سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران این روزها با مقولهای به نام سالگرد برجام مواجه است دو سال پیش در ۲۶ دیماه، اجرایی شدن توافق هستهای میان جمهوری اسلامی ایران و ۱+۵ آغاز شد. براساس برجام ادعایی، جمهوری اسلامی ایران موظف به اجرای تعهداتی در حوزه هستهای بوده در حالی که طرف مقابل نیز باید تعهداتی به ویژه در حوزه اقتصادی صورت میداد.
نکته قابل توجه آنکه جمهوری اسلامی به طور کامل به تعهدات خود عمل کرد چنانکه آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز رسما بر این امر اذعان کرده است. در نقطه مقابل گروه ۱+۵ به ویژه آمریکا و اروپا هر چند در ظاهر ادعای اجرای تعهداتشان را سر دادند اما در عمل کارکرد چندانی نداشتهاند و با سیاستهای حاشیهای اقدام به دور زدن تعهدات خود کردهاند.
اکنون دو سال از آغاز اجرایی شدن برجام میگذرد در حالی که در فضای داخلی کشور یک نکته مهم مشاهده میشود و آن فضای سوالبرانگیز میان موافقان و مخالفان برجام است. به عنوان نمونه از یکسو مجریان برجام نظیر وزارت امور خارجه و تیم هستهای در بیانیهها و مواضع متعددی به انتقاد از انتقادهای صورت گرفته در صداوسیما و رسانهها در قبال برجام پرداخته است.
در نقطه مقابل منتقدان برجام در محافل رسانهای و دانشگاهی برجام را مساوی تقریبا هیچ معرفی میکنند. آنچه در برآیند این روزها در قبال برجام مشاهده میشود آن است که نوعی دوقطبی حامی و مخالف برجام در حال شکلگیری است که باید به پیامدهای منفی این رویه توجه داشت. در این زمینه چند اصل را باید مورد توجه قرار داشت.
نخست آنکه انتقاد و کالبدشکافی و آسیبشناسی برجام مانند هر موضوع دیگر ملی، امری طبیعی و حق تک تک افراد ملت است. هرکس حق دارد که دیدگاه خود را آزادانه مطرح و به نقد و بررسی موضوعات از جمله برجام بپردازد.
به هر حال براساس آنچه در برجام آمده و از سوی تیم هستهای و دولت مورد تاکید قرار گرفته آن است که برجام مولفهای برای رفع تحریمها است و حتی اگر برجام امضا نمیشد، ماهانه دهها میلیون دلار به اقتصاد کشور ضرر وارد میشود.
به هر حال ملت حق دارد که خواستار دیدن عینی دستاوردهای وعده داده شده برجام و آن دهها میلیون دلاری که گفته شده روزانه با امضای برجام به نفع اقتصاد کشور شده باشند. بر این اساس صبوری مسئولان از جمله وزارت امور خارجه در برابر انتقادها و دیدگاههای مطرح شده در قبال برجام امری ضروری است که بلوغ سیاسی و پویایی متولیان مذکور را نشان میدهد؛ امری که قطعا به ارتقای جایگاه آنها نزد افکار عمومی خواهد شد.
در نقطه مقابل منتقدان برجام نیز در کنار رعایت اصل انصاف در بیان نقاط مثبت و منفی برجام باید به آسیبشناسی آن بپردازند و از نگاه سیاسی و جناحی خودداری شود تا نقدی منصفانه و کارشناسانه صورت گیرد.
نکته دیگر آنکه باید در نظر داشت که اکنون وقت مشاجره و بگو و مگو درباره برجام و موضعگیریهای انتقادی یا حمایتی از برجام نیست بلکه شرایط به گونهای است که کشور نیازمند اتخاذ وحدت رویهای هماهنگ است اکنون آمریکا در یکسوی معادله با ادعای خروج از برجام به دنبال هزینه تراشی برای ایران از جمله شرطی نگاه داشتن بازار و جلوگیری از ورود سرمایهگذاران خارجی به اقتصاد کشور است، در حالی که همزمان سعی دارد سناریوی آشوبسازی در ایران را اجرایی سازد که نمود آن را در حوادث اخیر میتوان مشاهده کرد.
در سوی دیگر معادله، اروپایی قرار دارد که در ظاهر ادعای تعامل سر میدهد اما در عمل سیاست مشروطسازی روابط را اجرا میکند در حالی که در ظاهر میگوید به برجام پایبند است و خواستار اجرای کامل برجام از سوی همگان است که در عمل شروطی را برای این رویکرد مطرح میسازد که محور آن حذف توان موشکی و دوری ایران از معادلات منطقه است. سیاست آنها را میتوان نوعی باجگیری دانست که با نقاب تعامل و همگرایی صورت میگیرد.
نکته دیگر آنکه دشمن همچنان به دنبال ایجاد تعهدات امنیتی و منطقهای علیه ایران است که نمود آن را در تحرکات اخیر آمریکا در عراق، سوریه، لبنان و موضوع فلسطین و یمن میتوان مشاهده کرد. راهبرد امنیت ملی آمریکا رسما ایران را تهدید برای آمریکا معرفی و خواستار مقابله با آن در منطقه شده است. این امر به این معناست که آمریکا جایگاه موثر ایران در منطقه را بر نمیتابد و به هر ابزاری برای اجرای ایران چنگ میاندازند. در چنین شرایطی کشور نیازمند وحدت و یکپارچگی درونی و استمرار همگرایی با متحدان منطقهای است که کارنامه موفق آن در نابودی داعش را شاهد بودهایم.
براین اساس میتوان گفت که عملکردهای صورت گرفته در قبال برجام چه از سوی حامیان چه از رسوای منتقدان نباید در مسیر حاشیهای قرار گیرد و باید تلاش کرد تا از انحراف از مسیر صحیح یعنی بهرهگیری از دیدگاه منتقدان در مقابله یا تهدیدات آمریکا و اروپا در قبال برجام بهره گرفت در حالی که همزمان اعتماد به تیم هستهای نیز بر همگان لازم است. به هر تقدیر باید دانست که واکنش چکشی در قبال منتقدان برجام همان میزان ضرر دارد که هیچ دانستن دستاوردهای برجام، لذا باید در کنار احترام به دیدگاه منتقدان از سوی دست اندرکاران برجام، با همفکری و تقابل سراسری برای به نتیجه رسیدن دستاوردهای برجام و مقابله با سناریوهای منفی دشمنان این مرز و بوم بهره گرفت.
نویسنده: قاسم غفوری