از صدر اسلام تا کنون همواره تریبونهای عبادی- سیاسی از اهمیت ویژه‌ای در انظار عمومی برخوردار بوده است. سخنرانی بزرگان دین در تریبونهای نماز جماعت علی‌الخصوص نماز جمعه از تاثیرهای فراوانی بر افکار عمومی برخوردار بوده است. ایران به عنوان کشوری اسلامی از سالها قبل از پیروزی انقلاب رسم تریبون نماز جمعه را هر چند محدود داشته است، در دوره سلطنت پهلوی بارها سعی شد این تریبونها مصادره شده و به نوعی با «آخوندهای درباری» که در مسند سخنرانی نماز جمعه قرار می‌گرفتند، جز تعریف و تمجید از شاه و سیاستهای او از منبر استفاده دیگری نشود، اما این سیاست شاه خود باعث مشکلات فراوانی از جمله شکل‌گیری هسته اولیه انقلاب و قیام علیه شاه را به وجود آورد و تریبونهای رسمی را به زیرزمینهای خانه‌ها کشاند، چرا که مردم دوست داشتند تریبونی همراه با خود داشته باشند که مشکلاتشان را می‌داند و درک می‌کند نه تریبون مجیزگو. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نماز عبادی- سیاسی جمعه به حالت عادی و دلخواه مردم بازگشت و جایی شد برای سخن از مشکلات و شکل‌دهی ایدئولوژی حکومت مردمی در اذهان مردم، که هم مسایل اعتقادی و دینی را بیان می‌کرد و هم مشکلات جامعه و درد مردم را پی‌گیری می‌نمود. بر همین اساس نماز جمعه در شهرهای مختلف با حضور گسترده مردم علی‌الخصوص نسل جوان اقامه می‌شد. اما با توجه به مقایسه جمعیت حاضر در نماز جمعه اوایل انقلاب و جمعیتی که اکنون به نماز جمعه می‌روند، به نظر می‌رسد تریبونهای نماز جمعه نتوانستند در همراهی با مردم و نسل جوان آنچنان که باید موفق عمل کرده و پویا باشند، چنانچه امروز هم از نظر تعداد و هم از نظر گرایش نسل جوان به حضور در نماز جمعه تغییراتی حاصل شده است. بر همین اساس با درایتی که صورت گرفته تغییراتی جهت پویایی بیشتر در تریبونهای نمازجمعه در حال به وقوع پیوستن است، تا این تریبون را به روزهای اوج بازگرداند.
نماز جمعه قرارگاه عاشقان انقلاب است برای صحبت درباره وجوه مختلف و جایی برای بیان مشکلات و یافتن راه حل‌ها.
به بهانه تغییراتی که این روزها در ستاد نماز جمعه صورت گرفته و البته انتخاب حجت‌الاسلام ابوترابی فرد به عنوان خطیب جمعه موقت تهران، نگاهی خواهیم داشت به اهمیت انقلابی تریبون نماز جمعه و نقش و تاثیر آن در ادامه مسیر انقلاب اسلامی.
بر همین اساس چند ویژگی نماز جمعه را از منظر بنیانگذار جمهوری اسلامی و رهبر معظم انقلاب با هم مرور می‌کنیم:
اهمیت تریبون نماز جمعه
امام خمینی(ره) درباره اهمیت حفظ تریبون نماز جمعه در وصیتنامه سیاسی- الهی خود نوشتند:« از نماز جمعه و جماعت که بیانگر سیاسی نماز است هرگز غفلت نکنند، که این نماز جمعه از بزرگترین عنایات حق تعالی بر جمهوری اسلامی ایران است.» با این جمله امام به سراغ دیگر ملزومات تریبون نماز جمعه می‌رویم.
