سرانجام وزارت علوم آنچه را كه سبب استيضاح وزير مي‌دانست اعلام كرد و به قولي مشخص شد شعار «بورسيه‌ها» چقدر واقعيت داشته است.
آمار بورسيه‌هاي غيرقانوني كه در ابتدا بيش از ۳۰۰۰ نفر اعلام شده بود سبب شده بود تا يك جريان خاص با كمك ابزارهاي رسانه‌اي خود، استيضاح وزير را اين‌گونه وانمود كند كه اين افراد در زمره فرزندان آقازاده‌ها و نمايندگان مجلس بودند و به اين دليل وزير علوم مظلومانه استيضاح شده بود.
نكته‌اي كه وزير سابق علوم هم در جلسه استيضاح خود به عدم صحت آن تاكيد داشت.
اما رئيس‌جمهور محترم هم به واسطه اين آمار و اطلاعات غلط (كه مشخص نيست چه كسي يا كساني در اختيار ايشان قرار داده بود) بارها تلويحا ً در مورد استيضاح فرجي‌دانا به اين امر و ارتباط آن با بورسيه‌ها اشاره كرد و در خلال سخنرانی خود در مراسم دانشگاه تهران، در رابطه با بورسیه‌ها گفت: «فرجی‌دانا را آوردیم شروع به کار کرد، بورسیه و ما ادراک ما البورسیه!» اين در حالي بود كه در همين مراسم نجفي سرپرست وزارت علوم نيز حضور داشت و شب گذشته‌اش اعلام كرده بود كه اکثریت بورسیه‌ها مشکلی ندارند.
با اين حال آمار اعلامي از سوي وزارت علوم واقعيت ماجرا را به گفته خود دست‌اندركاران فعلي روشن كرد و حسنش اين شد كه اين خود دولتي‌ها بودند كه تصديق مي‌كردند كه موضوع بورسيه‌ها هيچ ارتباطي به استيضاح وزير ندارد.
حالا در اطلاعيه‌اي كه از سوي وزارت علوم منتشر شده، آمده است كه در بين ۳۷۷۲ نفر بورسيه در فاصله سال‌هاي ۸۸ تا ۹۲ تنها ۵۰۸ نفر لغو بورسيه شده اما مجاز به تحصيل بوده و در نهايت از تحصيل ۳۶ نفر جلوگيري به عمل آمده است.
بر اين اساس بورسيه تبديل به داخل ۸۴۰ نفر لغو شده و تنها هزینه‌های پرداختی از ۵۰۸ بورسیه پس گرفته مي‌شود.
همچنين در اطلاعيه وزارت علوم در اين‌باره آمده است كه اين اقدام بر حسب گزارش‌ها و پيگيري‌هاي نهادهاي نظارتی از جمله دیوان محاسبات کشور و سازمان بازرسی کل کشور و خود اين وزارتخانه انجام گرفته و پس از طی مراحل مختلف بررسی پرونده‌ها در اداره کل بورس و اعزام دانشجویان خارج و برگزاری جلسات متعدد برای پاسخگویی به سؤالات مطرح شده از سوی اعضای محترم کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی و نهایتاً تشکیل کمیته ویژه از سوی سرپرست این وزارت، گزارش نهایی موضوع مطرح و تصميمات اخذ شده است. بر‌اساس اين اطلاعيه در این تصمیم به پذیرفته‌شدگان بدون آزمون به صورت یک کل یکپارچه نگاه نشده و سعی بر آن بوده است با تفکیک بخش‌هاي مختلف حداکثر اغماض نسبت به مجموع آنان در نظر گرفته شود.
چه نكاتي در دستورالعمل وزارت علوم بود
وزارت علوم در اطلاعيه خود به چندين روش اعطاي بورسيه و مواردي كه در دولت‌هاي نهم و دهم رعايت نشده اشاره كرده است. بر اين اساس طبق اطلاعات وزارت علوم برای اعطای بورس و یا ادامه تحصیل چهار روش به کار گرفته شده بود: اعزام به خارج از کشور، تبدیل بورس خارج به داخل، ادامه تحصیل مربیان دانشگاه‌ها، ادامه تحصیل ایثارگران شاغل در وزارت و دانشگاه‌ها.
اين اطلاعيه مي‌گويد كه در دولت‌هاي نهم و دهم بر خلاف قانون اعزام دانشجو، تصویب ضوابط فراتر از اختیارات شورای مرکزی بورس، پیش‌بینی معیارهای پایین علمی برای پذیرش داوطلبان، عدم کنترل شرایط حداقلی (معدل و سن) و غیرقابل توجیه بودن انجام هزینه‌هاي گزاف اعزام به خارج برای آنان و اعزام برخی افراد برای تحصیل در رشته‌هاي غیر مورد نیاز کشور صورت گرفت است.
