جمهوری اسلامی ایران مخالف هر گونه درگیری از سوی دو طرف برای حل و فصل این مناقشه است؛ همسایگی در قره‌باغ و بحران در این منطقه تهدیدی برای امنیت ملی کشورمان نیز به شمار می‌رود.
مقامات کشورمان ضمن تمایل برای میانجی بی طرف در حل و فصل مناقشه قره باغ بر این نکته تاکید دارد که کشورهای فرامنطقه‌ای نباید در موضوع اختلاف میان باکو و ایروان دخالت کنند.
هفته گذشته بود که دور تازه درگیری‌های ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره باغ آغاز شد که کماکان درگیری‌ها ادامه دارد.
در آخرین تحولات در این زمینه آذربایجان به بمباران مرکز جمهوری قره‌باغ کوهستانی ادامه داد و ارمنستان هم از ساقط کردن سه جت متعلق به آذریجان خبر داد.
ماجرا از آنجا شروع شد که وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیروهای این کشور دو بالگرد و سه پهپاد آذربایجانی را در واکنش به حملات باکو به مناطق مسکونی ساقط کرده‌اند و این وزارتخانه همچنین اعلام حالت جنگی کرد و از همه نیروهای خود خواست تا در آماده‌باش کامل قرار گیرند.
نیکل پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در نشست اضطراری با نمایندگان پارلمان این کشور درباره درگیری نظامی با جمهوری آذربایجان اعلام کرد که ایروان ممکن است به طور رسمی استقلال جمهوری خودخوانده قره باغ کوهستانی(جمهوری آرتساخ) را به رسمیت بشناسد.
تاریخ مناقشه قره باغ به هفتاد سال قبل برمی‌گردد و در تقسیم بندی دوران استالین منطقه ارمنی نشین قره باغ ،تحت حاکمیت جمهوری مسلمان نشین آذربایجان قرار گرفت. مشابه همین مورد، جمهوری خودمختار نخجوان به عنوان منطقه برون‌گان تعیین شد و آبخازیا، اوستیا وآجاریا سه منطقه جمهوری خودمختار در گرجستان شکل گرفت.
بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به موجب قرارداد آلماتی که بین ۱۵ جمهوری منعقد شد، این کشورها توافق کردند که همان مرزهای دوران شوروی مرز بین آنها باشد، جمهوری آذربایجان هم با استناد به همین مساله معتقد است که قره باغ در آن دوران به آذربایجان داده شد و باید در چارچوب مرزهای جمهوری آذربایجان باقی بماند، همچنان که در آسیای مرکزی سمرقند و بخارا دو شهر تاجیک‌نشین در دوره استالین به ازبکستان داده شد و بعد از فروپاشی شوروی، این دو شهر در چارچوب مرزهای ازبکستان باقی ماند.
جمهوری آذربایجان هم به استناد همین مساله، خواستار حفظ قره‌باغ در چارچوب مرزهای خود است، اما در مقابل ارمنستان معتقد است اقدام استالین در واگذاری قره باغ غیر قانونی بوده و الزامی به تبعیت از آن نیست. نکته قابل تأمل اینکه؛ تمام درگیرهای مرزی به ویژه جنگ چهار روزه آوریل ۲۰۱۶ و جنگ جولای ۲۰۲۰ و جنگ سپتامبر ۲۰۲۰ سه مورد نقض گسترده آتش بس ۱۹۹۴ است.
وظیفه شناسایی عبور از فرایند آتش بس به صلح برعهده گروه «مینسک» سازمان همکاری اروپا است که فرانسه، روسیه و آمریکا مسئول آن هستند و هنوز بعد از ۲۰ سال مذاکره نتوانستند از این مرحله عبور کنند. بنابراین جنگ اخیر میان آذربایجان و ارمنستان نقض آتش بس و نه نقض صلح است.
هشدار به طرف‌های درگیر
خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران در خصوص گزارش‌های برخی تعرضات انجام شده به خاک جمهوری اسلامی ایران در جریان درگیری‌های اخیر بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان اظهار داشت: تحرکات در مناطق مرزی کشورمان به طور جدی و با حساسیت تمام از سوی جمهوری اسلامی ایران در حال رصد بوده و در این ارتباط ضمن اعلام غیر قابل تحمل بودن هرگونه تعرض از سوی هر یک از طرف‌های درگیر در منطقه به خاک کشورمان، به همه طرف‌ها در زمینه مراقبت لازم در این خصوص هشدار جدی می‌دهیم.