همراهی با مردم
امام خمینی در سخنرانی که در جمع ائمه جمعه مراکز استانها در ۴ آبان ۱۳۶۲ داشتند درباره اهمیت نماز جمعه فرمودند: «یکی از مهمترین چیزهایی که در این انقلاب حاصل شد قضیه نماز جمعه است، که در زمان سابق در بین ما متروک، و در بین اهل سنت به طور دلخواه نبود و غالباً تحت نفوذ قدرت‌ها انجام می‌گرفت، که بحمدالله در این نهضت نماز جمعه با محتوای حقیقی آن تحقق یافت، و آقایان باید با سفارش به مردم و نسل‌های آینده به این مساله اهمیت بدهند که نماز جمعه در راس همه امور است، و مردم را مجتمع کنند که در این امر خللی وارد نشود. منصب امامت جمعه، یعنی منصب تماس روحانیت با ملت، و روحانیت با مجلس و دولت، و این از اموری است که با دست توانای ائمه جمعه انجام می‌گیرد، که امید است هر روز بیشتر و بهتر انجام شود، و جمعیت‌ها بیشتر بیایند، و این سنت حسنه‌ای باشد که برای مردم و آیندگان محفوظ بماند.» در این سخنرانی ضمن تاکید به اهمیت این فریضه عبادی- سیاسی تاکید کردند که امام جمعه باید فردی باشد که با مردم عجین شده و مشکلات آنها را می‌داند و شنونده مشکلات جامعه و انتقال دهنده مشکلات به دولت و مجلس برای برطرف شدن این معضلات باشد. در عین حال ایشان در ۳ شهریور ۱۳۶۳ در پیامی که به مسلمانان جهان و حجاج در آستانه عید قربان داشتند فرمودند:« مع‌الاسف دامنه تبلیغات گمراه کننده به قدری بوده و هست که دخالت در هر امر اجتماعی و سیاسی را در جامعه مسلمین بر خلاف وظایف روحانیون و علمای دین می‌دانند؛ و دخالت در سیاست را گناهی نابخشودنی می‌خوانند؛ و فریضه نماز جمعه را به یک صورت خشک مقصور کرده و تجاوز از این حد را ضد اسلام می‌دانند. و باید گفت اسلام غریب و ناشناخته است، و ملتهای اسلامی منزوی و ناآشنا به حقایق اسلامند.» امام خمینی با این سخنان پاسخ آنهایی را که نماز جمعه را تنها فریضه‌ای عبادی می‌دانند دادند و اهمیت سیاسی بودن امام جمعه را بیان کردند.
استفاده ابزاری و جناحی ممنوع
اما نکته مهم ممنوعیت استفاده از تریبون نماز جمعه برای تبلیغ هم‌حزبی و یا نقد حزب مقابل در انتخابات و نقدهای شخصی به جای پرداختن به مسایل مردم است.
امام خمینی در ۱۶ اردیبهشت سال ۱۳۶۴ در این زمینه در سخنرانی در جمع علما و روحانیون شیعه و سنی فرمودند:« خطبه نماز جمعه، جای دعوت به حق است و دعوت به تقوا و مصالح مسلمین را در او گفتن، و تعرض به این خرده‌ریزی‌ها، اینها از شان ائمه جمعه خارج است؛ پرهیز کنند از این معنا.» بدین معنی که درگیری‌های درونی را به تریبونهای نماز جمعه نکشانند و بیشتر به مردم اهمیت بدهند تا مسایل شخصی! اما حضرت امام خمینی در سال ۶۶ هم صراحتا فرمودند:« بر اساس تجربیات حاصله از انتخابات دور اول و دوم مجلس شورای اسلامی و بروز اختلافات در پاره‌ای شهرها بدین وسیله به آقایان محترم ابلاغ می‌شود از معرفی افراد به عنوان کاندیدا و موضع‌گیری له یا علیه اشخاص و استفاده انتخاباتی از تریبون نماز جمعه خودداری نمایند.» بر همین اساس می‌تـ‌وان به این نتیجه رسید که تریبون نماز جمعه باید از اظهارات جناحی و تفرقه افکن دور باشد کما اینکه رهبر معظم انقلاب نیز درباره اهمیت وحدت‌آفرینی نماز جمعه می‌فرمایند:« نماز جمعه محل وحدت است، محل جمع است، محل نزديكى دلهاست؛ نگذاريد مظهر اختلاف شود.»
