اتحادیه اروپا از چند ماه پیش اعلام کرده بود برای مقابله با تحریمهای آمریکا علیه ایران، قصد دارد یک کانال ویژه پرداخت مالی ایجاد کند که امکان ادامه همکاری اقتصادی با ایران را فراهم میکند. بنا بر ادعای اروپاییها ساز و کار فعالیت کانال ویژه مالی به این صورت بوده که از یک نظام اعتباری برای مبادله کالا میان ایران و کشورهای اروپایی استفاده میکند. کشورهای اروپایی ادعا میکنند از این طریق میتوانند بدون نیاز به بانکهای اروپایی یا پرداخت پول به ایران با این کشور تجارت کنند. اکنون به دنبال پاسخگویی به این سوالات هستیم که چرا اروپا در ایجاد کانال مالی تعلل میکند؟ اتحادیه اروپا چه آمال و اهدافی را در سر میپروراند؟ آیا اروپا از ترس تحریمهای آمریکا تعلل میکند؟
اس.وی.پی چیست؟
اس.وی.پی که مخفف عبارت Special Purpose Vehicle است، سیستمی است که با هدف ادامه همکاری تجاری اتحادیه اروپا با ایران حتی با وجود تحریمهای آمریکا طراحی شده است بدین صورت که کشورهای اروپایی با استفاده از این کانال مالی در ازای خرید نفت ایران، هزینههای فروش و صادرات کالاهای خود به ایران را دریافت میکنند. به عبارت دیگر، اس.وی.پی همچون یک شرکت برای تسویه مالی تجارت با ایران به دور از حلقههای مالی متداول است. به عنوان نمونه در این ساختار ایران میتواند به اسپانیا نفت بفروشد و اعتبار مالی لازم برای پرداخت به یک شرکت آلمانی را که به ایران کالا یا خدمات داده است تامین کند و پول از طریق خاک اروپا بین دو شرکت مبادله شود.
وابستگی اروپا به آمریکا
بعد از جنگ جهانی دوم که کشورهای اروپایی خسارتهای فراوانی در زمینههای مختلف متحمل شده بودند، به دنبال راهکاری در جهت خسارتهای تحمیل شده به خود بودند. اروپاییها استفاده از تواناییها و ابزارهای خارج از قاره سبز را اتخاذ کردند. در واقع وابستگی به یک منبع خارجی برای جبران خسارتهای خود. به همین منظور اروپاییها تمایل به سمت آمریکا پیدا کردند و واشنگتن براساس طرح مارشال کمکهای خود را به اروپا روانه کرد. طرح مارشال به عنوان موفقیتآمیزترین پروژه سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا پس از جنگ جهانی دوم است، این طرح به بسیاری از کشورهای اروپای غربی کمک کرد تا اقتصاد خود را پس از جنگ بازسازی کنند.
این طرح یک برنامهریزی بلند مدت برای خلق یک بازار توانمند برای خرید محصولات آمریکایی بود که عملاً از تسلط کمونیسم در اروپا جلوگیری میکرد. در مقابل این طرح در اروپای غربی اتحاد جماهیر شوروی که عملاً مانع بهرهمندی بلوک شرق از این کمکها شده بود دست به ابتکار عمل زد و در سال ۱۹۴۷ سازمانی بینالمللی را تحت عنوان کمکان با هدف مبارزه با طرح مارشال تشکیل داد. در واقع اجرای طرح مارشال به منزله وابستگی کامل اروپا به آمریکا و عملا اقتصاد کشورهای اتحادیه اروپا به آمریکا گره زده شد.
ناتوانی اروپا در ایجادکانال مالی
اکنون به سوال مطرح شده در ابتدای موضوع باید بپردازیم که چرا اروپا در ایجاد سازوکار مالی تعلل میکنند، پشت پرده ماجرا چیست؟
۱- اروپا وابستگی خاصی به اقتصاد آمریکا دارد و اقتصاد این دو از هم جدا نیست. چه در سطح واردات و صادرات و چه در سطح تبادلات بانکی. مطابق آخرین آماری که مرکز آمار اتحادیه اروپا منتشر کرده، در سال ۲۰۱۶، صادرات کالای کشورهای عضو اتحادیه اروپا به آمریکا۳۶۲ میلیارد یورو بوده است.
۲- بزرگترین بانکهای اروپایی وابسته به امریکا هستند و هرگونه تبادل بانکی از سوی بانکهای اروپایی توسط آمریکا رهگیری میشود؛ به گونهای که در هر بانک اروپایی و هیئت مدیره آن، یک شخص از سوی آمریکاییها گماشته شده است و در واقع این فرد نماینده دولت آمریکا محسوب میشود. بنابراین براساس اصل ماشه و همچنین تحریمهای آمریکا همچونs ۷۲۲، دولت آمریکا این توانایی را دارد که کشورهای اروپایی را براساس رویکردهای تحریمی دچار مشکل کند. از آنجایی که منافع اقتصادی اروپا توسط آمریکا در بحث تجارت و خدمات برآورده میشود و یک نوع درهم تنیدگی میان اروپا و آمریکا وجود دارد، سخت است اروپا تجارت با ایران را به شرط تحریم به آمریکا ترجیح دهد.
