در حالي بخش اعظم تصميمگيريهاي دولت امريكا با مصوبات و تصميمسازيهاي كنگره براي كاخ سفيد اجرايي ميشود كه اظهارات اوباما به نقل از يك روزنامه معتبر امريكايي در خصوص توافق با تهران آن هم خارج از ضرورت تصويب اعضاي كنگره، ادعا و تلاش وي را با تامل روبرو و به نوعي ادعايي نمايشي جلوه دهد.
روزنامه نيويورك تايمز دو روز پيش خبري را با اين عنوان كه اوباما به دنبال توافقي با تهران است كه نيازي به تصويب آن در كنگره وجود نداشته باشد منتشر كرد كه موجي از مخالفتهاي سياستمداران ضد ايراني را به همراه داشت.
نگاهها در مذاکرات هستهای ایران و کشورهای ۱+۵ به سوم آذر دوخته شده است. روزی که مدت تمدید مذاکرات به پایان میرسد اما هنوز اختلافاتی میان طرفین وجود دارد و هنوز هیچ توافقی فیمابین انجام نشده است. عباس عراقچی، عضو ارشد تيم مذاکرهکننده کشورمان طی آخرین اظهارنظر خود در زمینه نحوه پیگیری مذاکرات اظهار امیدواری کرد که «اگر طرف مقابل حسننیت داشته و مقداری هم به ایدههای جمهوری اسلامی ایران توجه بیشتری نشان دهد، میتوانیم در موعد مقرر به جمعبندی برسیم.»
از سوی دیگر انتشار سخنان باراک اوباما، رئیسجمهور آمریکا در نشریه معتبر نیویورک تایمز گمانهزنیهای مختلفی را درباره مذاکرات هستهای مطرح کرده است. "باراک اوباما" رئیسجمهوری آمریکا خواستار دست یافتن به توافقی با ایران شد که تصویب آن در کنگره ضروری نباشد. این بدان معناست که تحرکاتی در داخل آمریکا برای قرار گرفتن در جهت یک توافق در حال انجام است.
روزنامه آمریکایی نیویورکتایمز گزارش داد باراک اوباما، رئیسجمهوری آمریکا در صورتی که به توافق هستهای با ایران بر سر برنامه هستهای این کشور دستیابد، از تمامی اختیاراتش برای اجتناب از تصویب آن در کنگره استفاده خواهد کرد.
این روزنامه آمریکایی مدعی شده در حالی که مذاکرهکنندگان دو طرف در حال بحث بر سر تعداد سانتریفیوژهای ایران هستند، طرف ایرانی تلویحاً این پیام را داده که حاضر است دستکم به طور موقت با «تعلیق» تحریمهایی که درآمدهای نفتی و روابط بانکی این کشور را مختل کردهاند بپذیرد. نیویورکتایمز این ادعا را از قول مقامهای ایرانی و آمریکایی مطرح کرده است.
مقامات مورد استناد نیویورکتایمز میگویند وزارت خزانهداری در مطالعهای مشروح و مفصل که از انتشار علنی آن امتناع کرده به این نتیجه رسیده که آقای اوباما بدون نیاز به رأی کنگره از اختیارات لازم برای معلق کردن بخش اعظمی از این تحریمها برخوردار است. علیرغم این، وی قادر به لغو دائمی آن تحریمها نخواهد بود و این تنها کنگره است که میتواند چنین اقدامی انجام دهد.
یک مقام بلندپایه آمریکایی میگوید: «به دنبال این هستیم که در هرگونه توافق جامع هستهای (با ایران) تا سالها نیازی به تصویب قانون در کنگره نداشته باشیم.»
انتشار این مطلب از سوی روزنامه نیویورک تایمز نیز به اعتبار آن افزوده است. زیرا اعتبار و نفوذ روزنامه نیویورک تایمز در آمریکا به حدی است که از آن به عنوان «منبع ملی» یاد میشود. منبع ملی در آمریکا به روزنامههایی اطلاق میشوند که در کتابها و نوشتارها، از بایگانی ایشان به عنوان مدرک و یادکرد منابع تاریخی یاد میشوند.