آگاهی بخشی به جامعه
رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند:«از وظایف تریبون نماز جمعه این است که مستمعان و مخاطبان را در جریان اوضاع کشور قرار دهد.» ایشان همیچینین بیان می‌کنند که «هر چه تریبون نماز جمعه قویتر و بهتر و صادق‌تر و مستقیم‌تر باشد، مردم صادق‌تر و مستقیم‌تر و قویتر و مقاوم‌ترند و در مقابل فشار دشمن، هوشیارتر خواهند بود.» بر این اساس تریبون نماز جمعه می‌تواند وسیله‌ای باشد بین شناخت دوست و دشمن و آگاهی بخشی به مردم درباره دشمنان کشور برای تبیین بهرت به سخنان حضر آیت‌الله خامنه‌ای استناد می‌کنیم:«من فراموش نمی‌کنم در اواسط سال ۶۰، وقتی که دشمنان و گروهکها و تفاله‌های ضد انقلاب و استکبار، آن جنایات و فجایع عظیم را در این کشور به وجود آورده بودند - شهادت ۷۲ تن، شهادت نخست‌وزیر و رئیس جمهور - بنده در بیمارستان بودم. خطبه‌های نماز جمعه در تهران، به اعتقاد من، در آن روز، بیشترین حمل بار انقلاب را بر دوش داشت. هر جمعه که می‌شد، از این کانون نماز جمعه، به سراسر کشور، نور منتشر می‌شد. حقایق برای مردم تشریح می‌شد و مردم می‌فهمیدند که در این کشور چه می‌گذرد و دشمن چه کار می‌کند. تریبونهای آزاد، این‌گونه است.»
جذب جوانان و ممانعت از گمراهی
نماز جمعه باید جوان پسند باشد و مشکلات جوانان را نیز در برگیرد، در اینباره رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند:«منبرهای جمعه را بایستی پرجاذبه كرد و جوانان را به آن جذب نمود.»
همچنین باید این تریبونها به تبیین مسایل و جهت‌دهی فکری کمک کند تا مانعی باشد بر گمراهی جامعه رهبر معظم انقلاب نیز در اینباره می‌فرمایند:«عمده‌ی [هدف] در این قرارگاه [نماز جمعه] تبیین است؛ مسئله‌ی تبیین. عمده‌ی هدف انبیای الهی تبیین بود؛ حقیقت را بیان کنند؛ چون آن چیزی که موجب می‌شود انسانها گمراه بشوند این است که حقیقت را نمی‌شناسند؛ عمده این است. از این قبیل هم هستند که حقیقت را می‌دانند امّا انکار می‌کنند، لکن عمده‌ی انحرافها ناشی از ندانستن حقیقت است و انبیای الهی آمدند تا حقیقت را بیان کنند، واضح کنند، ظاهر کنند، حجّت را تمام کنند بر مردم؛ مسئله‌ی تبیین این است. شما میراث‌بر انبیا هستید، از جمله در این قضیّه؛ مسئله‌ی تبیین.»
قرارگاه عاشقان
در نهایت می‌توانیم با این سخن از مقام معظم رهبری گزارش را به پایان ببریم که می‌گویند:« نماز جمعه یک قرارگاه است؛ قرارگاه ایمان، قرارگاه تقوا، قرارگاه بصیرت، قرارگاه اخلاق. از تعبیر قرارگاه نباید ما وحشت بکنیم، چون قرارگاه جزو تعبیرات و اصطلاحات مربوط به جنگ و مبارزه و این چیزها است. با این چشم به نماز جمعه نگاه کنیم. شما هم فرمانده قرارگاهید؛ قرارگاه‌های میدان جنگ هرکدام فرماندهی دارند؛ فرمانده قرارگاه نماز جمعه، شخص امام جمعه است.»
نویسنده: مائده شیرپور
