سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ همزمان با انتخابات ششمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا و انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری برگزار خواهد شد. در این انتخابات، هشتمین رئیس‌جمهور ایران با رأی مردم انتخاب خواهد شد. تا کنون بیش از سی چهره سیاسی تصریحا و بعضی تلویحا اعلام کاندیداتوری نموده‌اند. بعضی از این چهره‌ها متمایل به جریان موسوم به اصلاحات بوده و می‌کوشند اهداف این جریان را در صورت پیروزی محقق کنند. نوشتار حاضر درصدد تبیین گونه‌شناسی کاندیداهای جریان اصلاحات است.اصلاح‌طلبان که همیشه یکی از طرف‌های انتخابات ریاست جمهوری بوده‌اند در این دوره نیز با اتخاذ رویکردهایی که بعضا نو ولی در واقع تکراری است در مسیر انتخابات گام برمی‌دارند. دسته‌بندی‌های گرایش‌های درونی اصلاحات که به‌ویژه به هنگام انتخابات نمود می‌یابد؛ نشان می‌دهد گونه‌های کاندیداهای انتخاباتی زیر همواره در میان آنان وجود داشته و در هنگام انتخابات تلاش می‌کنند درون پازل انتخاباتی این جریان عمل کنند. این گونه‌ها عبارتند از: رادیکال‌ها، عملگرایان، حاشیه‌ای‌ها، بازی‌سازان؛ کاندیداهای واقعی.
۱. رادیکال‌ها: این گروه که معمولا نگرش حداکثری اصلاح‌طلبان را مطرح می‌کنند؛ با این هدف سخن می‌گویند تا به مخاطبان داخلی و خارجی رسما پیام دهند که مطالبات ما روی مرز براندازی حرکت می‌کند و میان ما و اپوزیسیون برانداز فاصله اندکی وجود دارد. قصد این افراد تجمیع آراء نیروهای لب‌مرزی و حتی آن‌سوی مرز براندازی است که به گمانشان اندک نیست. در این انتخابات نماد این گرایش اکنون مصطفی تاج‌زاده است؛ هر چند این گرایش اخیرا رقیبی هم در جذب آراء این طیف پیدا کرده‌اند که آن احمدی‌نژاد است.
۲. عملگرایان: این گروه به نظام سیگنال می‌دهند که هر چند با اصلاح‌طلبان همراه شده و درون آنان حضور دارند؛ اما اقتضائات حکومتی را فهمیده و با سیستم کاملا همراه کار خواهند کرد. به عبارتی سخنشان اینست که اجازه دهید رییس جمهور شویم هر طور بخواهید در خدمتیم. نماد این گرایش حزب کارگزاران است.
۳. حاشیه‌ای‌ها: کاندیداهای جویای نامی هستند که عملا هم می‌دانند نه تایید می‌شوند و نه رییس جمهور اما می‌خواهند با کاندیداتوری مدتی نامشان بر سر زبان‌ها باشد و در رده‌بندی تشکیلاتی اصلاح‌طلبان رشد کنند. اینان بیش‌تر در پی معاملات بعد از انتخابات می‌باشند.
۴. بازی‌سازان: این افراد با علم به این که تایید صلاحیت نمی‌شوند مستقیما یا تلویحا اعلام کاندیداتوری می‌کنند. این‌ها می‌دانند که شورای نگهبان آنان را تایید صلاحیت نکرده و فقط با بازی خود و رد احتمالی، ذخیره اعتباری را بر پایه تصویرسازی مظلومانه از خود ایجاد می‌کنند تا کاندیدای نهایی از آن بهره گیرد. این افراد بعد از انتخابات در صورت پیروزی کاندیدای مورد نظر مزد ایثارگری سیاسی! خود را به صورت مقامی در دولت یا وزارتخانه‌ها خواهد گرفت. تعداد این افراد هم کم نیستند اما بعضی حساب‌شده تحت اوامر تشکیلاتی و بعضی هم به‌صورت خودمختار عمل می‌کنند. شاید کسانی فکر کنند که مثلا سید حسن خمینی در انتخابات اخیر به مثابه کاندیدای اصلی اصلاح‌طلبان بود ولی روشن است که برنامه‌سازان پشت پرده اصلاحات از وی به عنوان یک کاندیدای فضاساز بهره گرفتند و تا حدودی هم به هدفشان برای ارسال سیگنال به جامعه رسیدند.
۵. کاندیداهای واقعی: اصلاح‌طلبان معمولا تا آخرین لحظه در فضای ابهام «اما و اگر» باقی می‌مانند تا از یک سو با توجه به تحولات اجتماعی و سیاسی و اخیرا اقتصادی، مواضع نظام در آخرین لحظات را رصد کنند و از سوی دیگر از تهاجم رقیب به کاندیدای مذکور و تخریب او خودداری کنند. این کاندیداها معمولا زوج بوده و یک کاندیدا به عنوان پوشش دیگری عمل کرده و می‌کوشد بی‌پرواتر رقیبان را مورد نقد قرار دهد. اسحاق جهانگیری در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ همین نقش را برای حسن روحانی بازی کرد.
بررسی انتخاب‌های دوره‌های مختلف به روشنی می‌تواند صحنه‌سازی اصلاح‌طلبان بر پایه گونه‌شناسی فوق از کاندیداها را به نمایش گذاشته و امکان پیش‌بینی رفتار آن‌ها را فراهم آورد.
نویسنده: شهاب‌الدین دوستدار
