كارشناسان معتقدند با توجه به نفوذ روز‌افزون ناتو به منطقه، همگرايي ايران و روسيه در همه عرصه‌ها بويژه نظامي سدي در برابر اين نفوذ خواهد بود.
وزیر دفاع جمهوری فدراسیون روسیه در صدر یک هیئت عالی‌رتبه دفاعی - نظامی امروز به تهران می‌آید.
ارتشبد سرگئی شویگو وزیر دفاع جمهوری فدراسیون روسیه در صدر یک هیئت‌عالی‌رتبه دفاعی - نظامی امروز در حالي به جمهوری اسلامی ایران سفر می‌کند كه این سفر به دعوت رسمی سردار حسین دهقان وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گیرد.
قرار است وزیر دفاع روسیه در این سفر با وزیر دفاع کشورمان دیدار و پیرامون مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو كند.در این سفر همچنین سند همکاری‌های دفاعی - نظامی میان ایران و روسیه به امضاي وزرای دفاع دو کشور خواهد رسید.
اين سفر از سوي وزير دفاع مسكو به تهران در حالي صورت مي‌گيرد كه بسياري از ناظران سياسي معتقدند گسترش روابط بین روسیه و ایران در محور همکاری نظامی فنی همه روابط دوجانبه را به سطح جدیدی ارتقاء خواهد داد.
البته پيش از اين نيز مقامات دفاعي روسي با مقامات كشورمان ديدار داشته اند در ماه فوریه سال ۲۰۱۲ ملاقات دمیتری روگوزین معاون نخست‌وزیر روسیه و سرپرست صنایع دفاعی کشور با محمود‌رضا سجادی سفیر ایران در مسکو برگزار شد که دیپلمات ایرانی بعد از آن از توافق طرفین درباره ازسرگیری همکاری نظامی فنی بین ایران و روسیه در چارچوب مقررات بین‌المللی اطلاع داد.
در پاییز سال ۲۰۱۳ روسیه و ایران یک بار دیگر سعی کردند راه حل مورد قبول طرفین را پیدا کنند. در ماه اکتبر ویکتور بوندارف فرمانده کل نیروی هوایی روسیه از ایران دیدار به عمل آورد. دستور روز مذاکرات وی بسیار فشرده و شامل همکاری در زمینه آموزش خلبانان نظامی، سرویس فنی هواپیما‌هاي نیروی هوایی و سامانه‌هاي موشکی و رادارهای ضد‌هوایی ساخت شوروی و روسیه بود. طرفین به ازسرگیری کامل همکاری نظامی فنی و صدور سامانه‌هاي ضد هوایی دوربرد روسی اشاره کردند. بدیهی است که نتیجه ملاقات‌هاي برگزار شده نمی توانست به طور مفصل به محافل اجتماعی اعلام شود. ولی حتی آن قسمت مذاکرات که در دسترس کارشناسان قرار گرفت، بسیار امیدبخش به نظر مي‌رسد. همین امر که طرفین به گفت‌وگوی موضوعی و مشخص درباره ازسرگیری همکاری نظامی فنی و جست‌وجوی راه‌حل‌هاي مسأله قرارداد اس-۳۰۰ پرداختند، باعث خوش‌بینی مي‌شود.
در ماه مارس سال‌جاری ملاقات دمیتری روگوزین معاون نخست‌وزیر روسیه با مهدی سنایی سفیر جدیداً منصوب شده ایران در روسیه برگزار شد. دیپلمات ایرانی در این دیدار از جمله بر اهمیت اظهارات رئیس‌جمهور روسیه مبنی بر اینکه روابط بین دو کشور وارد فاز جدیدی شده است، تأکید نمود.
بايد اشاره كرد همکاری بین روسیه و ایران در عرصه همکاری نظامی فنی طی ۲۵ سال اخیر از بوته آزمایشات جدی گذشته است. مراحلی بود که توان این روابط که حاصل زحمات دشوار طرفین بود، زیر علامت سوال برده مي‌شد که علت این وضع، رعایت منافع غرب و متحدانش در خاورمیانه است.
سفیر ایران در فدراسیون روسیه می‌گوید تهران و مسکو، در موضوعات متنوع منطقه‌ای و بین‌المللی از دیدگاه مشترک برخوردارند، یکجانبه‌گرایی در عرصه بین‌المللی را نمی‌پذیرند و متمایل و معتقد به جهان چندقطبی هستند. مهدی سنایی، سفیر ایران در روسیه، در گفت‌وگو با «خبرآنلاین» در مورد سامانه دفاعی ایران، معتقد است که قرارداد مربوط به آن به دلایل مختلف مشمول تحریم‌ها نیست و انتظار می‌رود اجرا شود. سنایی در پاسخ به این پرسش که ظاهرا از دید روسیه رابطه‌ای میان بحران اوکراین و حل پرونده اتمی ایران وجود دارد، گفت: «در بیانیه پایان سال ۲۰۱۴ وزارت خارجه روسیه اشاره شده بود که اگر آمریکا و اروپا فشارها و تحریم‌ها را بر روسیه تداوم و افزایش دهند، این موضوع می‌تواند به همکاری روسیه با غرب در حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران و همچنین موضوع سوریه تاثیر منفی بگذارد.»
