معتادان خیابانی و رها شدن آنها در شهرهای کشور عضل تازه ای نیست اما با رشد این حادثه و در کنار آن افزایش مصرف موادمخدر صنعتی که آنها را به کارهای فجیع وادار مي‌کند لازم است اقدام فوری برای جمع کردن این بمب‌های ساعتی از سطح شهر کرد.
باید با آنها برخورد قضایی و انتظامی انجام شود یا باید آنها به سیستم درمانی هدایت شوند یا باید از بخش خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد برای حل این مسئله بهره برد؟ این بخشی از حرف‌های رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد کمیته مستقل مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام است. سعید صفاتیان چندی پیش با این سخنان حضور ۱۳ تا ۱۵ هزار معتاد خیابانی در شهر تهران را چالشی جدی خواند و گفت: تا به‌حال درباره معتادان کارتن‌خواب هیچ تصمیم درستی گرفته نشده است.
چند وقت پیش نیز دادستان کل کشور از وجود معتادان خیابانی ابراز نگرانی کرده بود. این نگرانی‌ها به بالارفتن تعداد معتادان خیابانی در سال‌های اخیر باز می‌گردد. وزیر کشور در مردادماه سال ۹۳ از وجود ۱۰۰ هزار معتاد خیابانی در کشور خبر داد و قائم‌مقام کل ستاد مبارزه با موادمخدر نیز گفته ۱۵ هزار معتاد کارتن‌خواب در سطح شهر تهران وجود دارند. همچنین آمارهای رسمی از حضور ۵۰۰ زن کارتن‌خواب در شهر تهران سخن می‌گویند.
هنوز راه مشخصی وجود ندارد
با این وجود تاکنون راهکار مشخصی برای کاهش معتادان خیابانی و کارتن‌خواب ارائه نشده است. نبودِ هماهنگی میان سازمان‌های مختلفِ مرتبط با این موضوع از انتقاداتی است که مسئولان و کارشناسان به مسئله معتادان خیابانی دارند. چنانچه سعید صفاتیان از مشخص نبودن نحوه رفتار با معتادان خیابانی سخن گفته است. نیروی انتظامی، سازمان بهزیستی، ستاد مبارزه با موادمخدر و سازمان‌های مردم‌نهاد از نهادهایی هستند که به زعم مسئولان باید در ارتباط با یکدیگر مشکل معتادان خیابانی را حل کنند.
معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر نیز در همین راستا بر مشکلاتی که در حوزه معتادان کارتن‌خواب وجود دارد اشاره کرده و گفته مهم‌ترین مشکل در ماده ۱۶ قانون مبارزه با موادمخدر، یعنی حمایت‌های اجتماعی پس از خروج از مراکز درمانی است. بابک دینپرست می‌گوید مشکل نه در بخش جمع‌آوری معتادان کارتن‌خواب و نه در فضای لازم برای نگهداری آنهاست، بلکه مهم‌ترین مشکل در ساماندهی معتادان خیابانی است. به گفته وي سال ۹۲ آئین‌نامه جامع مراقبت‌های پس از خروج از مراکز درمان اجباری توسط ریاست قوه قضائیه ابلاغ شده اما دستگاه‌ها در اجرای آن غفلت کردند.
همچنین محسن روشن‌پژوه معاون پیشگیری درمان و اعتیاد سازمان بهزیستی چندی پیش در برنامه شبکه خبر با موضوع معتادان خیابانی، درباره اقدامات ناصحیحی که در این‌باره انجام می‌شود گفته بود "پاتوق‌های کوچک معتادان خیابانی قابل کنترل است، اما هنگامی که این پاتوق‌ها توسط پلیس شناسایی می‌شوند، در حقیقت امنیت روانی معتادان به مخاطره می‌افتد و آنها به حریم خیابان‌ها و بزرگراه‌ها پناه می‌برند، که این آغاز یک خطر بزرگ اجتماعی برای خانواده‌هاست".
نگاهِ اشتباه؛ سیاستِ اشتباه
با توجه به اینکه عملکرد نهادها و سازمان‌های مسئول در حوزه معتادان محل تردید دارد، خیلی از کارشناسان معتقدند که تا نگاه این سازمان‌ها، مسئولین و مردم به مقوله معتادان خیابانی و کارتن‌خواب‌ها تغییر نکند، اتفاق خوبی در این‌باره نمی‌افتد. در همین‌رابطه بود که سردار مویدی رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر نیروی انتظامی گفته بود با لفظ جمع‌آوری معتادان به شدت مخالفم، چون معتادان انسان‌های با کرامت و با حرمتی هستند و باید واژه "ساماندهی" را جایگزین جمع‌آوری کرد".
اکبر رجبی مدیرعامل موسسه و NGO طلوع بی‌نشان‌ها درباره نگاه به معتادان خیابانی که بخش قابل توجهی از آنها کارتن‌خواب هستند گفته "نگاه ما به کارتن‌خواب‌ها نگاهی ساخته شده است که باید تغییرش دهیم. بسیاری از این افراد می‌ترسند؟ چرا باید بترسیم؟ مردم گمان می‌کنند که این افراد می‌توانند به آنها آسیب بزنند. درحالی‌که این نگاه ما است که به آنها آسیب وارد می‌کند. هیچ چیزی برای ترس در این افراد وجود ندارد. آنها هستند که از جامعه ترسیده‌اند؛ تصور کنید که خیلی از زنان کارتن‌خواب تا صبح شروع به راه رفتن می‌کنند تا مورد آزار و اذیت قرار نگیرند و یا تعداد زیادی از آنها به دنبال جایی می‌گردند که نور چراغی آن‌جا را روشن کرده باشد، برای اینکه این روشنایی، هرچه باشد، به آنها حسی از امنیت می‌دهد".
