در حالی که هر روز بحران آب بدتر و بدتر به قول اخبار و اطلاعات منتشر شده میشود روز گذشته وزیر نیرو مدعی شده که در کارگروه ملی سازگاری با کمآبی، از تقسیم کردن موضوع آب به منظور سادهسازی به بخشهای مختلف برای هر دستگاه پرهیز و تصمیمگیریها یکپارچه میشود.
رضا اردکانیان با اشاره به اینکه تاکید من بر گزارههایی است که به طور جد محور و مدار کار وزارت نیرو برای مدیریت آب در دوره جدید خواهد بود و این فرصتی است تا کسانی که دغدغه توسعه پایدار دارند از جمله نیروهای جوان پژوهشگر بتوانند به نحو موثرتری فعالیت کنند گفته است؛ برنامههای ارائه شده به مجلس به عنوان نقشه راه وزارت نیرو است به این ترتیب که در هفته جاری پیشنهاد کارگروه ملی سازگاری با کمآبی مصوب شده و این کارگروه آغاز دوره نسبتا جدیدی در مساله آب کشور است و در این دوره از ذکر برخورد با شرایط کمآبی و خشکسالی که در افکار عمومی به عنوان دورههای کوتاهمدت و بازه زمانی محدود متبادر میشود پرهیز شده و این کارگروه بدون محدودیت زمانی فعالیت خواهد کرد.
وی مدعی شده که در این کارگروه از تقسیم کردن موضوع آب به منظور سادهسازی به بخشهای مختلف و خلاصه شدن آب به عنوان ماموریت سازمانی برای هر دستگاه پرهیز میشود تا عملا تمامی ذینفعان در سازمان دولت تعریف شوند و در این وضعیت تصمیمگیریها یکپارچه میشود.
وزیر نیرو مدعی است که مسئولیت سنگین مدیریت آب کشور فقط با همفکری و همراهی تمامی صاحبنظران و دستگاههای اجرایی میسر است، این اجلاس نه برای ارائه نمایش همفکری با متخصصان و نه برای حل تمامی مسائل آب کشور در یک روز و نه برای گرفتن همه ایدهها برگزار میشود.
اگرچه محتوای سخنان وزیر نیرو نشان از راهکار جدی و عملی ندارد جز آنکه بار دیگر افراد دورهم آمده و ایدههای نوین بررسی شود اما درکنار صحبتهای وی، آمار ارایه شده از سوی مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب از حکایتهای جالبی پرده بر میدارد.
زنگ هشدار منابع آبی
براساس آمار و ارقام منتشر شده از سوی مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب؛ در حال حاضر وضعیت منابع آبی در کشور مناسب نیست، چراکه براساس آمار، در ۵۰ سال گذشته میزان بارندگیها در پایینترین سطح خود قرار دارد.محمد حاج رسولیها با بیان اینکه میزان نزولات جوی با احتساب بارندگیهای اخیر حدود ۷۳ میلیمتر است، اظهار کرد: میزان بارشها با کاهش بسیار زیادی نسبت به سالهای قبل روبهرو است؛ به گونهای که هیچ سال شرایط به این روال نبوده لذا لازم است اقدامات ویژهای در این خصوص انجام شود.
وی درخصوص وضعیت بارشها در شش حوزه اصلی کشور، مدعی است: علیرغم اینکه در حوزه خزر و دریاچه ارومیه میزان کاهش بارندگی مشهود نیست اما در چهار حوزه دیگر وضعیت بارندگیها بسیار پایینتر از حد نرمال بوده است به طوریکه طبق آمار در حوزه خزر و دریاچه ارومیه با کاهش حدود ۱۲ درصد و در چهار حوزه فلات مرکزی، خلیجفارس و دریای عمان و قرهقوم با کاهش ۷۰ تا ۷۵ درصدی بارشها نسبت به متوسط بلندمدت مواجه بوده است.
این مقام مسئول با تاکید بر اینکه وضعیت بارندگی در کشور بسیار نگرانکننده است، اعلام کرده که: در سالهای قبل نیز رتبه ۴۸ و ۴۹ را در وضعیت بارندگی تجربه کردهایم اما وضعیت منابع آبی اینگونه حکم میکند که امسال تمهیدات ویژهتری را در نظر بگیریم.
تا اینجای داستان ارایه یکسری آمار و ارقام است که در طول دهههای اخیر به کرات از سوی متولیان درخصوص کمبود آب و به عبارت درستتر "بحران آب" مطرح شده است اما حقیقت ماجرا به گفته کارشناسان چیز دیگری است که جا دارد متولیان به گونهای دیگر به آن بنگرند.
سهم ۵ درصدی گیاهان از آب ورودی
براساس گفته کارشناسان مردم ایران برخلاف تمام مسایلی که درخصوص مصرف آب و هدررفت آن سخن به میان میآوردند در طول تاریخ با وجود همه محدودیتها بهترین استفاده را ازمنابع آبی کشور داشتهاند؛ علاوه بر این دانش بشر و پیشرفت تکنولوژیها در این زمینه موجب شده تا دستاندرکاران و متولیان به پیشرفت خوبی در زمینه مقابله با تنشهای آبی دست یابند که این مهم میتواند در اختیار بخش کشاورزی قرار گیرد.
