.۲ درصد و ۱۶.۳ درصد افزایش نشان میدهد. از این میزان حدود ۸.۶ میلیون فقره چک به مبلغی بالغ بر ۵۱۱ هزار میلیارد ریال وصول شده است که نسبت به ماه قبل؛ از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۵.۲ درصد و ۱۷.۲ درصد افزایش نشان میدهد.
میزان چکهای برگشتی در کل کشور طی این مدت، بالغ بر ۱.۴ میلیون فقره چک به مبلغی حدود ۱۲۷ هزار میلیارد ریال بوده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد ۱.۲ درصد کاهش و از نظر مبلغ ۱۲.۶ درصد افزایش نشان میدهد که ۹۷.۴ درصد آن از نظر تعداد و ۹۷ درصد از آن از نظر مبلغ به دلیل کسری یا فقدان موجودی بوده است.
نکته مهم آن که این افزایش ۱۲.۶ درصدی چک برگشتی در اسفند ماه را از نظر مبلغ باید در کنار افزایش ۱۷.۲ درصدی مبلغ کل وصولیها تحلیل کرد که نشان میدهد علت افزایش چک برگشتی نسبت به دوره قبل، افزایش چکهای مبادلاتی بوده است.
در مورد چکهای رمزدار؛ در اسفند ماه ۱۳۹۵ در کل کشور بالغ بر ۱۱۳۰ هزار فقره چک رمزدار به مبلغی بالغ بر ۱.۵۳۶ هزار میلیارد ریال وصول شده است که نسبت به ماه قبل؛ از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۲۴.۹ درصد و ۳۱.۶ درصد افزایش نشان میدهد؛ لذا در مجموع در اسفند ماه ۱۳۹۵ در کل کشور حدود ۹۷۰۷ هزار فقره چک وصول شده است که از این تعداد حدود ۸۵۷۷ هزار فقره چک عادی و بالغ بر ۱۱۳۰ هزار فقره چک رمزدار بوده است.
بر این اساس در کل کشور ۸۸.۴ درصد از کل تعداد چکهای وصولی، چک عادی و ۱۱.۶ درصد چک رمزدار بوده است. از نظر مبلغی در کل کشور مبلغی حدود ۲۰۴۸ هزار میلیارد ریال چک وصول گردیده است که بالغ بر ۵۱۱ هزار میلیارد ریال چک عادی و بالغ بر ۱۵۳۶ هزار میلیارد ریال چک رمزدار میباشد، به عبارتی ۲۵ درصد از کل مبلغ چکهای وصولی عادی و ۷۵ درصد از آن رمزدار بوده است که جزئیات این آمار به تفکیک، طی چند روز آتی برای استحضار و استفاده مردم اطلاع رسانی خواهد شد و از این پس هم به طور رسمی و ماهیانه ارائه میشود.
کارآیی چک در ایران چطور است؟
مهدی تقوی، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی میگوید: چک مهم ترین ابزار مبادلات تجاری محسوب میشود که استفاده غلط از آن، افزایش تعداد چکهای بلامحل را به دنبال دارد؛ بنابراین در راستای کاهش تعداد چکهای برگشتی، بانکها باید کنترل و نظارت بیشتری بر متقاضیان دریافت چک انجام دهند و سقف مبلغی را تعیین کنند تا کارایی استفاده از چک به وضعیت مطلوبی برسد.
وی معتقد است که برخی مردم، چک وعدهدار صادر میکنند یا با اطلاع از اینکه پولی در حسابشان نیست، به دیگران چک میدهند. اگر بانکها در این زمینه سختگیرانهتر عمل کنند و در صورت برگشت خوردن یک چک بانک مربوطه حساب شخص را ببندد و دسته چک او را باطل کند، از میزان چکهای برگشتی کاسته میشود. این در شرایطی است که بیاعتمادی افراد به این نوع از پرداخت، یکی دیگر از ثمرههای چک برگشتی است.
تقوی میگوید: بانک مرکزی باید به بانکها بخشنامهای ابلاغ کند با این محتوا که افرادی که چک برگشتی دارند حسابشان بسته شود، همچنین به بانکهای دیگر اعلام کند که این فرد صلاحیت اعطای دسته چک جدید را ندارد و از باز کردن حساب در بانکهای دیگر جلوگیری کنند. بیتردید میتوان گفت که کاهش ارزش چک و بیاعتبار شدن آن در بازار موجب افزایش میزان مبادلات نقدی در کشور میشود و این امر مشکلاتی را در اقتصاد به وجود میآورد.
او معتقد است: اولین معضلی که به وجود میآید افزایش نقدینگی است که با افزایش تورم ارتباط مستقیم دارد. از سوی دیگر، افزایش چک برگشتی هم باعث بیاعتباری چک و بازار و البته بیاعتمادی مردم به شرایط اقتصادی کشور میشود. بانکها میتوانند با سرکشی به حساب افراد محدوده خاصی را برای ارائه چک در نظر بگیرند و اگر حساب افراد از آن مقدار مشخص، پسانداز کمتری دارد به ارائه دست چک نپردازند؛ در حالیکه امروزه مشاهده میکنیم حتی افرادی هم که از وضع مالی مناسبی برخوردار نیستند، دسته چک دارند و گاه و بیگاه با امضای چک به خرید و فروش کالا میپردازند.
به گفته تقوی، چکهای برگشتی اکنون به یکی از معضلات اقتصادی مهم تبدیل شده است، چراکه این امر اتفاقات نامطلوبی را در اقتصاد بر جای میگذارد که جبران آن به سالها زمان نیاز دارد. افزایش چکهای برگشتی طی سالهای اخیر نگرانکننده است، زیرا یکی از علائم تشدید رکود همین برگشت خوردن چکها است که در وضعیت اقتصاد کنونی ما رخ داده است و حتی مدیران بانکها اعتراض خود را به این رویه نشان دادهاند و آن را کتمان نکردهاند.