كاهش نرخ بيكاري و تك نرخي شدن آن وعده اي نيست كه مربوط به اين دولت باشد. هردولتي كه روي كارآمده اين شعار عوام پسند را سر لوحه وعدههاي خود قرار داده اما با وجود آنكه تمام دولتها مدعي بودهاند كه اجرايي شدن اين وعده در جرگه اولويتهاي متوليان امري مهم است آنچه از واقعيت امر بر ميآيد آن است كه بعداز اين همه سال هنوز اندرخم يك كوچه هستيم.
به گزارش سياست روز؛ طبق آمار و ارقام منتشر شده از سوي مركز آمار ايران؛ نرخ بیکاری در۲۰ استان کشور دورقمی و در ۱۱ استان تک رقمی است به اين ترتيب که ۵ استان از ۱۱ استان تک رقمی بالای ۹ درصد و در مرز دورقمی شدن قرار دارند.
طبق مستندات موجود در بهار امسال بیکارترین استان کشور کهگیلویه و بویراحمد با ۱۶ درصد و پُرکارترین استان نیز کرمان با ۵.۹ درصد بیکار بود و اين نشان ميدهد كه فاصله بیکاری در بین استانهای کشور همچنان بالا و به میزان ۱۰.۱ درصد است. آمارها حكايت از اين دارند كه در بهار سال ۹۳ تعداد ۹ استان دارای نرخ بیکاری تک رقمی و ۲۲ استان دو رقمی بودند و استان سمنان با ۱۷.۴ درصد بیکارترین استان کشور و مرکزي و تهران با ۷.۲ درصد؛ پُرکارترین استانها بودند.
بررسي اجمالي آمارها در طول دو سالي كه از فعاليت دولت ميگذرد با وجود آمار منتشر شده از سوي دست اندركاران اين حوزه چنگي به دل نميزند و اين حوزه نه تنها پيشرفتي نداشته بلكه هنوز هم نتوانسته عقبماندگيهاي گذشته را جبران كند.
كارشناسان و تحليلگران اقتصادي در واكاوي رابطه نرخ رشد اقتصادي و نرخ بيكاري اذعان دارند كه با ايجاد يك درصد رشد اقتصادي ۱۲۰ هزار شغل در كشور ايجاد ميشود و اگربنا داشته باشيم به يك ميليون شغل در كشور برسيم بايد رشدي معادل ۷ تا ۸ درصدر را شاهد باشيم كه اين ميزان هم رقمي حدود ۳۲ ميليارد دلار سرمايهگذاري نياز دارد.
با اين وجود اگر ميزان سرمايهگذاري مورد نياز اين ميزان اشتغالزايي را مدنظر نداشته باشيم و تنها رشد اقتصادي ۳ درصدي كه متوليان در سال ۹۳ مدعي آن بودهاند را مبنا قرار دهيم اين نكته حاصل ميشود كه بايد براي اين ميزان چيزي در حدود بالغ بر ۴۰۰ هزار شغل در بدترين حالت بايد ايجاد شده باشد اما نه آمارهاي موجود و نه واقعيت ملموس در اين حوزه چنين اتفاق و آماري را تاييد نميكند.
نیاز سالانه۹۰۰ هزار شغل
در همين راستا وزيركار و امور اجتماعي مدعي است در حال حاضر ۲۲ میلیون شاغل در کشور داریم که اگر بخواهیم برای برنامه پیشبینیشده برای اشتغال در سال ۱۴۰۰ برسیم سالانه باید حدود ۹۰۰ هزار شغل جدید ایجاد کنیم. وی با بيان اينكه در حال حاضر با رشد ۸ درصدی اقتصاد که در برنامه توسعه پیشبینی شده، مواجه نیستیم ميگويد: معتقدیم شرایط باید به گونهای باشد که برای سال۱۴۰۰ به این رشد اقتصادی دست یابیم.