سفیر ایران در فدراسیون روسیه درباره اولویت‌ها و مبنای همکاری روابط تهران و مسکو نیز گفت: «اگر به سند برنامه‌های چشم‌انداز و توسعه کشور (ایران) نظری بیندازیم و برنامه‌های دولت یازدهم و شخص وزیر امور خارجه را که به مجلس ارائه شد بررسی کنیم، به این برداشت می‌رسیم که دولت به دنبال تعامل گسترده در عرصه سیاست خارجی و بازی فعال در این زمینه است. این برنامه‌ها، در عین حال تقویت همزمان تعاملات اقتصادی و تجاری و همچنین تقویت پایه‌های امنیت ملی و دفاعی کشور را دنبال می‌کنند.»
بايد بگوييم روسیه و ایران از توان بالقوه عظیمی برای توسعه روابط خود خارج از همکاری نظامی فنی هم برخوردارند. تحولات در زمینه ساخت نیروگاه‌هاي اتمی جدید در این کشور توسط شرکت «روس اتم» پدید مي‌آید. موجبات اولیه بازگشت شرکت‌هاي بزرگ روسی به بازار نفت و گاز ایران فراهم شده است. ولی امیدهای زیادی به توسعه روابط نظامی - فنی بسته شده است که ممکن است روابط روسی - ایرانی را در اکثر زمینه‌ها به سطح اصولاً جدیدی ارتقا دهد.
بد نیست نگاهی به تاریخ بیندازیم. از سال‌هاي ۱۹۹۰ به بعد روسیه و ایران در زمینه توسعه روابط در زمینه همکاری نظامی فنی با موانع جدی روبرو شدند. این موانع عمدتاً ناشی از عوامل خارجی بود. در زمان شوروی، مسکو و تهران با هم قراردادهای بزرگی درباره صادرات نظامی امضا کرده بودند. اتحاد شوروی طی بیانیه مشترک شوروی - ایرانی مورخ ۵ نوامبر ۱۹۸۹ موافقت خود را با همکاری با طرف ایران در جهت تقویت بنیه دفاعی آن ابراز کرده بود.
در سال‌هاي بعد همکاری نظامی فنی بین مسکو و تهران حجم و محتوای قابل توجهی داشت. به موجب موافقتنامه مورخ ۱۳ نوامبر سال ۱۹۹۱، قرار بود به ایران مجوز فنی واگذار شود و مساعدت فنی در زمینه تولید سلاح‌هاي ذیل در ایران ارائه گردد: ۱ هزار تانک T-۷۲S ، ۱.۵ هزار دستگاه نفربر BMP-۲ و نیز مهمات مخصوص آنها. بهای کلی قرارداد ۲.۲ میلیارد دلار بود. طرف روس در چارچوب این قرارداد به عنوان وارث قراردادهای بین‌المللی اتحاد شوروی در شهر ایرانی «درود» کارخانه‌ای در جهت تولید تانک‌هاي T-۷۲S ساخت و در تهران، کارخانه تولید BMP-۲ بر‌اساس پروانه فنی روسی. در جریان اجرای این قرارداد در سال ۱۹۹۳ کارخانه «اورال ماش» به ایران ۱۰۰ دستگاه تانک T-۷۲S ارسال کرد. در سال ۱۹۹۴ ۲۰ تانک دیگر ارسال شد و در سال ۱۹۹۶ دو دستگاه تانک دیگر. همکاری دوجانبه نظامی فنی شامل حال نه تنها انواع زمینی تسلیحات بلکه بالگردها بود. در سال ۱۹۹۴ کارخانه بالگرد‌سازی قازان به ایران ۱۲ فروند بالگرد می-۱۷ صادر کرد.
ایالات متحده و متحدان آن در خاورمیانه از همان اول علیه فروش اسلحه روسی به ایران موضع‌گیری کرده بودند. در ماه مي‌‌سال ۱۹۹۵ بوریس یلتسین در مسکو در ملاقات با بیل کلینتون رئیس‌جمهور وقت آمریکا تحت فشار آمریکایی عقب‌نشینی کرده و متعهد شد قبل از موعد یعنی قبل از سال ۱۹۹۹، اجرای همه قراردادهای نظامی امضا شده با ایران را به پایان ببرد. طرف روس تصمیم گرفت از ادامه صدور اسلحه بر‌اساس این قراردادها خودداری کند و متعهد شد با تهران موافقتنامه‌هاي نظامی جدیدی منعقد نکند. یادداشت تفاهم (پروتکل) مورخ ۳۰ ژوئن سال ۱۹۹۵، این توافقات را به صورت رسمی تنظیم کرد. این سند ابتدا محرمانه بود و بعد از آن فاش شد. ویکتور چرنومردین نخست‌وزیر وقت روسیه و البرت گور معاون وقت رئیس‌جمهور آمریکا این سند را امضا کردند.