همچنين علاوه بر منشأ صدور دستورالعمل‌ها و نحوه تغییر "آزمون سراسری" به "فراخوان" و اعمال سلیقه‌ها در جریان انتخاب افراد، روند "تبدیل بورس خارج به داخل" نیز حائز اهمیت بود كه اين امر نيز مورد توجه وزارت علوم واقع شد. در این روش نیز موارد خلاف و غیرقابل قبولي از جمله نادیده گرفتن شرایط حداقلی پیش‌بینی شده در دستورالعمل‌ها شامل معدل‌هاي دوره‌هاي کارشناسی و کارشناسی ارشد و شرط سنی در موارد متعدد، عدم رعایت ظرفیت پذیرش توسط دانشگاه‌ها در موارد متعدد، عدم اخذ نظر مثبت گزینش یا هیئت جذب برای اعلام قبولی و عدم كنترل اصل مدرك مشاهده شده بود.
موارد ديگر نيز در اين اطلاعيه مورد توجه قرار گرفته و به آن اشاره شده است و بر‌اساس آنچه كه در اين اطلاعيه آمده است تنها ۷۲۹ نفر به خارج از كشور اعزام و فقط ۱۶۵ نفر از طريق بخشنامه ایثارگران وزارت و دانشگاه‌ها پذيرفته شدند.
ماجراي بورسيه از كجا شروع شد
نبايد فراموش كنيم كه بورسيه کمک هزینه‌ای است که دانشگاه‌ها و مراکز علمی یا موسسات خیریه به دانشجویان مستعد اعطا می‌کنند اما در اينجا ماجراي بورسیه‌ها معناي ديگري داشت و به نوعي مچ‌گيري دولت يازدهم از دولت‌هاي قبلي محسوب مي‌شد و اين‌گونه وانمود شد كه بسياري از اين امر خوشحال نيستند. با اين حال روش اصولگرايان در اين ماجرا به گونه‌اي بود كه نه تنها از اين مورد هيجان زده نشدند بلكه استقبال و با آن همراهي كردند. اما برخي از طرفداران سرسخت فرجي‌دانا تلاش كردند كه زماني كه استيضاح وي مطرح شد اين امر را به استيضاح گره بزنند و در اين ميان ضربه‌اي كارا نيز به اصولگرايان وارد كنند.
چهارم خرداد امسال رئیس سازمان امور دانشجویان کشور در نشست خبری با ارائه توضیحات در رابطه با روند اعزام دانشجویان به خارج از کشور در سال‌های اخیر گفت: نهادهای قانونی در حال بررسی پرونده‌ها و تخلفات صورت گرفته احتمالی هستند.
دکتر صدیقی در این نشست گفت: دولت برای هر یک از دانشجویان بورسیه خارج بین ۶۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان هزینه می‌کند. شماری از دانشجویانی که از سال ۸۵ تا ۹۲ به خارج اعزام شده‌اند، شرایط اعلام شده در فراخوان را نداشتند مثلا حداقل معدل کارشناسی باید ۱۴ و کارشناسی ارشد ۱۶ می‌بود که معدل ۷۳ نفر در مقطع کارشناسی زیر ۱۴ و ۷۰ نفر در مقطع کارشناسی ارشد زیر ۱۶ بوده است. در مجموع ۳۰۰۲ نفر از این تسهیلات استفاده کردند که ما نمی‌گوییم تمام این افراد مشکل داشتند ولی اعلام کردیم که این تعداد بدون آزمون مشغول به تحصیل در مقطع دکتری شده‌اند.
این نشست سرآغازی بود بر جنجال‌هاي رسانه‌ای اصلاح‌طلب. تعدادی از روزنامه‌ها و سایت‌ها با انتخاب تیترهای مشابه و تاکید بر غیرقانونی بودن بورسیه تمامی ۳ هزار نفری که مشمول بورسیه وزارت علوم بوده‌اند، تلاش کردند تا تمامی این افراد را شامل این تخلفات نشان داده و این پیام را انتقال دهند که هر کسی که در دولت قبل بورسیه تحصیلی اتخاذ کرده است، به طور غیرقانونی و به خاطر رانت‌های مختلف موفق به این کار شده است.
