مهرنوش رجايي:
در اين چند سال اخير پديده فرزندسالاري و رسيدن به خواسته‌هاي بي‌چون و چرا از جانب كودكان و نوجوانان بيشتر نمايان شده است.
قاطع نبودن در گفتار و نحوه برخورد والدين در ارتباط با فرزندانشان سبب مي‌شود كه اين رفتارها كودكان را به طرف معامله‌كردن بر سر قدرت و به دست آوردن خواست‌هاي بي‌مورد سوق دهد.نوع رفتار و عملكرد والدين در برخورد با فرزندانشان از جمله عوامل بسيار مهمي است كه در بروز پديده فرزند سالا‌ري مهمترين نقش را دارد.امروزه در كنار تحولا‌ت چشمگيري كه در تمام زمينه‌هاي مختلف زندگي شهرنشيني ايجاد شده، ما شاهد پديده‌اي هستيم كه رفته رفته با تكرار آن در بين تمام خانواده‌ها قطعا به يك اصل تبديل خواهد شد. اصلي به نام كه جاي خود را در ميان اصول رايج زندگي بسياري از مردم گشوده است و ديري نمي‌پايد كه جامعه و نوع فرهنگ دروني خانواده‌هاي ما، به شكل همه‌گير به سوي پذيرش و باور اين اصل پيش مي‌رود. البته در مقايسه‌اي كه بين كشور ما و ديگر جوامع دنيا صورت گرفته، خوشبختانه ايران يكي از معدود كشورهايي است كه هنوز خانواده را در شكل سنتي خود به صورت هرم‌وار يعني پدر، مادر و فرزندان حفظ كرده است.
***
ما در اين چند سال اخير به دليل گرايش بسياري از جوانان به الگوهاي اروپايي و عدم مخالفت والدين با اين الگوها، فرزند سالا‌ري و رسيدن به خواست‌هاي بي‌چون و چراي آنان بيشتر نمايان شده و محبت بيش از حد و انجام وظايف فرزندان از سوي والدين نيز به اين مسئله دامن زده است. كارشناسان مسائل تربيتي در اين باره مي‌گويند: اين كارشناسان مي‌گويند:
ابتلا‌ي توسعه يافتگي به فرزند سالا‌ري
هم اكنون با توجه به اينكه در جوامع امروز پديده فرزند سالا‌ري در كشورهاي توسعه يافته به يك شكل و در كشورهاي در حال توسعه به شكل ديگري ديده مي‌شود،ولي مي‌توان آن را به صورت يك خصوصيت رفتاري تثبيت شده در گروه سني كودكان و نوجوانان مشاهده كرد. ولي با اين تفاوت كه اين پديده در كشورهاي توسعه يافته به دليل سابقه طولا‌ني، به صورت يك قانون مدني و مطابق با نوع فرهنگ و نگرش آن جوامع ديده مي‌شود. اما در كشورهاي در حال توسعه از جمله ايران نه تنها اين مسئله ريشه ملي، مذهبي و ديني ندارد، بلكه نشانه‌هايي از مصاديق تربيتي غرب است كه با اصول تربيتي فرهنگ جامعه ما مغايرت دارد.
در حال حاضر در بسياري از خانواده‌ها ديده مي‌شود كه از مهمترين مسائل در امور خانواده تا پيش‌پا افتاده‌ترين آن كه عوض كردن كانال‌هاي تلويزيون است، در نهايت تصميم گيرنده اصلي فرزندان هستند و در بيشتر مواقع والدين حق هيچ گونه اظهارنظري ندارند و يا اينكه بچه‌ها به جاي اينكه خواسته‌هاي خود را با خواهش و احترام مطرح كنند با دستور و امر به والدين در جهت به دست آوردن آنچه كه دوست دارند خيلي راحت يا پا بر زمين مي‌كوبند و يا اينكه خط و نشان مي‌كشند كه در اين گونه موارد فرزند سالا‌ري را مي‌توان يك روش افراطي در زمينه پاسخگويي به نيازهاي واقعي و غير واقعي كودكان و نوجوانان به حساب آورد كه در چنين شرايطي والدين ناچارند از خواست‌ها و نيازهاي خود چشم پوشي كنند و فقط به برآوردن خواسته‌هاي فرزندانشان بپردازند كه اين خود عامل نوعي تربيت غير متعادل است كه در درازمدت آثار و عواقب آن بيشتر نمايان خواهد شد به شكلي كه با بزرگترشدن بچه‌ها اين موضوع كاملا در رفتار و نوع توقعات و خواسته‌هاي آنها به خوبي مشخصي مي‌شود.
