ترامپ در اعمال تحریمها علیه ایران با چالشهای بزرگی مانند عدم همراهی متحدان و شرکای آمریکا و فناوریهای مالی نوین مواجه است که باعث میشوند دور جدید تحریمهای آمریکا تاثیرگذاری دوره قبلی را نداشته باشند و دولت ایران بتواند با استفاده حداکثری از این چالشها، این تحریمها را بیاثر کند.
مهر ماه سال ۹۶ ترامپ ابتدا اظهار کرد برجام را تایید نخواهد کرد و در اردیبهشتماه ۹۷ اعلام کرد از برجام بیرون خواهد آمد؛ حدودا چهار ماه از اعلام خروج آمریکا از برجام گذشته است. در این بازه زمانی کارشناسان و متخصصین تحریمی در دولت سابق و کنونی آمریکا در فضاهای تخصصی و رسانهای اظهاراتی داشتهاند مبنی بر اینکه تحریمهای جدید تاثیرگذار نخواهند بود و در مواردی هشدار دادهاند به دلیل استفاده ناشیانه و نادرست ترامپ از ابزار تحریم، دوره ترامپ میتواند آخرین دورهای باشد که تحریمهای آمریکا اثرگذاری داشته باشد و حتی میتواند به صورت بومرنگ، به اقتصاد آمریکا برگردد و به آن آسیب بزند. براین اساس، با بررسی اظهارت تخصصی کارشناسان تحریمی آمریکا، سه دسته دلایل را میتوان برای عدم اثرگذاری تحریمها برشمرد که در این گزارش به آنها اشاره شده است.
اولین دلیل برای ناکارآمدی تحریمها که توسط کارشناسان آمریکایی بر روی آن تاکیده شده است، عدم همراهی متحدین و شرکای آمریکا مانند دوره قبلی تحریم است؛ چراکه آمریکا به طور مستقیم با ایران رابطه تجاری و اقتصادی ندارد و برای اعمال حداکثر فشار نیاز است کشورهایی که با ایران روابط تجاری گسترده دارند، در اعمال تحریمها با آمریکا همراه شوند.
در این رابطه دانیل گلاسر، معاون سابق وزیر خزانهداری آمریکا درامور تامین مالی تروریسم و جرایم مالی، معتقد است که: «تحریمها صرفا یک ابزار هستند. آنها سیاستگذاری نیستند. در مقابل، علیرغم اظهارنظرهای جدی آمریکا، اهداف آمریکا غیرشفاف هستند. حتی استراتژی که آمریکا قرار است از طریق آن، به این اهداف دست پیدا کند، نامعلوم است. فشارهای اقتصادیِ تنبیهی علیه ایران تاثیر جدی و مخربی خواهد داشت. اما تحریمها همیشه زمانی موثرتر خواهند بود که توسط کشورهای زیادی اجرایی شوند. در نتیجه، میتوان گفت: انزوای روزافزون آمریکا از متحدان قدیمی میواند زیانآورتر هم شود».
ریچارد نفیو نیز در مورد اثرگذاری تحریمهای نفتی گفته است: «چالش اجراییِ دشوارتر زمانی خواهد بود که صادرات نفت در نوامبر تحریم شود: در آن موقع، شرکتهای انرژی بزرگ که از ایران خارج میشوند، احتمالا با عملیاتهای کوچکتری جایگزین شوند که خواهند توانست به طور بالقوه با گرفتن مصونیت، در ایران فعالیت کنند و بدین ترتیب تاثیر تحریمها در بلند مدت را کاهش دهند».
از طرف دیگر الیزابت روزنبرگ و پیتر ایی. هارل که به ترتیب به عنوان مشاور ارشد حوزه تحریمها در وزارت خزانهداری آمریکا بین سالهای ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ و معاون تحریمها و تهدیدات مالی در اداره امور اقتصادی وزارت کشور ایالات متحده بین سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ فعال تحریمها بودند، در یادداشت تحلیلی در نشریه فارینپالیسی در تاریخ ۲۰ بهمن ۹۶ با عنوان «استفاده ترامپ از تحریمها ممکن است ناپایدار باشد - رئیسجمهور نیرومندترین ابزار سیاستی خود را با خطر تضعیف مواجه میسازد» به موارد نگرانکنندهای اشاره کردند که ممکن است باعث شود این موارد جلوی اثرگذاری تحریمهای آمریکا را بگیرد.