در سال‌هاي ۲۰۰۵-۲۰۰۰ بهای کلی قراردادهایی که روسیه با ایران منعقد کرد، از حد ۴۰۰-۳۰۰ میلیون دلار نگذشت و عمدتاً شامل حال بالگردهای دومنظوره بود. و این در حالی است که اوایل سال‌های ۱۹۹۰ با طرف ایرانی قراردادهای چندین میلیاردی منعقد شده بودند!
البته قراردادي نظامي در‌خصوص خريد اس-۳۰۰ ايران از روسيه منعقد شد كه تنها در حد امضاي قرارداد باقي ماند در آن مورد توضیح بیش از حد ساده‌ای خواهد بود چنانچه مشکلات در زمینه همکاری نظامی فنی بین روسیه و ایران تنها نتیجه تلاش‌هاي دیپلماسی آمریکایی و اسرائیلی محسوب شود. در این زمینه لایه ضخیم مشکلات داخلی وجود دارد که مانند سابق اثر تخریبی خود را مي‌گذارد این امر در سرگذشت پیرامون اجرای قرارداد درباره صدور پنج آتش بار سامانه اس-۳۰۰ به ایران بروز کرد که مسکو در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۰ آن قرارداد را لغو نمود. بهای قراردادی که در سال ۲۰۰۷ منعقد شده بود، معادل حدود ۸۰۰ میلیون دلار بود. باید تأکید کرد که صنایع دفاعی روسی در تولید این سامانه‌ها به خارجیان وابسته نیست.
بعد از آنکه روسیه تعهدات خود را در برابر ایران اجرا نکرد، سیمای آن به عنوان شریک مطمئن خدشه دار شد. دورنمای دعوای دادگاهی با ایران در دادگاه داوری بین‌المللی که ایرانیان طی شکایتی به این دادگاه خواهان غرامت ۴.۲ میلیارد دلاری بابت قرارداد اجرا نشده شدند، افول روابط دو شریک طبیعی را مورد تأکید قرار داد.
با وجود همه موجبات مثبت برای پیشبرد همکاری نظامی فنی بین روسیه و ایران، باید یک واقعیت مهم را مد نظر داشت. ایران امروز با ایران اوایل و اواسط سال‌هاي ۱۹۹۰ فرق مي‌کند. در آن زمان جمهوری اسلامی ایران به روابط نزدیک نظامی - فنی با شرکای خارجی به عنوان راه اساسی تکمیل و به روز‌آوری زرادخانه‌هاي تسلیحاتی خود امید‌هاي زیادی بسته بود. تحریم‌هاي غربی به اقتصاد ایران لطمه بسیاری حساسی وارد کرده است. ولی جنبه مثبت قضیه این است که به موازات تشدید تحریم‌ها، ایرانیان به طور فزاینده ضرورت ایجاد صنایع دفاعی خود با اتکا فقط بر امکانات داخلی را درک مي‌کردند. توسعه صنایع دفاعی ایران شاخه‌هاي «مجاور» صنایع محلی را به دنبال خود جلو برد. تصمیم اصولی مبنی بر توسعه صنعت انرژی اتمی و ایجاد صنایع نیرومند دفاعی برای ایرانیان انگیزه‌ای شد تا غیر‌سازنده و بی‌ثمر بودن تحریم‌هاي غربی را بر ملا سازند و برای آینده مبنای تکنولوژیکی به وجود آورند.
در خاتمه بايد بگوييم روسیه مي‌تواند به ایران در زمنیه‌هاي غیر از صدور جنگ افزار برای مبارزه با اهداف هوایی مساعدت نظامی - فنی بکند. ایران در عمل به قدرت دریایی در تقاطع راه‌هاي بازرگانی راهبردی اقیانوس جهانی تبدیل مي‌شود. هدف مبارزه با دزدان دریایی و تأمین امنیت کشتیرانی از تهران تلاش‌هاي روزمره در جهت ساخت نیروی دریایی نیرومند را ایجاب مي‌کند. نام خلیج، «خلیج فارس» است ولی این خلیج به جولانگاه آمریکایی‌ها و ناوگان عظیم پنجم آنها تبدیل شده است. ایرانیان در‌صدد هستند با استفاده از نیروی دریایی خود نیز آب پاکی روی دست افراد «کله داغ» در کاخ سفید، کنگره و پنتاگون بریزند.
