مرتضي دلخوش*:
صندوق هاي سرمايهگذاري مشترك به عنوان ابزاري در بازار ثانويه شناخته شدهاند. اگرچه تاريخ تشكيل صندوقهاي سرمايهگذاري به قرن هجدهم ميلادي در انگلستان باز ميگردد، اما نخستين صندوق سرمايهگذاري به شكل امروزي در سال 1924 در شهر بوستون آمريكا تشكيل شد. از آن سال تاكنون، صندوقهاي سرمايهگذاري در جهان به صورت موفقيتآميزي فعاليت خود را ادامه دادهاند؛ به طوري كه سرمايه آنها از 448 ميليون دلار در سال 1940 به 14 هزار ميليارد دلار در پايان سال 2003 رسيده است. كشورهاي ديگر نيز با توجه به اهميت اين قـبـيـــل صـنـــدوق هـــا بـــه تـشـكـيـــل و گـسـتــرش صندوق هاي سرمايه گذاري اقدام كردند. صندوق هاي سرمايه گذاري مشترك با سرمايه باز متغير (Open - End )با شركتهاي سرمايه گذاري با سرمايه بسته ثابت (Close - End )در زمينه مديريت پرتفوليوي سهام براي سرمايه گذاران مشابه هستند اما در شركتهاي سرمايه گذاري با سرمايه بسته، سهامداران جهت خريد و فروش سهام خود بايد به بورس اوراق بهادار مراجعه كرده و با پرداخت هزينههاي كارگزاري و ساير هزينه ها، سهام را در بازار مورد نقل و انتقال قرار دهند در حالي كه در صنـدوق هاي سرمايهگذاري مشترك امكان بازخريد سهام تنها از طريق صندوق وجود دارد و صندوق نيز ملزم به خريد سهم صندوق به قيمت اعـلام شـده در پـايـان روز است. در خصوص شـركـتهاي سرمايهگذاري با سرمايه بسته ميزان عرضه و تقاضاي سهم در بازار تعيين كننده قيمت سهم است كه در اغلب موارد قيمت بازار متفاوت با مبناي ارزش خالص دارايي ها ( Net Asset Value) موسوم به NAV است؛ در حــالـي كـه در صنـدوق هـاي سرمايه گذاري مشترك، قيمت هر سهم صندوق در پايان هر روز و پس از بسته شدن تالار معاملات بورس اوراق بهادار و تعيين NAV صندوق، قيمت گذاري ميشود.
صندوق هاي سرمايهگذاري مشترك، داراي سرمايه باز هستند و بسته به ميزان تقاضا و يا عرضه سهم صـنـدوق، مـيـزان سـرمـايـه آن مـتـغـيـر اسـت، اما در شركتهاي سرمايهگذاري با سرمايه بسته فقط با طي مراحل قانوني و تأييد اكثريت سهامداران نسبت به افزايش يا كاهش سرمايه اقدام ميشود. بــه هميـن دليـل صنـدوقهـاي سـرمـايـه گـذاري مشترك نسبت به شركتهاي سرمايه گذاري با سرمايه بسته از حجم فعاليت و استقبال بيشتري برخوردار بودهاند. براي مثال، در آمريكا مجموع دارايي هاي شركتهاي سرمايه گذاري (با سرمايه بسته ) در سال 2000 بيش از 135 ميليارد دلار بوده است در حالي كه در همان سال صندوق هاي سـرمـايـه گـذاري مـعـادل 7000 مـيـليارد دلار دارايي داشـتــه انــد. هـمـچـنـيــن در ايــن ســال 525 شــركـت سرمايه گذاري با سرمايه بسته در مقابل 7 هزار صندوق سرمايه گذاري مشترك وجود داشته است .
صندوق سرمايه گذاري مشترك
نهاد مالي است كه فعاليت اصلي آن سرمايهگذاري در اوراق بهادار است و مالكان آن به نسبت سرمايهگذاري خوددر سود و زيان صندوق شريكند .
