خواستیم بنویسیم مایه شرمساری است که با بارش چند میلیمتری کشته می‌دهیم و سیل راه می‌افتد، با بارش برفی پیش‌بینی شده آب و برق و گاز قطع می‌شود و همان برف چند روز بعد سیلی می‌شود خانمان‌برانداز و... اما گفتیم الان دوباره تهمت می‌زنند که سیاه‌نمایی می‌کنی و چون در روزنامه‌ای می‌نویسی که رنگ بنفشش پررنگ نیست حتما قصد و غرض داری! برای همین گفتیم بدون توجه به استفاده از واژه‌هایی‌که حساسیت دولت را برانگیزد و مزاحم گرفتن جان کلام در این میان شود سوالی بکنیم از مخاطبان و مسئولین که به مدیریت بحران چه نمره‌ای می‌دهید؟! البته بعد از توضیح مدیریت بحران و یادآوری چند حادثه کوچک.
همه ما می‌دانیم در کشوری حادثه‌خیز زندگی می‌کنیم که میزبان بلایای طبیعی چون زلزله، سیل و توفان است. با این حال مدیریت بحران برای برخورد با این رخدادها مدیریت بحران باید در کشور یکی از پرتجربه‌ترین مدیریت‌ها با درصد خطای پایین باشد اما اینطور هست؟!
در فهرست رتبه‌بندی کشورهای در معرض بلایای طبیعی که دانشگاه سازمان ملل متحد با توجه به شاخص‌های جهانی تهدید امنیت انسان و محیط‌زیست انجام داده است، ایران در میان ۱۷۲ کشور در جایگاه شصت و یکم قرار دارد؛ جایگاه پرخطری که اهمیت توجه به رخدادهای غیرمنتظره و آمادگی برای رویارویی با خطرهای احتمالی در کشور را برجسته می‌سازد.
مدیریت بحران
هر از چندگاه سیل، توفان، زلزله و... در مناطق گوناگونی از ایران رخ می‌دهد و هموطنان را در وضعیت بحرانی قرار می‌دهد. تجربه تلخ این حادثه و رخدادهای سال‌های گذشته نشان می‌دهد که باید آمادگی کامل برای مدیریت چنین رخدادهای بحرانی و غیرمنتظره در کشور وجود داشته باشد.
در همین پیوند به سراغ رحمت‌الله حافظی رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران و محمد فیروزی دبیر کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی رفتیم تا شاید پاسخ این چراها را بیابیم.
برای مدیریت بحران‌های احتمالی در کشور به مجموعه‌ای به روز و استاندارد با تجهیزات و امکانات کامل نیاز است. متاسفانه مدیریت بحران در کشور خود به یک مساله تبدیل شده به گونه‌ای که ما توانایی رویارویی و انجام اقدامات مناسب و آنی را در موقعیت بحرانی نداریم. آمادگی، تصمیم‌گیری به موقع و سرعت عمل در اجرا را اجزای جدانشدنی در مدیریت بحران هستند.
همچنین می‌توان گفت که مدیریت یک بحران بیش از هرچیزی بر پیش‌بینی نظام‌مند و کسب آمادگی برای رویارویی با مشکلات و رخدادهای غیرمنتظره‌ای تاکید دارد که موجودیت و سلامت یک موقعیت را تهدید می‌کند و از این‌رو باید این زمینه‌ها در نظام مدیریت بحران یک جامعه فراهم شود.مدیریت بحران در یک کشور باید از سازوکارهای مناسب و مبتنی بر برنامه‌ریزی‌های هدفمند و اجرای بهینه و سرعت عمل و هماهنگی بالا در موقعیت‌های بحرانی برخوردار باشد.
همچنین باید بین اجزای این نظام یک تقسیم کار دقیق و مبتنی بر نظام مشخص بین اعضای سازمان و برای ارزیابی سریع در زمان حادثه وجود داشته باشد. کارشناسی و مدیریت بحران نقطه اتکا در زمان حوادث طبیعی و غیرطبیعی است و انتظار می‌رفت هماهنگی، برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و کنترل راهبردی نه فقط در کارگروه‌های سازمان مدیریت بحران بلکه میان دستگاه‌های گوناگون کشور به خوبی دیده شود.
توسعه امکانات
امروزه گسترش دانش و فناوری موجب شده انسان بتواند در رویارویی با رخدادها و بلایای طبیعی دارای قدرت کنترل و عملکرد بهتری با گذشته باشد. البته این امر نیازمند فراهم بودن زمینه‌ها و بهره‌مندی از توان نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در راستای پیش‌بینی، تصمیم‌گیری، کنترل و اجرای تصمیم‌ها و از همه مهم‌تر دقت و سرعت عمل در رویارویی با تهدیدهای احتمالی است.
اما باید دید با وجود دستیابی به این ابزار و پیش‌بینی بحران احتمالی انتظارات برآورده شده است یا نه؟!
توفان و سیل‌های غافلگیرکننده!
