اسماعيليه در طول تاريخ قيامهاي متعددي عليه خلفاي عباسي انجام داده و هميشه با آنان كه مروج مذهب اهلسنت بودند به مبارزه پرداختهاند، گاهي پيروز شده و حكومتهايي چون خلافت فاطمي در مصر و شمال آفريقا و همچنين حكومت قرامطه در شبهجزيره عربستان و جنوب عراق تشكيل دادهاند و گاهي نيز در قلعههاي خود محصور شده و قلعهنشين شدهاند. به همين خاطر مبارزه تبليغاتي بني عباس و اهلسنت عليه آنان گسترده و همراه با افتراء و تهمت بوده و چون آنان فرصت دفاع از خود نداشتهاند حرف و حديث دربارة اعتقادات آنان بسيار است و آراء و افكار منتسب به آنان آشفتگي فراواني دارد با اين حال چون در اين مقال هدف بررسي انتقادهاي كلي وارد بر اين مذهب است به چند مورد كلي كه مورد توافق همگان و مورد قبول خود اسماعيليه باشد اشاره ميشود.
نفي صفات از خداوند:
اشاعره معتقد به صفات زائد بر ذات خداوند هستند و ميگويند: خداوند يك چيز و علمش زايد بر او چيز ديگر است و قدرتش شي ديگر در مقابل اماميه به تبعيت از ادله عقلي و احاديث ائمه معصومين(ع) معتقدند كه صفات خداوند عين ذات خداوند است و اين صفات زائد بر ذات نيستند ولي اسماعيليه برخلاف اشاعره و اماميه به نفي هرگونه صفت پرداخته و گفتهاند كه خداوند اصلاً صفت ندارد كه عين ذات يا جدا از ذات باشد و بدين ترتيب با تمام فرقههاي اسلامي و نصوص ديني كه معتقد به وجود صفات براي خداوند هستند، مخالفت كردهاند.
اما چون در قرآن كريم و احاديث صفات متعدد جماليه و كماليه براي خداوند ذكر شده، آنان براي توجيه اين صفات گفتهاند كه همه اين صفات مربوط به عقل اول است كه از خداوند صادر شده است. اين عقيده نه تنها مخالف با عقيده تمام مسلمانان در مورد صفت داشتن خداوند است، بلكه مخالف با آيات فراواني است كه صفات علم، قدرت، اراده و... را بر خداوند ثابت ميكنند و همچنين مخالف است با هزاران حديثي كه از پيامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) به دست ما رسيده است.
انكار معاد جسماني
اسماعيليه از جمله مذاهب نادري هستند كه قائل به معاد روحاني هستند يعني اعتقاد دارند كه در قيامت فقط روح انسان عودت خواهد كرد. اين عقيده نيز با نص صريح آيات قرآني و احاديث اسلامي منافات دارد و هيچ دليل نقلي و عقلي بر آن وجود ندارد.
حمید رشادیان - تورج گیوری