در اين خصوص تعاريف ديگري نيز آوردهاند، از جمله؛
• شركت يا موسسهاي كه مجموعهاي از وجوه
جمع آوري شده سرمايهگذاران را سرمايهگذاري ميكند و امكان مديريت حرفهاي و تنوع سازي مناسب را فراهم ميكند چيزي كه سرمايه گذاران به تنهايي قادر به انجام آن نيستند. اصطلاح هاي ديگري نيز مانند شركتهاي سرمايهگذاري يا شركتهاي سرمايهگذاري با سرمايه باز نيز براي صندوق هاي مشترك سرمايه گذاري استفاده ميشوند.
• شركت سرمايهگذاري با سرمايه باز كه سهام خود را به ارزش خالص دارايي ها(NAV ) خريداري (بازخريد) و بهصورت مدوام سهام جديد به سرمايهگذاران عرضه ميكنند همچنين به سرمايهگذاران كوچك اين امكان را ميدهد كه به صورت غيرمستقيم در مجموعه متنوعي از اوراق بهادار مثل سهام و اوراق قرضه سرمايهگذاري كنند. هر سرمايهگذار در سود و زيان صندوق شريك است. NAV صندوق هر روز مشخص مي شود. هر صندوق در سرمايهگذاري خود به اميد نامهاي(چشمانداز) كه براي آن تدارك ديده شده است توجه مي كند.
• صندوق مشترك سرمايه گذاري مجموعه اي از سهام و اوراق قرضه است. فرض كنيد كه يك شركت گروهي از مردم را جمع كرده و پول آنها را در سهام، اوراق قرضه و ساير اوراق بهادار سرمايهگذاري ميكند. هر سرمايهگذار سهامهايي را بهدست ميآورد كه نشاندهنده مالكيت بخشي از داراييهاي صندوق است.
انواع صندوق هاي سرمايه گذاري مشترك
شما هر نوع سرمايهگذاري باشيد حتما صندوق مشترك خاصي وجود دارد كه پاسخگوي نيازهاي شما باشد. اين نكته را هم بايد در نظر داشته باشيد كه هر صندوق مشترك سرمايهگذاري ريسك و بازده مخصوص به خود دارد. در حالت كلي بازدهي بالقوه بالا، با ريسك بالقوه بالا همراه است و برعكس . اگرچه بعضي از صندوقها از برخي ديگر كمريسكتر هستند اما به هر حال هيچ صندوقي بدون ريسك نيست و با هيچ تنوعسازي هم نميتوان كل ريسك را حذف كرد. اين قانون سرمايهگذاريهاست. هر صندوق اهداف خاصي را دنبال مي كند كه اين اهداف نوع داراييها، مناطق سرمايهگذاري و استراتژي سرمايهگذاري را مشخص مي كنند.
در يك طبقه بندي كلي ميتوان صندوق هاي مشترك سرمايه گذاري را به صندوق هاي مشترك سرمايه گذاري در سهام شركتها؛ در اوراق با درآمد ثابت و در بازار پول تقسيم بندي كرد.
طبقهبنديهاي ديگر در صندوقهاي مشترك سرمايه گذاري هر يك به نوعي در طبقه بندي هاي بالا جاي خواهد گرفت. بهعنوان مثال آن دسته از صندوقهاي مشترك سرمايهگذاري در سهام شركتها كه در شركتهاي در حال رشد سريع سرمايهگذاري مي كنند به صندوق هاي درحال رشد معروف شدهاند و همان صندوقها اگر در سهام شركتهاي يك منطقه خاص سرمايهگذاري كنند به نام صندوق هاي مشترك منطقهای خوانده ميشوند.
صندوق هاي مشترك سرمايه گذاري در بازار پول: بازار پول شامل ابزاركوتاه مدت بدهي نظير اوراق خزانه است. اينجا براي سرمايهگذاري شما مكان امني است. اگرچه ممكن است بازدهي بالايي بهدست نياوريد اما استرسي بابت از دست دادن اصل پول خود نيز نخواهيد داشت.
