اروپا و امریکا در طول چهار سال پس از امضای برجام با تصور اینکه هر گونه تحریم و تهدید علیه ایران هزینهای برای آنها ندارد(هزینه صفر) عدم اجرای تعهدات برجامی را در پیش گرفتند، این سیاست تا زمانی ادامه یافت که ایران سرانجام راهبرد مقاومت قاطع را به عنوان جایگزین صبر و سکوت انتخاب کرد که روز گذشته گام دوم این راهبرد با اعلام معاون وزیر امور خارجه اجرایی شد و طبق این اعلام گام سوم تا دو ماه دیگر شروع میشود.
چهار سال از توافق برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام سپری شده است اما نه تنها تعهدات برجامی غرب اجرایی نشده بلکه امریکا یکجانبه از این توافق خارج شده و اروپا با همه وعدههای مساعد که داده هیچ اقدامی از انجام تعهداتش را پی نگرفته است تا جمهوری اسلامی ایران سیاستی غیر از سکوت و صبر را اجرایی کند، سیاستی که باز هم موقتا در چارچوب برجام تعریف شده است تا هم حق ملی را پیگیری کرده و هم اوج تعهدپذیری اش را به جهان نمایان کند.
در این راستا روز گذشته معاون وزیر امور خارجه ایران گفت: «از آنجایی که خواستههای ایران در خصوص برجام تحقق پیدا نکرده، ما امروز گام دوم را برمیداریم و سطح غنیسازی را رعایت نخواهیم کرد.» بر اساس اعلامهای صورت گرفته نکات اساسی که در گام دوم مد نظر جمهوری اسلامی است که در جچارچوب بندهای برجامی اجرایی شود، اینطور عنوان شد که « قسمت هستهای برجام چهار رکن اساسی دارد، که ایران برخی محدودیتها را برای ۸ تا ۱۵ سال پذیرفته است. ما در گام اول از یکی از رکنها (ذخایر اورانیوم) عبور کردیم و در گام بعدی رکن دیگر را که محدودیت سطح غنیسازی است رعایت نمیکنیم. میزان عدد مهم نیست و این موضوع اهمیت سیاسی دارد. اینکه درصد غنیسازی ما چه عددی است مهم نیست، مهم این است که ما پایبند به این محدودیتها نیستیم.» یعنی هنوز قرار است تعهدپذیری لازم را به برجام داشته باشیم.
سیدعباس عراقچی البته در توضیح چرایی رسیدن به این موضوع هم توضیحات قابل تاملی دارد و می گوید که: «اگر اروپاییها از طریق اینستکس یا غیر از آن انتظارات ما را برآورده میکردند، الآن در این مرحله نبودیم، بهخصوص در حوزه فروش نفت و دسترسی به درآمدهای نفتی کاری نتوانستند انجام دهند. اینستکس رسماً عملیاتی شده و طرف ایران آن هماکنون عملیاتی شده و این دو نهاد با هم در ارتباط هستند و قواعد کاری خود را تنظیم کردهاند و یکی دو کار را انجام دادهاند، ولی تا وقتی اعتباری برای آن در نظر نگیرند فایدهای ندارد. تا وقتی که بهلحاظ اقتصادی برای ایران منافعی نداشته باشد برای ما قابل قبول نیست. قرار است تعداد کشورهایی که بهعنوان سهامدار به اینستکس ملحق میشوند افزوده شود.»
بازتاب گام دوم برجامی ایران در رسانههای خارجی
اما در عین حال اعلام گام دوم برجامی ایران در پاسخ به بدعهدی کشورهای اروپایی با واکنش گسترده رسانههای خارجی مواجه شده است.
دقیقا وزارت امور خارجه کشورمان در اردیبهشتماه سال جاری با ارسال نامهای به شرکای اروپایی برجام و همچنین فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هشدار داد که چنانچه کشورهای اروپایی در یک بازه ۶۰ روزه طبق تعهدات خود شرایط فروش نفت و انجام امور بانکی ایران را تسهیل نکنند، ایران گام دوم خود را برای کاهش تعهدات در برجام عملی خواهد کرد. در همین راستا، با توجه به پایان مهلت ۶۰ روزه اروپا، عراقچی اعلام کرد که ایران در چارچوب برجام و به موجب حقی که در این توافق برای آن در نظر گرفته شده، تعهد خود در رابطه با سطح غنیسازی اورانیوم را کاهش خواهد داد که این مسئله از بازتاب سریع و گستردهای در رسانههای خبری جهان برخوردار شد.
با وجود آنکه ایران بر اساس مفاد ۲۶ و ۳۶ برجام حق دارد در پاسخ به بدعهدی سایر شرکای برجام، تعهدات خود ذیل این توافق را کاهش دهد، برخی رسانهها از جمله بیبیسی در یک شانتاژ رسانهای، این اقدام ایران را نقض تعهدات برجامی آن عنوان کردند. اما رسانههای خارجی شیطنت های خود را در این راستا بیان کردند. بیبیسی در این رابطه نوشت: ایران مورد جدیدی از "نقض برجام" (!) را اعلام و غنیسازی اورانیوم را به فراتر از سطح مجاز افزایش داد.