دکتر علی شفیعی پژوهشگر و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران نیز ضمن اشاره به اینکه برخورد نهادهای مربوطه و مردم با معتادان کارتن‌خواب اشتباه است تحلیل می‌کند "یکی از ساده‌ترین کارها برای ما و مردمی که نمی‌خواهیم و یا هراس داریم تا افراد کارتن‌خواب را در محیط زندگی‌مان ببینیم، این است که با پلیس تماس گرفته و تقاضای جمع‌آوری این افراد را بکنیم. اما این کار چقدر مفید خواهد بود؟ پس از جمع‌آوری این افراد، آنها براي دوره کوتاه و موقتی در مکانی نگهداری می‌شوند و پس از مدتی مجددا در خیابان رها می‌شوند و به این‌دلیل که از حمایت اجتماعی مورد نياز و درمان مستمر برخوردار نیستند، مجددا در چرخه بی‌خانمانی می‌افتند و البته پس از مدت كوتاهي دوباره در طرح‌های جمع‌آوری دستگير مي‌شوند".
نگاه ثابت و یکسان در عملکرد سازمان‌های مرتبط با مشکلات معتادان کارتن‌خواب وجود ندارد. با این‌حال مسئولان بارها از گسترش دادن فضاها و امکان‌هایی برای ساماندهی این افراد خبر داده‌اند. ۲۵ مرداد امسال بود که قائم مقام کل ستاد مبارزه با موادمخدر از بالارفتن ظرفیت نگهداری و ترک معتادان خبر داد و گفت تا دو ماه آینده این امکان به ۶ هزار نفر خواهد رسید.
با این حال به اعتقاد کارشناسان و برخی مسئولان، تا زمانی که نتوان هماهنگی میان نهادهای مربوطه را ایجاد کرده و نگاه به معتادان خیابانی به عنوان عضوی از اعضای جامعه را تغییر داد، نباید انتظار کاهش تعداد آنها در کشور را داشته باشیم.
ساماندهی معتادان خیابانی ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد
اما در همین زمنه قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر در پاسخ به این سوال که حل معضل چندساله ساماندهی معتادان خیابانی سراسر کشور نیازمند چه میزان اعتبار است، گفت: ساماندهی معتادان خیابانی کل کشور نیازمند اعتبار ۲۰۰ میلیارد تومانی است.
علیرضا جزینی در حاشیه مراسم آغاز سال تحصیلی جدید در پاسخ به سوال تسنیم در‌خصوص نتیجه جلسات وزیر کشور در ۲ سال اخیر با مسئولان ستاد مبارزه با موادمخدر و سایر دستگاه‌های ذیربط در امر ساماندهی معتادان خیابانی اظهار کرد: سال گذشته چندین جلسه با حضور وزیر کشور و مسئولان دستگاه‌های مختلف از جمله شهرداری تهران به منظور ساماندهی ۱۵ هزار معتاد خیابانی برگزار شد و در آن جلسات شهرداری تهران متعهد شد تا اردیبهشت‌ماه امسال ظرفیت ۶ هزار نفری برای ساماندهی معتادان خیابانی در پایتخت ایجاد کند.
وی با بیان اینکه تا امروز تنها شهرداری موفق به ایجاد ظرفیت ساماندهی ۲۵۰۰ معتاد خیابانی شده است، گفت: در هفته گذشته نیز جلسه دیگری به منظور بررسی عملکرد دستگاه‌های مختلف برای ساماندهی معتادان خیابانی برگزار شد و در این جلسه شهرداری مجددا متعهد شد تا ظرف مدت ۶ ماه مابقی ظرفیت‌های مکلفی قبلی را به ستاد مبارزه با موادمخدر تحویل دهد.
قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر افزود: همچنین در این جلسه نمایندگان شهرداری تهران پیشنهاد دادند تا اداره ۲۵۰۰ ظرفیت این مراکز را عهده‌دار شوند که این پیشنهاد نیز با موافقت اعضا به تصویب رسید.
جزینی با بیان اینکه نخستین هدف در ساماندهی معتادان خیابانی درمان آنها و پس از آن بازتوانی اجتماعی آنهاست، گفت: طبق برنامه‌ریزی انجام شده مقرر شد تا ظرفیت مرکز اخوان نیز به ۲ برابر ظرفیت فعلی ارتقا یابد. وی در‌خصوص اعتبارات لازم برای ساماندهی تمامی معتادان خیابانی کشور که در سال‌های اخیر به عنوان یک چالش بزرگ پیش‌روی مردم قرار داشته است گفت: طبق برآوردهای انجام شده برای ساماندهی تمام معتادان خیابانی سراسر کشور نیازمند اعتبار ۲۰۰ میلیارد تومانی هستیم.
سردار علی مویدی رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر نیز در واکنش به اظهارات قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر مبنی بر نیاز ۲۰۰ میلیارد تومان برای ساماندهی تمام معتادان خیابانی کشور گفت: به نظر من با برنامه‌ریزی مناسب می‌توان با هزینه کمتر از ۲۰۰ میلیارد تومان نیز این معضل را حل کرد و دستگاه‌های مسئول باید نسبت به تامین این هزینه اقدام کنند.
همانطور که عنوان شد لازم است اقدام فوری برای جمع‌آوری معتادان خیابانی که همچون بمب ساعتی در خیابان‌ها تردد مي‌کنند و ممکن است به جوان‌های سالم خسارت زده و یا بر‌اساس مصرف موادمخدر صنعتی فجایعی را به بار آورند، صورت گیرد.