توفان و سیل اواخر تیرماه سال گذشته که خسارت‌هایی در سه استان تهران، البرز و مازندران بر جای گذاشت نشان داد مدیریت بحران کشور همچون سال‌های گذشته در برخورد با رخدادهای مشابه، کاستی‌هایی دارد که برطرف ساختن آن نیازمند ارایه و اجرای راهکارهایی است.
درپی آن جاری شدن سیل در پایتخت با بارش چند میلیمتری در فصل تابستان، سیل پاییزه و کشته شدن فردی در لرستان، سرمای شدید هوا و خسارتی که به زمین‌های کشاورزی وارد شد. با وجود پیش‌بینی‌های صورت گرفته در این‌باره باز هم نتوانست مانع از خسارات شدید شود اما این همه ماجرا نبود. در سال اخیر هم حوادثی رخداد که همه آنها با مدیریت بحران به موقع می‌توانست شدت و خسارات کمتری داشته باشد.
حوادث سال اخیر
از گیر افتادن خودروها در برف و کولاک با وجود پیش‌بینی تا قطع آب و برق و گاز در شمال کشور و حتی کشته شدن ۴۵ مسافر قطار به دلیل طولانی شدن اطفای حریق را می‌توان نمونه‌هایی از اتفاقات رخ داده در چند ماه اخیر دانست. به این لیست می‌توان تعداد بالای بستری شدگان درپی ریزگردهای وحشتناک در سیستان و بلوچستان و خوزستان را هم افزود و البته خسارت میلیاری به باغات کشاورزان شمالی در حالی که اغلب این حوادث قبل از رخدادن اطلاع‌رسانی شده بود و انتظار نمی‌رفت این تبعات را داشته باشد و یا حتی تبعاتی کمتر را قابل تصور می‌نمود.
مردم نمره دهند؟!
با همه این تفاسیر آیا می‌توان به مدیریت بحران نمره قبولی داد؟! برای اینکه باز هم متهم به سیاسی کاری نشویم قضاوت درباره نمره‌ای که ممکن است به مدیریت بحران تعلق گیرد را به مردم و مسئولان می‌سپاریم، هر چند اعتقاد داریم کارهایی در این زمینه صورت گرفته و نمی‌توان منکر زحمات عده‌ای شد اما با تفاسیری که درباره حادثه‌خیز بودن کشور داده شد و مدتی است منتظر زلزله‌ای بزرگ با توجه به قرار گرفتن در کمربند زلزله خیز فلات ایران هستیم، قرار گرفته‌ایم آیا می‌توان با خیال راحت به استقبال حوادث و فجایع و اتفاقات بزرگتری رفت و با اطمینان خاطر گفت مدیریت بحران فکر همه چیز را در لحظه می‌کند؟! قضاوت با مردم و مسئولان.
مدیریت بحران طبق تعاریف در گزارش واکنش سریع با کمترین میزان خطا براساس اطلاعات قبلی است اما با وجودی که چندباری پیش آمده که در مدیریت‌های دیگر از جمله اطلاع‌رسانی‌هایمان دچار مشکل شدیم (مانند توفان غافلگیرکننده بهار دو سال گذشته) اما بیشترین مشکل را شاید در عملکرد مدیران بحران در هنگام بروز حوادثی از پیش تعیین شده تجربه کردیم.
انتظار مردم ما به حق است درباره کم کردن خسارات ناشی از حوادثی که از قبل درباره آنها اطلاعاتی یافته‌ایم. دو سال گذشته بود که بحث برودت هوا و بارش‌های سیل‌آسا در پاییز و زمستان مطرح شد اما با همه بحث‌هایی که درباره گرم شدن آب اقیانوس، تشکیل توده هوای سرد که ناشی از بارش‌های شدید داشت باز هم غافلگیر شدیم! البته نه فقط در پایتخت بلکه در همه ایران. سیل‌های گسترده و خسارات مادی و جانی زیاد.
امسال هم علی‌رغم هشدارهای هواشناسی برف چنان غافل‌گیرمان کرد که آب، برق و گاز یکجا قطع شد! این انتظار بی‌جایی نیست که مردم از مسئولان و مدیران بحرانشان داشته باشند که هنگام پیش‌بینی حوادث صورت گرفته تمهیداتی بیندیشند تا خسارت‌های جانی، مالی و تبعات بعد از بروز بحران را به حداقل برساند! برف پدیده‌ای عجیب و با وضعی مانند سیل بروز نمی‌کند که نتوان تبعات ناشی از آن را در آن واحد جبران کرد! اما وقتی منتظر می‌مانی تا در هوای متبوع سرکشی کنی و عیب و نقص بیابی همین می‌شود که استان یا شهری را به خاموشی نمی‌سپاری.
مردم انتظار دارند و انتظارشان به حق است حال خودتان بگویید که به مدیریت بحرانی که در زمان بروز بحران انجام داده‌اید چه نمره‌ای می‌دهید و آیا می‌توان با اعتماد به مدیریتتان بدون نگرانی خصوصا بعد از پیش‌بینی اعلام شده وضع هوا و شرایط جوی سخت سر بر بالین گذاشت؟! خصوصا وقتی قرار است بحرانی رخ دهد، چه فرق دارد سیل باشد، زلزله یا برف؟
سوشیانت آسمانی