الیزابت روزنبرگ و پیتر ایی. هارل با اشاره به اولین نشانه نگرانکننده که عدم همراهی متحدین و شرکای آمریکا است، مینویسند: اولین نشانه نگرانکننده این است که استفاده تند و شدید ترامپ از تحریمها، در حال تضعیف همکاری با متحدین است. در حالی که آمریکا اهرم تحریمی قوی تری نسبت به بقیه کشورها دارد، واقعیت این است که تحریمهای آمریکا زمانی تاثیر قوی دارند که متحدین فشارهای موازی و هماهنگشدهای اعمال کنند. این موضوع به ویژه برای اهداف تحریمی مثل روسیه و ایران صادق است که روابط اقتصادی عمیقتری با بقیه کشورها نسبت به آمریکا دارند. همکاری با کشورهای آسیایی و اروپایی برای موفقیت تحریمهای ایران بین ۲۰۱۲ و ۲۰۱۵ ضروری بود، چراکه ایالات متحده نفت ایران را خریداری نمیکرد». بنابراین اقدام یکجانبه و عدمهمکاری با متحدین یکی از عواملی است که باعث کندی چاقوی تحریم میشود چراکه همراهی آنها برای اثرگذاری تحریمها بر روی بخش انرژی لازم است و شرکا و متحدین آمریکا از خریداران عمده نفت ایران هستند.
آنها در ادامه در مورد لزوم همراهی و همکاری متحدین و شرکای آمریکا مینویسند: چه خوشمان بیاید چه نیاید، اگر دولت ترامپ به طور چشمگیری سرمایهگذاری در دیپلماسی انرژی برای همراستا کردن متحدین آمریکا با این تحریمها را بیشتر کند، تنها در این صورت است که میتواند تاثیر اقتصادی حقیقی را در بازه زمانی میان مدت و طولاتیمدت اعمال کند. علاوه بر این، تحریمها تنها در راهبرد کلانی که در آن اعمال میشوند، خوب هستند. بنابراین اجرای آن بدون همراهی متحدین برای مقابله با تهدیدهای بزرگ امنیت جهانی باعث میشود که راهبرد و ابزار ترامپ بیتاثیر شود.
در همین ارتباط، طبق گزارش ۴ ماهه اول سال ۹۷ سازمان توسعه و تجارت کشورمان، کشورهای چین، عراق، هند، ترکیه، پاکستان، عمان، روسیه که در ردیف ۱۰ مقصد اول صادراتی و ۱۰ مبدا اول وارداتی ایران هستند اعلام کردهاند که با تحریمهای آمریکا همراهی نخواهند کرد.
چالشبرانگیزترین نقطه تحریمهای آمریکا برای ایران، سیستم مالی آمریکا است که با استفاده از دلار و سیستم پیامرسان مالی SWIFT، آمریکا میتواند جلوی انتقال درآمدهای نفتی ایران را بگیرد و از طرفی بانکها، موسسات مالی و شرکتهایی که با ایران کار میکنند را شناسایی کند و جلوی آنها را با اقدامات تنبیهی بگیرد.
در همین ارتباط، بسیاری از کشورهای دنیا به دلایل متعددی که هیچ ارتباطی هم به تحریم ندارد، سالهاست از سیستمهای پیامرسان مالی مستقل از سوئیفت استفاده میکنند و طی سالهای اخیر نیز استفاده از فناوریهای مالی نوین مانند بلاک چین رونق یافته است.
بر این اساس، بسیاری از کارشناسان داخلی نیز اذعان دارند که راهکارهای موثر دور زدن تحریمهای مالی آمریکا علیه ایران، استفاده از فناورهای مالی نوین مانند بلاکچین و سیستم پیام رسان مالی مستقل و پیمانهای پولی دوجانبه و چندجانبه برای بینیاز شدن از ارز و سیستم پیامرسان مالی آمریکا است و همین موارد بزرگترین چالشها برای کارآمدی تحریمهای ترامپ به شمار میروند.
در مقاله خانم روزنبرگ و آقای ایی.هارل، بزرگترین نشانه نگرانکنندهای که وجود دارد عبارت است از در نظر نگرفتن قابلیتها و ظرفیتهای جدید در فضای مالی و فناوری مالی توسط تیم ترامپ که میتواند به شدت بر روی تاثیرگذاری تحریمها اثر بگذارد.
روزنبرگ و هارل در این مورد مینویسند: شاید نگرانکنندهترین نشانه مبنی بر اینکه ترامپ سکاندار پایان دوره تحریمهای قدرتمند آمریکاست این است که تیم او جلوتر از روندهای جدیدی که نفوذ تحریمهای آمریکا را کاهش میدهند، نیستند. در دهه آتی فناوریهای مالی جدید مثل ارزمجازی و مکانیسمهای بینالمللی براساس بلاکچین، میتواند به صورت چشمگیری تاثیر تحریمهای آمریکا را به باد بدهد. بازرگانانی که به دنبال کم کردن هزینهها هستند، ابتکارات فناوریهای مالی را پیش میبرند؛ اگرچه، استفاده بدون احتیاط تحریمهای آمریکا میتواند به هجرت چین، روسیه و بقیه رقبای آمریکا از ارز و بازارهای ایالات متحده سرعت ببخشد. مهر