به گفته ربیعی در حال حاضر حدود ۴ میلیون نفر فارغالتحصیل دانشگاهی در کشور داریم که با تأخیر وارد بازار کار میشوند و این در حالی است که این فارغالتحصیلان حاضر به کار در همه جا نیستند و دنبال شغل اداری میگردند.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به اینکه کشورمان در دورههای مختلف رشد ۷ درصدی را تجربه کرده است مدعي شده كه در حوزه صنعت کشورمان نیز رشد ۱۲ و ۱۳ درصدی را تجربه کرده است و امیدواریم با مدیریت مناسب و راهبردی بتوانیم کشور را در آستانه رشد و توسعه قرار دهیم و دولت برای اینکه کشور را به رشد مناسب برساند باید با تمام توان تلاش کنیم تا بتوانیم درصد بیکاری در کشور را کاهش دهیم و کشورمان را از رکود خارج سازیم، در حالی که در سال ۹۳ برای ۵۰ هزار نفر شغل ایجاد شده؛ اما متأسفانه ۵۰ هزار شغل نیز از دست رفته و قیمت تمامشده شغل در کشور خیلی بالاست.
هرچند وزیر تعاون، کار و رفاه براين اعتقاد است كه من تنها وزیر کار نیستم، بلکه وزیر بیکاران و کارفرمایان نیز هستم و دولت با تمام توان در صدد است تا شرایط و زیرساختهای اشتغال را در جامعه فراهم کند تا دغدغه و نگرانی جوانان برطرف شود اما آنچه از پيشبينيهاي مركز آمار به دست آمده اين نكته را گوش زد ميكند كه با اين روند، رفته رفته وضعيت بيكاري اسفناكتر از قبل خواهد شد.
نتایج یک پژوهش مجلس با تاکید بر هجوم ۵.۶ میلیون درس خوانده به بازار کار، نشان میدهد احتمالا تعداد بیکاران در سال۱۴۰۰ به حدود دو برابر میزان فعلی برسد که به معنای ادامه بحران بیکاری جوانان خواهد بود. مرکز پژوهشهای مجلس در تحلیلی به دلایل بیکاری در ایران، چشم انداز آینده بازار کار و وضعیت عرضه و تقاضای نیروی کار پرداخته است. این مرکز مطرح کرده است: روند تغییرات جمعیت جوان (۲۴-۱۵ ساله) حاکی از آن است که این گروه جمعیتی از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ از روندی کاهشی برخوردار بوده به طوری که در این دوره زمانی تعداد ۳.۸ میلیون نفر از جمعیت جوان کشور کاسته شده که علت آن مربوط به پایین بودن متوسط نرخ رشد سالیانه جمعیت در سالهای ۱۳۷۵ و ماقبل است.
تحولات مربوط به جمعیت با تحصیلات عالی در دوره ۱۳۹۲-۱۳۸۴ در نقطه ماقبل جمعیت جوان بوده به طوری که جمعیت این گروه از افراد جامعه روندی کاملا صعودی داشته و در سال ۱۳۹۲ نسبت به ۱۳۸۴ تعداد این گروه جمعیتی ۵.۶ میلیون نفر اضافه شده که مهمترین دلیل آن گسترش نظام آموزش عالی کشور است.
۶/۵ میلیون نفر یکباره وارد بازار کار شدند
بررسی طرف تقاضای بازار کار حاکی از آن است که خالص اشتغال جوانان کشور در دوره ۱۳۹۳-۱۳۸۵ همواره منفی بوده که نشاندهنده روند کاهشی اشتغال جوانان است. در دوره ۱۳۹۲-۱۳۸۴ روند تغییرات نرخ مشارکت جوانان، نرخ مشارکت تحصیلکردگان عالی و همچنین نرخ مشارکت کل نزولی بوده، ضمن اینکه در همین دوره، نرخ مشارکت تحصیلکردگان عالی نسبت به نرخ مشارکت کل و نرخ مشارکت جوانان همواره از رقم بزرگتری برخوردار بوده است.
بررسی وضعیت بیکاری نشان میدهد تعداد جمعیت بیکار کشور در سال ۱۳۸۹ در حداکثر مقدار خود (۳.۲۲ میلیون نفر) در دوره ۱۳۹۳-۱۳۸۴ بوده به طوری که نرخ بیکاری در این سال برابر با ۱۳.۵ درصد (بیشترین نرخ بیکاری طی دوره ۱۳۹۳-۱۳۸۴) است.
این نرخ بیکاری حداکثری در حالی است که نرخ رشد اقتصادی در این سال برابر با ۶.۵ درصد (بیشترین نرخ رشد اقتصادی از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲) بوده است. قابل ذکر است که در سالهای ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ رشد اقتصادی بنا بر آمار رسمی به ترتیب منفی ۶.۸ و منفی ۱.۹ درصد بوده اما نرخ بیکاری در این دو سال به ترتیب ۱۲.۱ و ۱۰.۴ درصد بوده است.