صندوق هاي مشترك سرمايه گذاري در اوراق بهادار با درآمد ثابت: انتخاب اين نام براي اين صندوق نامگذاري بامسمايي است. هدف اين صندوق ها ايجاد درآمد پيوسته و ثابت براي سرمايهگذارانشان است. عمده سرمايهگذاران اين صندوقها افراد محافظهكار و بازنشسته هستند. اگرچه اين صندوقها بازدهي بالاتري از گواهي سپرده و سرمايهگذاري در صندوقهاي بازار پول دارند اما بدون ريسك هم نيستند. علت ريسكداربودن آنها اين است كه انواع مختلفي از اوراق قرضه وجود دارد كه درجات ريسك مختلفي دارند و ريسك آنها به صندوق سرمايه گذاري هم سرايت ميكند. از دلايل ريسك دار بودن اوراق قرضه نوسانات نرخ بهره است كه ارزش آنها را تحت تاثير قرار ميدهد.
صندوق هاي مشترك سرمايه گذاري متوازن: هدف اين صندوق ها بهوجود آوردن تركيبي از اوراق بهادار بدون ريسك، اوراق بهادار با درآمد ثابت و سهام شركتهاست. بهعنوان نمونه يك صندوق مشترك سرمايهگذاري ميتواند تركيبي از 60 درصد سرمايه گذاري در سهام و 40 درصد سرمايهگذاري در اوراق بهادار با درآمد ثابت باشد. ممكن است مدير شركت در انتخاب استراتژيهاي سرمايهگذاري به درصدهاي حداقل و حداكثري محدود شده باشد ولي دامنه عمل محدودي را در اختيار وي بگذارند تا در شرايط مختلف اقتصادي تغييرات لازم را در درصد هاي سرمايه گذاري انجام دهد. صندوق هاي مشترك سرمايه گذاري در سهام شركتها : صندوق هاي مشتركي كه در سهام شركتها سرمايهگذاري ميكنند شامل دامنه وسيعي از صندوق ها ميشوند. معمولا هدف عمده صندوقهاي سرمايهگذاري بلند مدت كسب بازده سرمايهاي و درآمد هاي نقدي اندك است.
صندوق هاي مشترك سرمايه گذاري بين المللي(جهاني): صندوقهاي مشترك سرمايهگذاري بينالمللي تنها در خارج از كشور مربوطه و صندوقهاي مشترك جهاني در خارج و داخل كشور سرمايهگذاري ميكنند. اينكه اين صندوقها امنتر يا پر ريسك تر از ساير صندوقها هستند مطلب قابل بحثي است. از يك طرف چون شامل ريسك سياسي ميشوند پرريسك ترند ولي از طرف ديگر به علت ايجاد مزيت تنوعسازي گسترده كمريسكتر و ايمنترند. اين نكته را هم بايد در نظر داشت كه با مرور زمان اقتصادهاي كشورهاي مختلف همبستگي بيشتري باهم پيدا مي كنند.
صندوقهای مشترک سرماِيهگذاری خاص (صنعت يا منطقه خاص ): این صندوقها از تنوعسازی گسترده چشم پوشی کرده و در يک بخش جغرافيايی يا صنعتي خاص متمرکز میشوند . به عنوان مثال اين شرکتها میتوانند در بخش فناوری، داروسازی و يا خدمات متمرکز شوند. در اين ميان همانطور که احتمال بازدهی بالا برای اين شرکتها وجود دارد احتمال زياندهی هم بسيار بالاست .
صندوقهای مشترک سرمايه گذاری اخلاق مدار: اين صندوقها تنها در شرکتهايی سرمايهگذاری میکنند که از معيارهای خاص اخلاقی و يا دينی در فعاليتهايشان پیروی میکنند. اکثر اين صندوقها در صنايعی مثل صنعت تنباکو، مشروبات الکلی، اسلحهسازی و نيروی هستهای سرمايهگذاری نمیکنند.
صندوقهای مشترک سرمايه گذاری شاخصی: آخرين اين صندوقها و البته نه کم اهميتترين آنها صندوقهای مشترک سرمايهگذاری شاخصی است. اين صندوقها به نوعی عملکرد شاخصهای گستردهای چون S&P 500را منعکس میکنند . صندوقهای مشترک سرمایهگذاری شاخصی منحصرا بازدهی مشابه بازده بازار را برای سرمايهگذارانشان بهدست می آورند البته با هزينه کمتر.
ادامه دارد...
* عضو انجمن حسابدارن خبره و مدرس دانشگاه