طی روزهای اخیر گمرک جمهوری اسلامی ایران با ابلاغ دستوری اعلام کرد؛ عرضه و واردات انواع چای از پرداخت مالیات و عوارض ارزش‌افزوده معاف شد.
کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی در تشریح تبعات این تصمیم این جمله را عنوان می‌کنند که چنین اقدامی حکم چای دشمله دولت برای تولیدکنندگان خارجی دارد چراکه تا قبل از این اقدام هم صنعت چای ایران با تدابیری که متولیان در نظر گرفته بودند رو به نابودی بود.
آیینه آمار
طبق آمار و ارقام موجود درحال حاضر حدود ۳۲ هزار هکتار از اراضی شمال کشور (حدود ۹۰ درصد در استان گیلان و حدود ۱۰ درصد در استان مازندران) به کشت چای رواج دارد. ایران با جمعیتی حدود یک درصد از جمعیت کل جهان، حدود ۴ تا ۵/۴ درصد از مصرف کل چای را به خود اختصاص داده است و در گروه مصرف‌کنندگان عمده چای در جهان قرار دارد.
تجارت ناخوش
براساس آمار گمرک در سال ۹۵، بیش از ۵۵ هزار و ۸۰۳ تن چای سیاه از کشورهای مختلف جهان وارد ایران شده که برای این حجم چای سیاه، حدود ۲۵۹ میلیون و ۲۰۷ هزار و ۵۲۹ میلیون دلار، ارز از کشور خارج شده است.طبق آمار گمرک ارزش ریالی این میزان واردات، بالغ بر ۸۱۰ میلیارد و ۹۴۳ میلیون و ۵۵۷ هزار و ۱۱۴ تومان در آمار گمرک به ثبت رسیده است. ضمن اینکه عمده این چای سیاه از کشورهای آلمان، امارات متحده عربی، انگلستان، ترکیه، چین، سریلانکا، کنیا، کویت، هند و ویتنام وارد کشور شده است.البته در این میان کشورهای ذکر شده، سریلانکا و هند بزرگترین صادرکنندگان چای سیاه به کشور بوده اند که سریلانکا با صادرات بیش از ۲۵ هزار تن، درآمد حدود ۱۳۲ میلیون دلاری و هند با صادرات بیش از ۲۴ هزار تن، درآمد ۱۰۲ میلیون دلاری را نصیب خود کردند.
این روند واردات در سال‌جاری نیز ادامه داشته به طوریکه در ۴ ماهه ابتدایی سال‌جاری بعد از سریلانکا، هند و امارات کشور ترکیه به عنوان چهارمین صادرکننده چای به ایران، شناخته شده چراکه در این مدت توانسته هزار و ۴۰ تن چای به ایران صادر کند و از قبل آن درآمد ۵ میلیون و ۶۱۷ هزار و ۵۳ دلاری را نصیب خود کند.
همچنین طبق آمار کشور کنیا با صادرات ۳۴۹ تن چای به ایران رتبه پنجم را در بین صادرکنندگان کسب کرده است و از این طریق درآمد یک میلیون و ۳۶۰ هزار و ۸۹ دلاری را به دست آورده است.
واردات بی‌رویه
کارشناسان با بیان اینکه در سال‌های اخیر تولید چای در کشور تا حدودی رشد داشته این نکته را مطرح می‌کنند که برخلاف این اتفاق متاسفانه هر ساله رقم قابل توجهی صرف واردات چای خارجی به کشور می‌شود و این در حالی است که می‌توان این رقم را با افزایش تولید و حمایت از چایکاران تا حدودی کاهش داد و از طرفی ارز صرف شده برای واردات را در راستای توسعه اشتغال در همین زمینه صرف کرد.
طبق مستندات موجود در حال حاضر ایران از نظر تولید و سطح زیر کشت چای در رتبه پانزدهم و از نظر مصرف در رده دوازدهم جهان قرار دارد.
کارشناسان با بیان اینکه چای یک محصول پرمصرف در ایران است و اگر تولید نشود باید با واردات نسبت به تامین آن اقدام کرد می‌گویند؛ متاسفانه صنعت چای ایران در ۴۰ سال اخیر با مشکلات متعددی روبه‌رو شده و این مشکلات نه تنها مرتفع نشده بلکه هر روز بر میزان آن افزوده می‌شود.