بررسی رابطه بین تغییرات نرخ بیکاری و رشد اقتصادی در دوره ۱۳۹۲-۱۳۸۰ نشان دهنده رابطه منفی بین این دو متغیر در اغلب سالهاست که با قانون «اوکان» نیز سازگاری دارد اما نکته مهم در توان اشتغالزایی پایین رشد اقتصادی در ایران است که از دلایل آن به خصوص در سالهای اخیر میتوان به رشد تشکیل سرمایه و تغییر تکنولوژی تولید با اتکا به درآمدهای نفتی و واردات اشاره کرد.
به نظر میرسد در سالهای اخیر به دلیل حجم بالای تشکیل سرمایه و نیز تغییر تکنولوژی تولید عمدتا به دلیل اتکا به واردات ناشی از رشد درآمدهای نفتی، بهرهوری نیروی کار روند افزایشی داشته و در مقابل اشتغالزایی کاهش یافته است.
آیا تعداد بیکاران دو برابر میشود؟
با عنایت به وضعیت طرفین عرضه و تقاضای نیروی کار و با توجه به ماهیت رشد اقتصادی کشور که از توان اشتغالزایی بالایی برخوردار نیست (متوسط خالص اشتغال ایجاد شده کشور در ازای یک درصد رشد اقتصادی طی دوره ۱۳۹۰-۱۳۸۴ (بدون در نظر گرفتن سال ۱۳۸۷) برابر با ۲۳.۷۹ هزار نفر است).
پیشبینی وضعیت آینده بازار کار در دوره ۱۴۰۰-۱۳۹۴ با فرض نرخ مشارکت ۳۷.۳ درصدی در دوره ۱۴۰۰-۱۳۹۴ نشان میدهد که در بهترین سناریو (داشتن نرخ رشد پنج درصدی سالیانه از ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰)، در سال ۱۴۰۰، ۴.۱۷ میلیون نفر جمعیت بیکار وجود داشته و نرخ بیکاری نیز۱۵.۹ درصد خواهد بود. در بدترین حالت (داشتن نرخ رشد یک درصدی سالیانه از ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰) جمعیت بیکار در سال ۱۴۰۰ برابر با ۴.۷۸ میلیون نفر و نرخ بیکاری برابر با ۱۸.۲ درصد خواهد بود. واضح است که دستیابی به نرخهای بیکاری ۱۰ درصد و پایینتر، نیازمند هدفگذاری نرخهای رشد اقتصادی بیش از۵ درصد است. بررسیها نشان می دهد که تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی به یکباره در فاصله سالهای ۸۴ تا ۹۲، ۲ برابر شده و از ۵.۶ میلیون نفر به ۱۱.۲ میلیون نفر افزایش یافته که این موضوع نشان دهنده فشار مضاعف جوانان درس خوانده برای ورود به بازار کار است.
به صورت کلی، روند افزایش جمعیت فارغ التحصیلان متقاضی کار در کشور در ۸ سال از ۸۴ تا ۹۲ مرتبا روند افزایش داشته و احتمال می رود این رویه تا سالهای آینده نیز ادامه داشته باشد. اینکه در سال ۹۲ از کل ۱۲.۹ میلیون جوان کشور، ۱۱.۲ میلیون نفر تحصیل کرده دانشگاهها باشند هم خوب است و هم بد.
خوب از این منظر که سطح سواد و دانش جامعه بالا رفته و در نتیجه تحصیلات دانشگاهی، افراد آینده بهتری برای خود و جامعه رقم خواهند زد. بد از این نگاه که هجوم و فشار یکباره چند میلیون جوان فارغ التحصیل دانشگاهی به بازار کار ناآماده، باعث تشدید بیکاری فارغ التحصیلان و در نتیجه تبدیل شدن مسئله بیکاری به بحران برای دولت و حاکمیت شده است. همچنین نتايج گویای این مطلب است که تعداد جمعیت شاغلان تحصیل کرده کشور از ۲.۹ میلیون نفر در سال ۸۴ به ۴.۶ میلیون نفر در سال ۹۲ رسیده است. از سوی دیگر، میزان اشتغال جوانان از ۴.۴۹ میلیون نفر در سال ۸۴ به ۲.۵۶ میلیون و نهایتا ۲.۲۶ میلیون نفر در سال ۹۳ افت کرده که به معنای بیکار شدن بیش از ۲.۲۳ میلیون جوان تنها در مدت زمان ۸ سال است.