اهداف اروپا از تاخیر در تاسیس کانال مالی
همانگونه که مطرح شد کانال مالی اروپا یا سازوکار مالی قبل از ۱۳ آبان باید اجرایی میشد، اما در مقام عمل، اروپا از اجرای آن سرباز زده است. در بحث چرایی این تاخیر و اینکه چه اهدافی در پشت پرده این مساله وجود دارد، چند نکته قابل تامل است:
۱- صرف نظر از وابستگی اروپا به آمریکا و ذکر مسایل فوق، اروپا اهداف مختلفی را در سر میپروراند؛ به گونهای که اروپا به دنبال همان اهداف آمریکا در تسری مذاکرات چندجانبه به مسایل موشکی و منطقهای است. یعنی اروپا در ازای تاسیس کانال مالی، امتیازهای مختلفی از ایران میخواهد که یکی از آنها مذاکره در رابطه با مسایل موشکی و منطقهای و تصویب لایحه اف.ای.تی.اف به طور کامل در ایران است. سند این موضوع نیز در سخنان ماکرون طی چند ماه گذشته است. «امانوئل ماکرون» رئیسجمهور فرانسه، مهر ۹۷، در مصاحبه با فرانس ۲۴ گفته بود: «احاطه کردن ایران با یک سیاست الزامآور، همان چیزی است که من همواره بر آن تاکید دارم. برای من راهبرد با ایران بر چهار مبنا است؛ حفظ توافق هستهای، توان مدیریت فعالیت هستهای ایران پس از سال ۲۰۲۵ (پایان برجام)، کنترل فعالیت موشکهای بالستیکی ایران و توان مقابله با نفوذ ایران در منطقه. من هیچگاه دربرابر ایران سادهلوح و زودباور نبودم اختلاف نظر ما با آمریکا بر سر شیوه رفتاری ماست».
۲- اتحادیه اروپا به دنبال سیاست وقت کشی و گرفتن امتیاز از ایران است. سیاست اروپا در این مقطع، پیگیری همان سیاست آمریکا است. یعنی کانال مالی و ایجاد سازوکار مالی به بعد از تحریمها موکول شد، به گونهای که ایران در قبال فشارهای تحریمی آمریکا، مجبور به حداقل امتیازها شود. این حداقل امتیازها نیز برخواسته از تحمیل اراده اروپا بر ایران خواهد بود. به گونهای که در برخی از منابع خبری از حذف نفت از مبادلات تجاری ایران و اروپا در کانال مالی خبر دادند. این در حالی است که بنیاد و ریشه این سازوکار مالی برای فروش نفت ایران اعلام شده است.
۳- با توجه به معافیت تحریمی ۸ کشور از خرید نفت ایران، اتحادیه اروپا به خوبی پی برده که در شرایط فعلی تبیین سازوکار مالی، به منزله سوختن برگهای برنده بازی در مقابل ایران خواهد بود. دلیل این ادعا نیز عدم تقبل کشوری خاص در میزبانی از کانال مالی است. در نتیجه اروپا به دنبال کِش دادن تاسیس سازوکار و مالی بعد از معافیتهای تحریمی ۶ ماهه آمریکا به ۸ کشور است.؛ زیرا از نظر اروپاییها در این مقطع، با توجه به فشارهای اقتصادی به ایران، تهران رویکردی براساس دادن امتیازهای بیشتر در قبال کسب حداقل امتیازها خواهد داشت.
۴- اکنون که نه میزبان کارگروه مشخص شده و نه سازوکار خاصی برای آن تبیین شده، اروپاییها به دنبال فشار بر ایران برای تصویب قوانینی همچون اف.ای.تی.اف هستند. کشورهای اتحادیه اروپا این گونه اذعان کردهاند که با توجه به قرار گرفتن ایران در لیست سیاه کشورهای موسوم به پولشویی، بانکهای اروپایی به ریسک مبادله با ایران تن نخواهند داد و برای تسهیل در این ماجرا باید قوانین چهارگانه مبارزه با پولشویی که قوانین تروریسم هم زیرمجموعه آن است، در ایران تصویب شود. در نتیجه اروپا در این مقطع با امتیازگیری از ایران، شرایط را برای تحریمهای گستردهتر به هر بهانه شفافیت در تبادلات بانکی ایران اتخاذ کرده است.
ارزیابی نهایی
کانال مالی اروپا با ایران که با هدف دسترسی ایران به منافع اقتصادی باید ایجاد میشد، اکنون در مرحلهای است که تبدیل به یک تهدید برای کشور شده است. زیرا دولت مردان کشور به جای تمرکز بر مسایل و مشکلات موجود، عملا درگیر برجام اروپایی شده اند. یعنی مذاکراتی با اروپا در چارچوب مذاکرات گذشته که عملا تسلسل دور محسوب میشود و خرداد۹۷ بود که رهبر انقلاب به یک نکته بسیار کلیدی و راهبردی اشاره داشته و فرمودند: «اقتصاد کشور را از راه برجام اروپایی نمیتوان جلو برد». الف