وی در ادامه بار دیگر بر لزوم احترام به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، رعایت اصل عدم تعرض به غیرنظامیان، توقف درگیری‌ها و آغاز گفت‌وگوهای جدی و زمان دار تاکید و آمادگی جمهوری اسلامی برای کمک به نیل به این اهداف را اعلام کرد.
رویکرد تهران برای حل مناقشه قره باغ
عماد آبشناس کارشناس مسائل سیاست خارجی در گفت‌وگوبا سیاست روز درباره درگیری ارمنستان و آذربایجان و تعرض به خاک کشورمان گفت: جمهوری اسلامی ایران جزو معدود کشورها در جهان است که به دنبال صلح و ثبات در منطقه است و به هیچ وجه نمی خواهد جنگ و خونریزی رخ دهد.
وی به سقوط خمپاره‌هایی به خاک جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد و افزود: این موضوع نشان می‌دهد که چقدر این مسئله به خاک کشورمان نزدیک است و درگیری میان باکو و ایروان بر سر موضوع قره باغ چه آسیب و تبعاتی را برای ما در برخواهد داشت.
آبشناس با بیان اینکه این دو کشور همسایه دیرینه ایران هستند و زمانی جز. خاک کشورمان بودند، اظهار داشت: احساسات قومی و مذهبی ایران در قبال جمهوری آذربایجان و احساسات قومی با ملت ارمنستان مزید بر علت است تا ایران برای میانجی گری و پایان درگیری‌ها نقشی اثر گذار ایفا کند.
کارشناس مسائل سیاست خارجی با تاکید بر اینکه برخی رژیم‌های استکباری از جمله آمریکا و رژیم غاصب صهیونیستی تقلا می‌کنند تا با استفاده از این موقعیت، بهره برداری‌های سیاسی و ژئوپولتیک خود را انجام دهند؛ حتی رژیم غاصب کودک کش تلاش دارد تا با تحریک این درگیری، مرزهای جمهوری اسلامی ایران را متزلزل و جمهوری آذربایجان را وابسته به خود کند و به نوعی می‌خواهند از آب گل آلود میان ایروان و باکو ماهی گیری کنند.
وی یادآورشد؛ همچنین بخشی از حمایت قاطعانه ترکیه از جمهوری آذربایجان به رقابت‌های ترکیه با روسیه در سوریه، لیبی و قره باغ برگردد. اگر این منطقه ناآرام شود، مسیر انتقال انرژی خزر، قفقاز به ترکیه و اروپا یعنی کریدور انتقال انرژی به اروپا دچار خطر جدی می‌شود.
وی در ادامه گفت: کشورهای اروپایی نیز با حمایت از ارمنستان می‌خواهند زمینه ورود و دخالت خود را میان دو کشور ارمنستان و آذربایجان باز کنند؛ از این رو احتمال می‌رود که این درگیری در صورت ادامه داشتن، میان روسیه و ترکیه و نیز بین کشورهای اروپایی با ترکیه تسری پیدا کند که شرایط منطقه و مرزهای کشورمان را می‌تواند با بحران روبرو کند.
آبشناس با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران عزم جدی برای پایان یافتن درگیری میان ارمنستان و آذربایجان دارد، خاطرنشان کرد: ایران به عنوان میانجی بی‌طرف می‌تواند در موضوع قره باغ و حل اختلاف میان باکو و ایروان ورود کند و طرفین را متقاعد کند تا مشکلاتشان را به دور از هرگونه درگیری و تنها بر روی میز مذاکره و به صورت دیپلماتیک حل کنند.
