طبق آمار و مستندات موجود سرانه مصرف شیر در ایران ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرم در سال است در حالیکه این میزان در کشورهای توسعه یافته به ۳۰۰ کیلوگرم میرسد.
براساس این آمار ایرانیان روزانه ۱۹۰ گرم شیر و مواد لبنی مصرف میکنند، در حالیکه طبق سبد مطلوب پیشنهادی غذایی، باید حداقل ۲۵۰ گرم شیر و لبنیات در روز مصرف کنند. متخصصان این حوزه بر این اعتقادند که شیر یک ماده غذایی متراکم و تنها ماده شناخته شده در طبیعت است که میتواند نیاز بدن را به طور کامل و متعادل تامین کند. علاوه بر این این ماده با ارزش به عنوان غذا نه تنها برای کودکان بلکه برای بزرگسالان نیز مفید است بنابراین کمبود آن در رژیم غذایی ممکن است مخاطرات بسیاری را درپی داشته باشد.
این آمارها درحالی مطرح میشود که در طول ۲ سال گذشته شیر و محصولات لبنی روند قیمتی رو به رشدی را تجربه کردهاند.
گرانی با وجود قیمت مصوب
حدود دو سال از تعیین و تصویب قیمت ۱۴۴۰ تومانی برای خرید شیر از دامداران میگذرد و طی این بازه زمانی علیرغم افزایش قیمت همه کالاها و خدمات، نرخ خرید شیرخام از سوی صنایع لبنی کاهش پیدا کرده و طی ماههای اخیر به کیلویی ۸۰۰ تا ۱۲۵۰ تومان رسیده است. در حالیکه در سال گذشته قیمت انواع لبنیات به بهانههای مختلف افزایش پیدا کرده است.
براساس اخبار منتشر شده در این زمینه حتی در شرایطی که قرار بود کارخانجات لبنی قیمت لبنیات خود را با افزایش ۱۰۰ تومانی شیرخام افزایش دهند باز هم قیمت لبنیات افزایش یافت و نرخ خرید شیرخام تغییری نکرد و امروز شرایط به گونهای شده که برخی کارخانهها شیرخام دامداران را پس میزنند و با سختتر کردن شرایط پرداخت بهای شیرخام عملا کاری کردهاند تا قیمت این محصول مجددا در سالجاری کاهش یابد.
بیش از ۲ سال است که دامداران در ارتباط با نرخ خرید شیرخام خود اعتراض دارند و قیمت فروش آن را پاسخگوی هزینههای تولید نمیدانند. همانطور که پیشتر گفته شد با وجود تعیین و مصوب شدن نرخ ۱۴۴۰ تومان هر کیلوگرم شیرخام؛ این محصول در دو سال گذشته به قیمت هزار و ۱۰۰ تا هزار و ۲۵۰ تومان از دامداران خریداری شده و با وجود پیگیریهای وزارت جهاد کشاورزی برای خرید این محصول از دامداران به نرخ مصوب، صنایع لبنی زیر بار این موضوع نمیروند.
جنگ نابرابر
متولیان و دستاندرکاران مربوطه، سازمان حمایت را مسئول نظارت بر اجرای این قیمت و خواسته بر حق دامداران میدانند و میگویند: با وجود فشار سازمان حمایت بر صنایع لبنی آنها نیز اقدامی برای بالا بردن نرخ خرید شیرخام خود نمیکنند و از قیمت بالای نرخ شیرخام کشور در مقایسه با قیمتهای جهانی دم میزنند.
اما کارخانجات همچنان زیر بار نرفته و روند دیگری را طی میکند این مهم نه تنها شرایط داخلی که حتی میزان صادرات کشور را دستخوش تغییر و تحول قرار داده است به گونهای که رئیس انجمن صنفی گاوداران از کاهش چشمگیر صادرات لبنیات ایران در ایام پس از عید خبر داده و میگوید: کشورهای اروپایی و کشورهایی مانند ترکیه و مصر برای صادرات هرکیلوگرم شیرخشکشان حدود ۲ یورو یارانه و مشوق صادراتی پرداخت میکنند که همین عامل باعث شده آنها بازار صادراتی ایران را بگیرند.