تحولات داخلی آمریکا در مذاکرات هستهای ایران همواره تاثیرگذار بوده است. رقابت سیاسی میان دو حزب دمکرات و جمهوریخواهان از یکسو و از سوی دیگر لابیهای مخالف جمهوری اسلامی ایران در کنگره آمریکا همواره سبب شده تا آمریکا موضعی دوگانه در این زمینه اتخاذ کند. موضعی که مقامات کشورمان همواره از آن به عنوان زیاده خواهی یاد ميکنند. بحث تحريمها نيز بخش ديگري از رفتار دوگانه امريكاييها در قبال ايران است كه مصداق اخير آن را ميتوان به تصويب تحريم جديد نفتي كشومان در بخش انرژي از سوي ایالت پنسیلوانیا اشاره كرد.
هفته پیش سناتور «مایک استک»، هم حزبی اوباما، طرحی را به کمک سناتور جمهوریخواه «دن فرانکل» به پارلمان محلی ایالت پنسیلوانیا برد تا جلوی سرمایهگذاری در بازار انرژی ایران را بگیرد. روز دوشنبه این طرحِ محصول مشترک دموکرات - جمهوریخواه با اکثریت آرا به تصویب رسید.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در نشست خبری در اظهارنظري جالب و البته تكراري با اشاره به موضوع تحریمهای متعدد مصوب علیه ایران اظهار داشت: "ما همیشه گفتهایم که در هر توافق جامعی، تحریمهای مرتبط با موضوع هستهای ایران بر روی میز مذاکره قرار دارد، اما واضح است که تحریمهای مرتبط با حقوق بشر و تروریسم، اینگونه تحریمها سرجای خود باقی بمانند."
وی در بخش دیگری از نشست خبری خود با اشاره به اینکه پس از دستیابی به توافق جامع، ابتدا به دنبال تعلیق تحریمهای مرتبط با موضوع هستهای و سپس لغو آنها خواهیم بود، گفت: "در مذاکراتی که با کنگره داشتهایم، آنها (اعضای کنگره) موافقت کردهاند که در صورت دستیابی به یک توافق جامع، ما نیازمند کسب اطمینان بابت پایبندی ایران به تعهداتش هستیم. و در وضعیت تعلیق (تحریمها)، شما میتوانید آنها (تحریمها) را بسیار سریعتر از حالت لغو تحریمها، بازگردانید."
در این باب نیز همواره اوباما سعی داشته است که هزینه این رقابت سیاسی را دولتش پرداخت نکند و در گذشته چندان موضع مشخصی در این باره از سوی رئیسجمهور آمریکا شاهد نبودیم اما اظهار جدید اوباما باب تازهای را در مساله هستهای ایران گشود که نکات چندی بر آن مترتب است.
اول اینکه در رقابت سیاسی درون آمریکا بازیگران متعددی وجود دارند که ميتوان به اعضای سنا که در قالب دو حزب دمکرات و جمهوریخواه تقسیم میشود اشاره کرد. از سوی دیگر دولت این کشور نیز که در حال حاضر در دست دمکراتهاست خود به عنوان یکی دیگر از طرفهای تاثیرگذار به شمار ميآید. صحنه سیاسی آمریکا شاهد بازیگران دیگری است که در قالب لابیها فعالیت میکنند.
در این میان میتوان به دو لابی صهیونیستی و لابی عربی در آمریکا اشاره کرد. لابی صهیونیستی و عربی هر دو مخالف به ثمر نشستن برنامه هستهای ایران هستند که به دولتهای عربی و از سوی دیگر رژیم صهیونیستی متصل هستند. در این باب فعالیت لابی عربی هم جالب توجه است. اخیرا سیدحسین موسویان سخنگوی پیشین تیم مذاکرهکننده هستهای ایران در اظهار نظری در این زمینه گفته است: «وقتی با دوستانم در اروپا و آمریکا مينشینم به من ميگویند که همسایههای عرب شما بیشتر از اسرائیل به ما فشار ميآورند که تحریمها برداشته نشود و فشار علیه ایران بیشتر شود.» در کنار این دو لابی از لابی منافقین نیز در کنگره آمریکا باید یاد کرد.
رقابت میان دو حزب دمکرات و جمهوریخواه نیز از سوی دیگر بر تصمیم سازی مقامات آمریکایی در مذاکرات هسته ای کشورمان اثرگذار است. اگر جمهوریخواهان دوباره سنا را در دست گیرند متحمل است با توجه به مخالفتهایی که با سیاست ایران دارند تحریمهای بیشتری را علیه کشورمان وضع خواهند کرد.