به دنبال اين امر و طرح استيضاح فرجی‌دانا، وزیر سابق علوم و فناوری در مجلس شورای اسلامی، اين موضوع به موضوع استيضاح مرتبط شد.
هر که عدد سه هزار را مي‌دید به یاد اختلاس سه هزار میلیاردی مي‌افتاد. و رسانه‌هاي حامی فرجی‌دانا تیتر زدند: "جرمش این بود که اسرار هویدا مي‌کرد" تا ماجرای استیضاح به ماجرای بورسیه‌ها مرتبط شود و در اين ميان كاسه و كوزه‌ها بر سر اصولگرايان بشكند.
چه کسانی اطلاعات غلط ميدهند؟
اسماعيل كوثري عضو فراکسیون اصوگرایان مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه استیضاح وزیر علوم بخاطر پرونده بورسیه‌ها نبود در اين‌باره گفت: متاسفانه مشاوران رئیس‌جمهور به وی اطلاعات اشتباه ميدهند.
وي با انتقاد از اظهارات رئیس‌جمهور در‌خصوص بورسیه‌ها و مطرح کردن این موضوع به عنوان علت اصلی استیضاح فرجی‌دانا گفت: رئیس‌جمهور اعلام مي‌کنند که گزارشی در مورد بورسیه‌ها در اختیار دارند، چرا شعار مي‌دهید؟ بیایید و با اعلام گزارش متخلفان را معرفی کرده و آنها را از این امتیاز محروم کنید.
مصطفي كواكبيان فعال اصلاح‌طلب نيز در اين‌باره خاطر‌نشان كرد: من حق مجلس مي‌دانستم که بتواند وزرا را استیضاح کند، آقای فرجی‌دانا چند ماهی بیشتر در این سمت نبود و خود این مجلس به ایشان رای اعتماد داده بود و من معتقد نیستم که چون ایشان روی بورسیه‌هاي غیر‌منطقی دست گذاشتند بعضی‌ها را حساس کرد؛ بالاخره یك سری نظرات و سوالاتی داشتند که ایشان نتوانست به سوالات برخی نمایندگان جواب دهند.
محسن كوهكن فعال اصولگرا نيز با تاکید بر اینکه استیضاح وزیر علوم بخاطر بورسیه‌ها نبود، تصریح کرد: مشاورانی که اطراف رئیس‌جمهور هستند اطلاعات غلط به ایشان ميدهند و متاسفانه فقط از این کانال‌ها اطلاعات به رئیس‌جمهور مي‌رسد.
سیدحسین نقوی‌حسینی عضو فراکسیون اصولگرایان و یکی از امضا‌کنندگان این استیضاح نيز در اين‌باره اظهار داشت: دیدگاه مجلس در این زمینه این است که هر تخلفی در ارتباط با بورسیه‌ها از دولت هاشمی‌رفسنجانی تاکنون اتفاق افتاده تا وزارت علوم را ملغی کند و هر کس در هر جایگاهی که قرار دارد، در صورت تخلف، با وی برخورد شود.
وی با بیان اینکه مواردی که در استیضاح وزیر علوم وجود داشت، هیچ ارتباطی با بورسیه‌ها ندارد، گفت: وزیر باید در‌خصوص محورهای استیضاح پاسخ دهد چنين جوسازی‌هايي نشان مي داد كه جوابی براي گفتن ندارد.
دلايل استيضاح چه بود ؟
موارد استیضاح فرجي‌دانا نكاتي از جمله روند کند و غیر فزاینده رشد علمی کشور، انتشار نشریات دانشجویی توسط جریان‌هاي مساله دار دانشجویی، به کارگیری اشخاص موثر در فتنه در وزارت علوم و فناوری، عدم موضع‌گیری صریح درباره فتنه سال ۸۸ بود که در موارد بالا هیچ نشانی از استیضاح دولت برای پیگیری بورسیه‌هاي غیر قانونی دیده نمی‌شود و اتفاقا نمایندگان وقتی خبر پیگیری وزارت علوم و فناوری را درباره این بورسیه‌ها شنیدند نه تنها از این موضوع ناراحت نشدند بلکه خواستار ادامه پیگیری‌های وزارت علوم برای موضوع بورسیه‌های غیرقانونی در هر سه دولت پیشین شدند.
در اين ميان انتشار گزارش وزارت علوم نشان داد كه با آبروي بسياري از دانشجوياني كه بورسیه شده بودند که نامشان بدون طی مراحل قانونی در ليست بورسيه‌هاي غيرقانوني منتشر شده بود بازي شد.