طبق آمار میزان تولید چای ایرانی در فاصله سال‌های ۷۰ تا ۷۶ حدود ۳۰۰ هزار تن برگ سبز بوده اما به یکباره در شرایط مختلف و به دلیل سیاست‌گذاری مقطعی و عدم نگاه حمایت‌گرایانه متولیان دولتی روند تولید منفی شد.
به گفته کارشناسان این روند تولید به گونه‌ای بوده که در بهترین حالت در بین سال‌های ۷۶-۷۷ تولید برگ سبز چای ایران از ۳۴ هزار هکتار سطح زیر کشت به حدود ۷۰ هزار تن رسید که به واسطه آن ۶۰ تا ۶۵ درصد نیاز کشور در داخل تامین و همین امر منجر به آن شد که واردات چای به کشور در آن مقطع از ۱۴ هزار تن به ۹ هزار برسد.
فعالان بازار چای بدترین روزهای صنعت چای کشور را به سال‌های ۹۱-۹۲ نسبت می‌دهند و می‌گویند؛ در این سال‌ها به دلیل انباشت چای در انبارها، برداشت از باغات چای با کاهش روبه‌رو شد و رقم آن به به ۶۵ هزار تن رسید که در نوع خود یک فاجعه بود.
پشت صحنه چای
فعالان بازار مهم‌ترین دلایل افت تولید برگ سبز چای در کشور را پایین بودن قیمت تضمینی خرید برگ سبز چای از سوی دولت؛ نبود حمایت‌های کافی از چایکار و کارخانه‌دار از سوی دولت، افزایش تجمعی تورم نسبت به تجمیع هزینه‌های تولید برگ سبز چای، ثابت ماندن قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای طی چندین سال متمادی و در نهایت کاهش صادرات چای داخلی عنوان می‌کنند.
در مقابل این ادعای کارشناسان؛ متولیان امر با اشاره به اجرای برنامه‌های حمایتی خود از سال ۹۲ می‌گویند؛ در سال ۱۳۹۳ به دلیل خشکسالی تولید به ۶۰ هزار تن رسید اما این برنامه ها در سال‌های ۹۴ و ۹۵ جواب داد و تولید افزایش پیدا کرد.
در برابر این ادعا نماینده مردم لنگرود در مجلس با بیان اینکه مصرف سالانه چای در ایران ۱۲۰ هزار تن است، این نکته را مطرح می‌کند که درحال حاضر ۷ هزار باغ چای تغییر کاربری پیدا کرده‌اند به طوریکه درگذشته حدود ۷۰ هزار تن چای تولید می‌شد که الآن ۲۰ هزار تن چای تولید می‌شود و بی شک واقعیت داستان پشت‌صحنه چای، واردات است.
لاهوتی با تاکید براین مساله که مصرف سالانه چای در ایران ۱۲۰ هزار تن است و تنها درخواستی که از دولت می‌رود این است که دولت به مقدار لازم چای وارد کند نه بیش از حد نیاز می‌گوید؛ بارها گفتم اگر ما مسئولان به ملت رحم نمی‌کنیم حداقل ملت به‌سلامتی خودشان رحم کنند و از چای خارجی استفاده نکنند، چای خارجی دارای رسوب است و نگران سلامتی مردم هستیم.
فعالان بازار چای نیز دراین زمینه با اشاره به اینکه چای یک کالای استراتژیک و از اقلام مصرفی تمام اقشار جامعه معتقدند که چای پرمصرف ترین نوشیدنی پس از آب در جهان و یکی از با اهمیت ترین محصولات در بخش کشاورزی است که همواره در سبد پذیرایی خانوارهای ایرانی جایگاه ویژه‌ای را داراست و با توجه به گردش مالی ۲ تا ۳ هزار میلیارد توماتی این صنعت در کشور می‌توان گفت توجه نکردن به این محصول می‌تواند آسیب‌های جدی به بخش کشاورزی و معیشت کشاورزان و از بین رفتن فرصت‌های ایجاد اشتغال و شغل‌های پایدار در بخش تولید، فرآوری، صنایع بسته‌بندی و فروش بوجود آورد ضمن آنکه درپی بی‌توجه‌ای و حادث شدن مشکلات گفته شده منجر به وابستگی کشور به واردات چای و افزایش قاچاق خواهد شد.
نویسنده: سارا علیاری