ایران درصدد ایجاد صلح پایدار بین دو ملت آذری و ارمنی است
کاردار اسبق ایران در ارمنستان گفت: ما همواره در تلاشیم که به یک صلح پایدار و عادلانه بین دو ملت آذری و ارمنی برسیم. احمد سبحانی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، در مورد درگیری ارمنستان و آذربایجان، گفت: در سیستم جماهیر سابق علاوه بر ۱۵ جمهوری، مناطق خودمختاری وجود داشت، از جمله منطقه قره باغ کوهستانی در داخل خاک آذربایجان که بیشترین سکنه آنها ارامنه بودند، در مقابل نخجوان هم بخش جدایی از جمهوری آذربایجان است که در دل ارمنستان محصور نیست، ولی با خاک مادری هم ارتباطی ندارد و بین ایران و ارمنستان قرار گرفته است.
او افزود: بعد از فروپاشی شوروی داعیه استقلال در مناطق خودمختار از جمله در گرجستان و قره باغ بالا گرفت. این درگیری‌ها به آواره شدن بیش از یک میلیون نفر از آذری‌ها و ارمنی‌ها منجر شد، همچنین ده‌ها هزار نفر کشته بر جای گذاشت و بیش از ۴ سال این جنگ در ابتدای فروپاشی شوروی طول کشید و علی رغم همه شرایط سخت اقتصادی که بعد از فروپاشی ایجاد شد این رنج و درد به مردم منطقه اضافه شد.
سبحانی تصریح کرد: در شرایط جنگی ارامنه قره باغ توانستند کنترل این منطقه را که در زبان ارمنی به آن استالکر گفته می‌شود را به دست بگیرند و از آنجایی که در محاصره دولت آذربایجان بودند، توانستند ۸ شهر باکو را اشغال و عملا خود را همسایه ارمنستان کنند.
کاردار اسبق ایران در ارمنستان ادامه داد: این درگیری‌ها و اشغال این شهر‌ها تقریبا بدون مقاومت آذری‌ها اتفاق افتاد و راحت شهر‌ها را تسلیم ارامنه کردند و به این ترتیب یک پنجم از خاک آذربایجان جدا شد و در اشغال ارامنه قرار گرفت، از آن روز آتش زیر خاکستر ماند و این مطالبه عمومی از دولت آذربایجان از طرف مردم آذری تا امروز است. گروه‌های صلح که از جمله مهم‌ترین آن مینسک از طرف اتحادیه اروپا، روسیه و ایران بود به یک آتش بس منجر شد، اما اختلاف را ریشه کن نکرد.
او افزود: از جمله کشورهای موفقی که توانستند در دوران آغاز جنگ فعالیت خوبی داشته باشند، جمهوری اسلامی ایران بود که هیئت‌های صلحی را به دو کشور آذربایجان و ارمنستان فرستاد و چندین بار باعث آتش بس موثری شد. در آتشی که در منطقه اتفاق افتاد بیش از همه ایران علاقمند بود که بین دو همسایه خود یعنی ایروان و باکو که زمانی بخشی از خاک ایران بود، صلح و آرامش برقرار شود.
کاردار اسبق ایران در ارمنستان تصریح کرد: امروز هم که جنگ بین آذربایجان و ارمنستان دوباره شعله ور شد و بخشی از گلوله‌های توپ طرف خاک ایران هم اصابت کرده است، البته در ابتدای جنگ بین این دو کشور هم ما خسارت دیدیم از جمله راه آهنی که از مسیر آذربایجان، از اروپا کالا‌های ما را آورده بود، متوقف شد، لذا ما تا به امروز از این مسیر خوب محروم شدیم.
سبحانی تصریح کرد: مسیر دیگری که ما را به دریای سیاه می‌رساند از طریق نخجوان است که به ارمنستان متصل می‌شود، این هم از ابتدای جنگ بسته شد، بنابراین ایران برای دسترسی به دریای سیاه از طریق ارمنستان باید چندین ساعت راه‌های کوهستانی را بگذارند تا به دریای سیاه برسد.
کاردار اسبق ایران در ارمنستان اضافه کرد: علاوه بر خسارت اقتصادی که درگیری ارمنستان و آذربایجان بر ایران می‌گذارد، خسارت‌های اجتماعی زیادی هم برای ما به همراه داشته است، لذا ایران بیش از همه کشورها لایق، مستحق و علاقمند برقراری صلح بین ایروان و باکو است.
سبحانی ادامه داد: خوشبختانه ایران با ایروان و باکو روابط بسیار خوبی دارد و از ابتدای شروع جنگ فعالیت‌های موثری داشته است.