اما سوال اساسی در این روند این است که آیا اوباما میتواند کنگره این کشور را در مساله هستهای ایران دور بزند؟ این موضوع چه پیامدهایی برای رئیسجمهور این کشور دارد و از سوی دیگر آیا اوباما ابزار قانونی این کار را در دست دارد یا این موضوع تنها یک بلوف سیاسی است؟
آنچه از واقعیت امر مشخص است این است که مساله هستهای ایران در فضای سیاسی داخلی آمریکا به عنوان یک موضوع کاملا مهم مطرح است. در این باب حتی بسیاری از کارشناسان مطرح ميکنند که اگر اوباما بتواند مساله هستهای ایران را در دوران ریاستاش بر کاخ سفید حل و فصل کند به پیروزی بسیار بزرگ و حتی تاریخی دست یافته است که ميتواند کارنامه کاری وی در زمینه سیاست خارجی را درخشان کند.
اما سابقه دعواهای سیاسی کاخ سفید و کنگره آمریکا نشان میدهد که اوباما همواره هزینه این دعواهای سیاسی را به گردن ایران انداخته و کنگره با اعمال تحریمهای جدید روند اعتمادسازی در مذاکرات هستهای را مخدوش کرده است.
از سوی دیگر درخصوص ابزار قانونی این کار وزارت دارایی امریکا نیز در گزارشی محرمانه اعلام کرده است اوباما اختیارات کافی را برای تعلیق بیشتر تحریمها بدون اجازه کنگره دارد.
اما کارشناسان این حوزه ميگویند، اوباما نمیتواند برای همیشه این تحریمها را لغو کند، تنها کنگره ميتواند این گام را بردارد و حتی اگر دمکراتها بتوانند بعد از انتخابات ماه آینده (نوامبر/ آبان) اکثریت مجلس سنا را همچنان در اختیار داشته باشند، مشاوران اوباما معتقدند در این صورت نیز کنگره به لغو تحریمهای ایران رای نخواهد داد. یکی از مقامهای ارشد دولت آمریکا در این زمینه گفته است که «ما خواستار تصویب توافق جامع (با ایران) در کنگره تا سالها نخواهیم بود.»
در این زمینه برنادت میهان سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا بیان داشته است: «ما به روشنی اعلام کردهایم ابتدا تحریمهای آمریکا یا تحریمهای بینالمللی علیه ایران تنها تعلیق ميشود و لغو کامل تحریمها زمانی ممکن است که آژانس بینالمللی انرژی اتمی تایید کند ایران معیارهای اساسی و جدی را رعایت کرده است. باید مطمئن شویم ایران در بازه زمانی مشخص از این معیارها کاملا تبعیت ميکند.».
از دیگر سو بسیاری از اعضای کنگره آمریکا این طرح را به عنوان تلاش دولت آمریکا برای کمرنگ کردن آنها در روند توافق جامع هستهای با ایران ميدانند، مقامهای اسرائیلی نیز در این مورد با آنها متفقالقولاند که رای کنگره را به عنوان بهترین راه برای ممانعت از دست یافتن به توافق با ایران ميدانند. چنانچه اد رویس، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا در واکنش به گزارش روزنامه نیویورکتایمز درباره احتمال عدم تصویب توافق هستهای با ایران در کنگره دولت را به خلف وعده متهم کرد.
رویس در بیانیهای ضمن ابراز تأسف از گزارشها درباره احتمال امتناع دولت اوباما از تصویب توافق هستهای در کنگره به اظهارات جان کری، وزیر خارجه آمریکا اشاره کرد که گفته بود دولت طبق مفاد قانونی موظف است هر گونه توافق هستهای را به کنگره بیاورد.
این مقام کنگره در پایان بیانیه خود نوشت: «این گزارش نشانه دیگری است که نشان میدهد دولت اوباما ممکن است به توافقی با ایران دست یابد که در آن منافع امنیت ملی آمریکا و متحدان ما در نظر گرفته نشده است.
به هر جهت موضوع اساسی که در این باره برای ایران مطرح است، توجه مذاکرهکنندگان ایرانی به وقایع سیاسی داخلی آمریکاست. اینطور به نظر میآید که اوباما با این سخنان، نظر مثبت خود برای حصول نتیجه در مذاکرات را اعلام کرده است و این گام مثبتی برای ایران برای رسیدن به توافق است اما در عالم واقع نشاندهنده واقعیات تصمیمسازی در درون آمریکاست. اینکه آمریکاییها چقدر میتوانند با دست باز در مذاکرات شرکت کنند و آینده توافق نهایی را تضمین کنند نیز یکی از مواردی است که باید کاخ سفید به آن پاسخ صریحی بدهد.