روزنامه آمریکایی والاستریت ژورنال نیز با ادبیاتی مشابه نوشت: «ایران در دومین نقض عامدانه برجام اعلام کرد از روز دوشنبه اورانیوم را با غلظتی فراتر از آنچه در توافق هستهای ۲۰۱۵ تعیین شده، غنی خواهد کرد.»
دیگر روزنامه آمریکایی یعنی بلومبرگ هم در خبر خود مدعی شد که "ایران محدودیت مربوط به سطح غنیسازی اورانیوم ذیل توافق هستهای ۲۰۱۵ را نقض کرد.» خبرگزاری روسیه اسپوتنیک نیز در اینباره نوشت: ایران با انتقاد از ناتوانی اروپا در عمل به تعهدات خود در برجام، سطح غنیسازی اورانیوم را به بالای ۳/۶۷ درصد افزایش داد.
خبرگزاری رویترز هم اقدام برجامی تهران را بازتاب داد و نوشت: ایران تعهد خود به توافق هستهای ۲۰۱۵ را کاهش داد.
خبرگزاری فرانسه هم در مطلبی نوشت: ایران رسما اعلام کرد در چند ساعت آینده غنیسازی اورانیوم را فراتر از ۳/۶۷ درصد آغاز خواهد کرد
خبرگزاری آسوشیتدپرس هم نوشت: ایران اعلام کرد در حال افزایش سطح غنیسازی اورانیوم خود به بالاتر از سقف برجام است.
شبکه المیادین نیز با بازتاب اقدام اخیر تهران اعلام کرد: ایران ضمن اعلام افزایش سطح غنیسازی هشدار داد اگر در مهلت بعدی به راهحلی با اروپا دست پیدا نکند، گام سوم را برخواهد داشت. شبکه الجزیره نیز اعلام کرد: ایران اعلام کرد از این پس در غنیسازی اورانیوم به سطحی فراتر از سقف تعیینشده در برجام خواهد رفت.
شبکه راشا تودی نیز اعلام کرد: ایران سطح غنیسازی خود را به سطحی فراتر از سقف مورد توافق در برجام افزایش داد.
شبکه العربیه با پوشش خبر اعلام افزایش میزان غنیسازی اورانیوم ایران نوشت پس از گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام، تنشها میان دو کشور در هفتههای گذشته افزایش یافته است.
هشدار نهایی
در واقع جمهوری اسلامی ایران با پیگیری «راهبرد صبر استراتژیک» از زمان خروج آمریکا از برجام تلاش کرد به دیپلماسی فرصت دهد تا همچنان توافقی که برای حصولش ماهها و هفتهها تلاش شده، از دست نرود. تهران برای این منظور از ضربالاجلی که در ابتدا چندین هفته خوانده بود هم عدول کرد و حاضر شد یک سال به طرف اروپایی زمان دهد تا منافع حاضر در این توافق را برای ایران احیا کند. اتفاقی که به زعم ایران رخ نداده است. در نتیجه حالا وارد فاز تازهای شده و بعد از آشکار شدن محدودیتهای اروپا، تصمیم گرفته تعلیق گام به گام از برجام را در دستور کار قرار دهد.
اما این همه اقداماتی نیست که جمهوری اسلامی ایران می تواند انجام دهد، این ماجرا در گام دوم اجرایی شده است و اگر غرب به بیتعهدی خود ادامه داده و تلاش نکند که برجام را اجرایی کند به گفته عراقچی چند ماه دیگر گام سوم جمهوری اسلامی در جهت تعلیق تعهدات برجامی آغاز خواهد شد تا هم به دنیا نشان دهد که از حق مردم کشور کوتاه نخواهد آمد و هم شرایطی را مهیا کند تا تعهدپذیریاش تا لحظه آخر اثبات شود. گفتگوهای رسمی و غیررسمی بین ما در جریان است و امیدواریم که به نتیجه برسیم وگرنه بعد از ۶۰ روز گام سوم را بر خواهیم داشت.
البته رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز پیش از این بر این امر تاکید داشت که جمهوری اسلامی ایران اگر از گامهای تعلیق تعهدات برجامی نتیجهای نگیرد به سمت گزینههای دیگر میل خواهد کرد. بر همین اساس حجتالاسلام مجتبی ذوالنوری درخصوص تقابل ایران با بدعهدی طرفهای اروپایی در برجام اعلام کرد که :«ما حتی به بالاتر از کاهش تعهدات خود یعنی خروج از برجام و خروج از NPT نیز فکر میکنیم.»
حال با جمیع این شرایط باید دید که امریکا و غرب چه تصمیمی برای اجرایی کردن تعهدات به جا مانده از توافق برجامی خود اتخاذ خواهد کرد.
نویسنده: مائده شیرپور