چه بايد كرد؟
دكتر روانشناس در اين زمينه بر اين اعتقاد است كه: دكتر نائيني مي‌گويد:
تجارب ساير كشورها
با توجه به تحقيقاتي كه تاكنون در زمينه مسائل خانواده انجام شده، فرزند سالا‌ري را مي‌توان ادامه انواع پديده‌هاي پدر سالا‌ري، مادرسالا‌ري، زن‌سالا‌ري و مردسالا‌ري دانست. چرا كه تاريخ بشر در هر مقطعي از زمان يكي از اين پديده‌ها را تجربه كرده است. به عنوان مثال در آلمان و بسياري از كشورهاي اروپايي ديگر، ابتدا كودكان، سپس زنان، بعد سالخوردگان و در آخر نيز مردان از اولويت‌هاي قانوني برخوردارند. در اين كشورها اگر كودكان از وضعيت خانوادگي خود ناراضي باشند، مي‌توانند با يك تلفن به پليس، والدين خود را به جرم بي‌توجهي و ناديده گرفتن آنها روانه زندان كنند و يا اينكه به محض مشاهده كوچكترين مشكلي در والدين، سرپرستي و تربيت فرزندان به نهادهاي اجتماعي و دولتي واگذار مي‌شود. البته پديده فرزند سالا‌ري و ظهور اين پديده در اروپا دهه 1950 م. برمي‌گردد كه در واقع با كوچكتر شدن بعد خانوار، كودكان نيز از توجه بيشتر مادر بهره‌مند شدند. چون وقتي در نگرش عموم نسبت به بچه‌ها، شعار به شعار تبديل شد، خردسالا‌ن به داشتن آزادي بيشتر براي شناخت هرآنچه كه در اطرافشان است، تشويق شدند و تنبيه بدني آخرين راه حل رفتار با كودكان درنظرگرفته شد.
در آن زمان بر تعداد كتابها و مجلا‌تي كه در ارتباط با رفتار با كودكان به چاپ مي‌رسيد روز به روز افزوده و به مادران آموزش داده مي‌شد كه با صبر و حوصله بيشتر با فرزندان خود رفتار كنند. البته تا قبل از اواخر دهه 40 م. طبقه كارگر از برگزاري جشن تولد براي فرزندانشان ناتوان بودند و بچه‌ها تنها در كريسمس هديه مي‌گرفتند. اما در دهه 50 م. با رشد اقتصادي جشن تولد، عمومي و اسباب بازي به كالا‌ي مصرفي همگان تبديل شد. كه اين نقطه آغاز شكل‌گيري و ظهور كودكي مدرن در آن زمان محسوب مي‌شود كه با گذشت زمان نيز اين پديده شكل‌هاي تازه‌تري به خود گرفت.
عوامل موثر بر رشد فرزندسالاري
دكتر جامعه شناس در اين رابطه مي‌گويد: با توجه به اينكه در حال حاضر پديده فرزند سالا‌ري از نظر بسياري از متخصصان علوم تربيتي نوعي بيش‌توجهي از سوي والدين تلقي مي‌شود كه نتايج خوبي هم در بر ندارد ولي در بيشتر مواقع والدين تصور مي‌كنند كه با اين كار ارزش و احترام زيادي براي فرزندانشان قائل نشده و به آنها شخصيت و اعتبار نبخشيده و ارزش آنان را چند برابر كرده‌اند كه مبادا بچه‌ها دل آزرده و ناراحت شوند.
در حالي كه مشاور تربيتي در اين باره مي‌گويد: دوران كودكي كه بهترين زمان براي تربيت و پايه‌گذاري زندگي سالم و سعادتمندانه فرزندان است. زيرا توانمندي‌هاي آنان در زمينه پذيرش آموزه‌هاي تربيتي در اين دوره در سطح بالا‌يي قرار دارد. بنابراين موضوع چگونگي تربيت فرزند از ديرباز جزء موضوعات اساسي و بنيادي در خانه و خانواده بوده است و وجود ذات كودكان و نوجوانان مانند آيينه‌اي روشن است كه از هر گونه نقش و نگار خالي است. اما در عين حال قابليت و پذيرش هر نقشي را دارد و حتي در احاديثي كه از ائمه معصومين بيان شده آمده است كه قلب كودك مانند زمين كاشته نشده است و آمادگي و پذيرش هر نوع بذري را دارد كه در آن پاشيده شود. از اين رو هر نوع اصول تربيتي را كه والدين بر روي فرزندان خود پياده كنند آنان به همان شكل بزرگ خواهند شد.
آسيب بيش‌توجهي در اخلا‌ق فرزندان
اين مشاور تربيتي مي‌گويد:
آنچه به فرزندسالاري دامن مي‌زند
طي پژوهشي باموضوع كه بر روي1700 دانش آموز دختر و پسر در چند دبيرستان غير انتفاعي توسط مشاوران تربيتي انجام شده، در كنار عوامل مختلف مثل ميزان درآمد و تعداد فرزندان كه در بروز پديده فرزند سالا‌ري موثر است، نوع تفكر و رفتار و توجه بيش از حد والدين به فرزندان از جمله عوامل بسيار مهمي محسوب مي‌شود كه به پديده فرزند سالا‌ري دامن مي‌زند.
كارشناس علوم تربيتي در اين زمينه و با توجه به پژوهش انجام شده مي‌گويد:
