مهدی آذریزدی، یکی از پایهگذاران ادبیات کودک و نوجوان در ایران بود که ۱۸ تیرماه ۱۳۸۸ در سن ۸۷ سالگی در بیمارستان آتیه تهران درگذشت و سه سال بعد، روز درگذشت او از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ملی ادبیات کودک نام گرفت.
به بهانه اینروز به سراغ فعالان و کارشناسان حوزه ادبیات کودک و نوجوان رفتیم و از آنها درباره تاثیر این نامگذاری بر رشد این گونه از ادبیات نظرخواهی کردهایم.
تفاوتی با روزهای دیگر ندارد
پیش از این مصطفی رحماندوست شاعر و نویسنده کودک و نوجوان در گفته بود: هدف از این نامگذاریها آن است که مردم به اهمیت موضوع پی ببرند. مهم نیست چند درصد مردم آذریزدی را میشناسند. اصلاً هدف این است که مردم تشویق شوند و آذریزدی و نویسندگان دیگر کودک و نوجوان را بشناسند؛ از اینرو، صداوسیما باید ویژه برنامههایی تدارک ببیند؛ شهرداریها میتوانند در پارکها و میادین و فرهنگسراها، نمایشگاه کتاب با تخفیف ویژه برگزار کنند.
این نویسنده و شاعر افزود: از شخصیتهای دوستداشتنی برای بچهها مثل کلاه قرمزی و عمو پورنگ بخواهند تا برنامههایی را ویژه این روز اجرا کنند، اما در روز ملی ادبیات کودک، هیچ اتفاق ویژهای نمیافتد و این روز تفاوتی با روزهای دیگر ندارد. البته دولت به تنهایی نمیتواند یک روز را برای مردم ویژه کند؛ نوروز برای ما خاص است. ما متوجه آمدن ماه رمضان میشویم، حتی اگر روزه نگیریم، اما بعضی روزها فقط در حد یک نام و ثبت در تقویم باقی میمانند.
رحماندوست همچنین در پاسخ به اینکه علت بیتوجهی به ادبیات کودک و روز ملی ادبیات کودک را چه میدانید، بیان کرده بود: یک دلیل و دو دلیل برای این کار وجود ندارد. از یکسو سرانه مطالعه در کشور ما بسیار پایین است و کماند خانوادههایی که مخاطب جدی و حرفهای کتاب هستند. از سوی دیگر سیستم آموزش و پرورش به گونهای است که بچهها را از هرچه کتاب است بیزار میکند؛ سیستمی که در آن نه نیروی فکری کارآمدی وجود دارد که بنشیند و برای بچهها برنامه ریزی کند و نه بودجه چندانی دارد که برای تجهیز کتابخانهها هزینه کند.
هیچ برنامهای برای روز ادبیات کودک وجود ندارد
محمدرضا شمس نویسنده کودک و نوجوان هم در پاسخ به اینکه نامگذاریهایی چون روز ملی یا جهانی ادبیات کودک تا چه اندازه به معرفی نویسندگان ایرانی منجر میشود، میگوید: متولیان فرهنگی، هیچ برنامه ویژهای برای این روزها ندارند. همه تصمیمها در دقیقه ۹۰ گرفته میشود و طبیعی است که این تصمیمها و برنامههای سطحی و شتابزده به رشد و گسترش ادبیات کودک نمیانجامد در حالیکه صداوسیما میتواند همزمان با روز ملی یا جهانی کودک، ویژه برنامههای جذابی را تدارک ببیند. از نویسندگان و شاعران و مترجمان خوب کودک و نوجوان دعوت کند یا براساس زندگی و یا داستانهاشان، فیلمها یا انیمیشنهای جذاب بسازد و در نهایت اینکه به معرفی کتابهاشان بپردازد اما هیچ کدام از این کارها انجام نمیشود.
نویسنده مجموعه «پهلوان پشه» به نقش شهرداریها و آموزش و پرورش در علاقهمند کردن کودکان به کتابخوانی اشاره و بیان میکند: شهرداریها و آموزش و پرورش میتوانند در مدارس، فرهنگسراها و کتابخانههای عمومی، مراسم جشن تولد کتاب برگزار و کتابهای تازه را منتشر کنند. همچنانکه میتوانند از نویسندهها بخواهند با مخاطبان خود، دیدار و گفتوگو کنند و بخشهایی از آثار خود را برای کودکان و نوجوانان بخوانند.
معرفی ادبیات کودک در گرو حمایتهای دولتی است
فریده خلعتبری یکی از ناشران کودک و نوجوان است که آثارش در بازار جهانی با اقبال روبهرو شده است. مدیر نشر شباویز هم به بیتوجهی متولیان فرهنگی نسبت به فرهنگ اشاره و بیان میکند: صداوسیما یکی از مهمترین رسانهها و نهادهای فرهنگی است که میتواند بچهها و بزرگترها را با تولید برنامههای جذاب، به خواندن کتاب تشویق کند اما متاسفانه به تنها موضوعی که توجه نمیکند، همین مقوله است. از سوی دیگر آموزش و پرورش و شهرداریها هم میتوانند، نقش مهم و موثری در این زمینه داشته باشند اما بیتفاوت از کنار آن میگذرند.
مدیر نشر شباویز معتقد است: ما برنامه مدونی برای معرفی ادبیات کودک خود، چه در سطح ملی چه بینالمللی نداریم. در صورتیکه اگر ادبیات ما اگر به درستی ترجمه شود، قابلیت جهانی شدن دارد. اما یا کتابهای خوب ترجمه نمیشوند یا برگردانهایی که ارائه میشود، ترجمههای چندان خوب و موثری نیست؛ بنابراین لازم است که گاهی مترجمان به بازنویسی یک اثر بپردازند و تنها به برگردان واژه به واژه یک کتاب توجه نکنند همچنانکه لازم است کتابهایی انتخاب و ترجمه شوند که با سلیقه و پسند مردم دنیا هماهنگ هستند.
به گفته این ناشر، معرفی ادبیات کودک و نوجوان، در هر دو سطح ملی و بینالمللی، درگرو حمایتهای دولتی است چراکه ناشران خصوصی، این امکان و توان را ندارند که هم اجاره غرفه دهند و در نمایشگاههای داخلی و خارجی شرکت کنند هم کتابها را به زبانهای دیگر، بهویژه زبان انگیسی برگردانند؛ ضمن اینکه در بسیاری موارد شناخت درست و دقیقی از بازار ندارند و نمیدانند چه کتابهایی را انتخاب و ترجمه کنند؛ پس لازم است متولیان فرهنگی، زمینههای لازم را فراهم آورند وگرنه هر روز را هم روز ملی یا جهانی ادبیات کودک بنامند، هیچ اتفاق خاصی نمیافتد. مهر