این کارشناسان معتقدند مطابق آمارهای رسمی؛ کل آب ورودی به کشور در حدود ۴۳۰ میلیارد مترمکعب است که از طریق بارندگی و رودخانهها وارد کشور میشود ولی از ۴۳۰ میلیارد مترمکعب آب ورودی در کشور تنها ۵ درصد آن به گیاه میرسد و مابقی اتلاف میگردد.
بزرگنمایی بحران آب
این منتقدان با اشاره به آمار و ارقام منتشر شده از سوی متولیان درخصوص اتمام ذخایر آبهای زیرزمینی تا ۱۰ سال آینده در صورت ادامه روند مصرف فعلی و ضرورت کاهش جمعیت کشور متناسب با میزان آب موجود و همچنین ارایه راهکارهایی مانند لزوم مهاجرت ۵۰ میلیون ایرانی از کشور بابت فقدان منابع آبی موجود در آیندهای نزدیک میگویند؛ این گفتهها در حالی مطرح میشود که در سخنان هیچ یک از متولیان کوچکترین اشارهای به بارشهای گسترده نزولات آسمانی، وقوع سیلابهای متعدد در فصول مختلف سال (حتی فصول تابستان که بارندگی به مراتب کمتر است) و در نتیجه عدم مدیریت صحیح آب دیده نمی شود.
این کارشناسان با بیان اینکه وجود چنین رویهای نشان میدهد که بیش از هرگونه بحران آبی با بحران مدیریت آب روبهرو هستیم میگویند: مطالعات علمی نشان میدهد که از کل ۴۳۰ میلیارد مترمکعب آب ورودی کشور، چیزی در حدود ۷۰ میلیارد مترمکعب ( ۵۹.۶ درصد از آب تجدیدپذیر کشور) صرف کشاورزی میشود ولی بخش عمدهای از آب قبل از اینکه به زمین زراعی برسد هدر رفته و ۷۰ درصد نزولات آسمانی از طریق تبخیر اتلاف میشود.
حمید سینیساز کارشناس سیاستگذاری آب از جمله این افراد است که با مدنظر قرار دادن آمار و ارقام و همچنین تناقضات متولیان در این زمینه میگوید: درحال حاضر با مصرف ۹۰ میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی حدود ۱۰۰ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی تولید میشود که بنا به گفته برخی کارشناسان با افزایش بهرهوری آب، میتوان با نیمی از حجم آب یاد شده عملکرد را به بیش از ۲ برابر ارتقا داد و برای جمعیتی بالغ بر ۲۵۰ میلیون نفر در کشور غذا تولید کرد.
وی با استناد به گفته همتایان خود مبنی بر اینکه برای حفاظت همزمان از منابع آب وخاک و بهرهبرداری صیانتی از منابع طبیعی، بهتر است نگاه سازهای در مدیریت منابع آب را به نگاهی مبتنی بر «آبخیزداری » تغییر داد میگوید: آبخیزداری در کشور ما سابقهای ۸۰۰ ساله دارد ولی آبخیزداری نوین و علمی در نیم قرن گذشته در کشور راهاندازی شده است. طبق برخی اظهارات کارشناسان با اجرای هر هکتار عملیات آبخیزداری میتوان ۵۰۰ مترمکعب آب جدید تولید و از ۶.۵ تن فرسایش خاک و رسوب جلوگیری کرد.
بحران مدیریت منابع
وی با اشاره به افزایش راندمان آبیاری مزارع از طریق مکانیزاسیون و گسترش سیستمهای آبیاری تحت فشار و احداث گلخانهها میگوید: با این سیستمها میتوان با آب کم هم تولید زیاد داشت به این ترتیب که امروزه با ۱۰ درصد آبی که در گذشته در بیرون از گلخانهها برای تولید محصولاتی مثل خیار، گوجه و بادمجان استفاده میشد، میتوان همان محصولات را در گلخانهها تولید کرد.
سینیساز با استناد به آمار راندمان انواع آبیاری میگوید: راندمان آبیاری ثقلی (سنتی) حدود ۶۰ درصد، آبیاری بارانی ۷۰ تا ۹۰ درصد و آبیاری قطرهای بالای ۹۰ درصد است، ولی متأسفانه روشهای نادرست بسیاری از کشاورزان در آبیاری زمینهای کشاورزی باعث شده است تا حتی راندمان همان آبیاری سنتی به ۲۵ تا ۳۰ درصد تنزل پیدا کند و این نشان میدهد که کشاورزان ما در مورد نحوه آبیاری مناسب زمینهای خود توجیه نشدهاند.
این کارشناس حوزه سیاستگذاری آب با نگاهی به ظرفیتهای منابع طبیعی کشور بر این باور است که آنچه که ظرفیت تولید و محیطزیست ما از آن رنج میبرد بحران مدیریت منابع است نه بحران منابع، و برجسته کردن محدودیتهای طبیعی تنها راه گریزی برای شانه خالی کردن از مسئولیتها و سرپوش گذاشتن بر کمکاریها و ناکارآمدیهای مدیریتی است.
نویسنده: سارا علیاری