ملک سلمان پادشاه عربستان طی روزهای اخیر تغییرات قابل توجهی را در عرصه حاکمیتی صورت داده که جای تامل دارد. سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی طی حکمی خالد بن عبدالعزیز الفالح وزیر انرژی این کشور را از کار برکنار و عبدالعزیز بن سلمان بن عبدالعزیز پسر خود را جای او در این پست منصوب کرد.ملک سلمان، عبدالعزیز بن عبدالله بن علی العبدالکریم، معاون وزیر انرژی و صنعت عربستان را هم از منصب خود برکنار کرد و اسامه بن عبدالعزیز الزامل را جای او نشاند.
نکته قابل توجه آنکه در ماه گذشته میلادی عربستان وزارت صنایع و منابع معدنی را جدای از وزارت انرژی تاسیس کرد. قبل از تصمیم به انفصال این دو حوزه خالد الفالح، وزیر سابق انرژی بر بیش از نیمی از اقتصاد سعودی در وزارتخانه عظیم انرژی، صنایع و منابع معدنی که در سال ۲۰۱۶ برای یاری به هماهنگی اصلاحات جدید ادغام شد، نظارت میکرد. الفالح هفته گذشته نیز از ریاست شرکت نفتی آرامکو کنار گذاشته شد و یاسر الرمیان رئیس صندوق سرمایهگذاری دولتی جانشین او شد. حال این سوال مطرح است که چرا بن سلمان چنین اقدامی را صورت داده است؟
برخی بر این عقیدهاند که سلمان در حال تکمیل سیاست موروثی کردن قدرت در خاندان خویش است چنانکه پیشتر نیز محمد بن سلمان را به مقام ولیعهدی و فرزند دیگرش را به مقام معاون وزیر جنگ گماشته بود. منابع سعودی و دیپلماتها میگویند، نظر غالب این است که خاندان حاکم در عربستان پست وزیر انرژی را بسیار مهم میدانند به حدی که معتقدند، سپردن آن به یکی از اعضای خاندان سلطنتی احتمالا در توازن قدرت دقیق در خاندان حاکمه اخلال ایجاد میکند و سیاست نفتی کشور را در گرو مانورهای سیاسی قرار میدهد. پست وزارت انرژی از سال ۱۹۶۰ شاهد پنج وزیر بوده که هیچ یک از اعضای خاندان سلطنتی نبودهاند.
این نوع نگاهی سیاسی به مسئله نفت زمانی آشکارتر میشود که شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان در کنفرانس انرژی در ابوظبی اعلام کرد : کشورش می خواهد در آینده نسبت به غنی سازی اورانیوم اقدام کند. در اصل او تلاش کرده تا چنان وانمود سازد که سلمان به دنبال تقویت همه جانبه توان هستهای عربستان است تا با این حربه، رضایت افکار عمومی برای سلطه بر منابع و درآمدهای نفتی را توجیه نماید.
به عبارت دیگر آنچه در ساختار عربستان در جریان است تلاش سلمان برای تقویت جایگاه خاندانش در بخشهای اقتصادی، سیاسی و نظامی است این فرآیند می تواند در بلند مدت زمینه ساز اهداف سلمان برای موروثی کردن قدرت باشد چنانکه پیشتر نیز وی سنت دیرینه عبدالعزیر مبنی بر حکومت برادر در برادر را با گماشتن محمد بن سلمان در مقام ولیعهدی شکسنه و رسما حکومت را موروثی کرد. رویکردهایی که جنگ قدرت را در خاندان سعودی شدت خواهد بخشید در حالی که شاه سعودی با سرکوبهای گسترده به دنبال مقابله با این اعتراضها بر خواهد آمد.
نویسنده: فرامرز اصغری