آیینه آمار
براساس آمار رسمی منتشر شده از سوی گمرک سال ۹۴؛ ۳۵۴ هزار و ۱۰۰ تن انواع محصولات لبنی به ارزش ۵۲۸ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار به ۲۲ کشور مختلف صادر شد که از نظر وزنی ۶.۲ درصد و از نظر ارزشی ۸.۴ درصد نسبت به سال ۱۳۹۳ کاهش داشته است.
طبق آمار گمرک پاکستان، آذربایجان، آلمان، اتریش، ازبکستان، افغانستان، امارات، بحرین، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، سوریه، سنگال، عراق، عربستان، غنا، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، قطر، کویت و مالزی مشتریان شیر و فرآوردههای لبنی ایران در سال گذشته بودهاند.
شیر و فرآوردههای لبنی از جمله شیر خشک، ماست، دوغ، کره، پنیر و... جز محصولات صادراتی است که ایران سالهاست آن را به کشورهای مختلف میفروشد، اما سال گذشته متفاوت از سالهای دیگر بود، چراکه ایران درپی افزایش مشتریان خود، روسیه را به جمع مشتریان لبنیات اضافه کرد و از طرفی روسها که با آمریکا و کشورهای اروپایی روابطشان تیره و تار شده بود، اصرار داشتند انواع فرآوردههای لبنی و دیگر محصولات غذایی خود را از طریق ایران و دیگر کشورهای آسیایی تامین کنند.
اما با وجود اینکه روسها در جلسات متعدد خواهان خرید محصولات لبنی ایران بودند و حتی چهار کارخانه لبنی ایرانی مورد تایید هیات بازرسی و ارزیابی روسیه قرار گرفت، ایرانیان نتوانستند از این فرصت خوب استفاده کنند و حجم صادرات محصولات لبنی خود را افزایش دهند.
کارشناسان و تحلیلگران این حوزه در تشریح بروز این مساله یکی از دلایل ناتوانی تاجران در صادرات محصولات لبنی را گرانی این محصولات برشمرده و میگویند گرانی این محصولات ناشی از بالا بودن قیمت تمام شده آنهاست و در این میان کشورهایی مانند ترکیه به راحتی میتوانند بازارهای منطقه را قبضه کنند و سهمی برای ایران قائل نشوند.
فکر چاره
آنچه مسلم است در چنین شرایطی که همواره دامداران در حال زیاندهی هستند و محصولشان روی دستشان باقی مانده است متولیان امر باید چارهای جویند تا در کنار مصرفکنندگان و تامین سلامت آنها، تولیدکنندگان و تجار نیز روزنه امیدی برای فعالیت خود داشته باشند.
در کنار پیشنهادات و راهکارهایی که کارشناسان برای بهبود وضعیت صنایعی همچون صنایع لبنی پیشنهاد میدهند برخی کارشناسان بر این اعتقادند که در شرایط موجود وزارت جهاد کشاورزی میتواند در راستای حمایت از دامداران و برای جلوگیری از ورود شیرخام مازاد به بازار پس از خرید تضمینی شیرخام از دامداران آن را به محصولات لبنی مدتدار مانند پنیر، شیر پاستوریزه و... تبدیل کند و با برچسب رایگان آن را در میان طبقات جامعه که توان خرید لبنیات را ندارند و جز مشتریان لبنیات هم به حساب نمیآیند توزیع کند تا از این طریق از ورود و فروش محصول خریداری شده با بازار جلوگیری شود و هم در راستای ارتقای سلامت جامعه و مصرف شیر و لبنیات در میان طبقات پاییندستی حرکت کرده باشد.
در پایان ذکر این نکته قابل توجه است که اگر متولیان وارد عمل نشده و راهکار منطقی برای این مهم نیابند دامدارانی که به قیمت معترض هستند و ترجیح میدهند محصولات خود را سرازیر جوی کنند تا با قیمت نازل به کارخانجات بفروشند دیر یا زود عطای به گردش درآمد چرخ تولید را به لقای آن بخشیده و با فروش دامهای خود مهاجرت و شهرنشینی ولو به قیمت بیکاری بر جان میخرند و خود برای همیشه خود را از بیتوجهی متولیان و وارد عمل نشدن به موقع تصمیمگیران و تصمیمسازان رها میکنند و آنگاه متولیان میمانند و مشکلی که در کنار سایر مشکلات اقتصادی باید آن را حل کنند.