شنبه ۷ خرداد ۱۳۹۰ - ۱۰:۲۷
کد مطلب : 65401

اضطراب امتحان و راه‌های مقابله با آن

 اضطراب امتحان و راه‌های مقابله با آن
مژگان احمد پور ارده جانی* مقدمه: اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانان پدیده تقریباً جدیدی در حوزه آسیب شناسی کودکان و نوجوانان است. در جریان رشد، کودکان و نوجوانان انواع مختلفی از اضطراب ها را تجربه می‌کنند (کاپلان و سادوک 2003) و یکی از انواع این اضطرابها، اضطراب امتحان است. اضطراب امتحان به عنوان یک پدیده متداول و مهم آموزشی، رابطه تنگاتنگی با عملکرد و پیشرفت تحصیلی کودکان و نوجوانان دارد. این پدیده یکی از متغیرهای شناختی ـ هیجانی بسیار مهم است که پژوهش درباره آن به طور جدی توسط ساراسون و مندلر از سال 1952 شروع شده است. به اعتقاد لمونت و شرمن (2006) دانش آموز دارای اضطراب امتحان فردی است که به خوبی مواد و موضوعات درسی کلاس و دوره را فرا گرفته اما به دلیل اضطراب، به بیان دانسته های خویش در امتحان نمی باشد. ساراسون (1990) اضطراب امتحان را نوعی خوداشتغالی ذهنی میداند که با خود کمانگاری و تردید درباره توانایی های خود مشخص می شود و غالباً به ارزیابی شناختی منفی، عدم تمرکز حواس، واکنش های فیزیولوژیکی نامطلوب و افت عملکرد تحصیلی فرد منجر می گردد. این خوداشتغالی ذهنی توجه فردی را به خود اختصاص میدهد و از طریق کاهش توجه به محرکهای مربوط به تکلیف، در عملکرد فرد اختلال ایجاد میکند و مانع رمزگردانی و پردازش اطلاعات میگردد. اضطراب خصوصا، نوع اضطراب امتحان امروزه یکی از مشکلات دانش آموزان و دانشجویان است. «بیش از حد بودن اضطراب امتحان نه تنها خود زمینه ساز بسیاری از اختلالات جسمی و روانی میتواند باشد، در نوع نگرش دانشجویان نسبت به زندگی تحصیلی و دانشگاهی و سطح انگیزش آنها نیز می تواند تأثیر سوء داشته باشد. به همین دلیل شناخت عوامل تشدیدکننده ای اضطراب امتحان میتواند مشکلات سر راه تحصیل دانش آموزان و دانشجویان را برطرف نموده و تا حدی فعالیت های تحصیلی را برای آنها لذت بخش تر کند و در تشکیل هویت مثبت و موفق آنها موثر باشد» (شقاقی، 1382). همچنین، بخش عمده ای از فرایند یادگیری افراد در روابط اجتماعی با دیگران رخ میدهد. دانشگاه مکانی است که جوانان روابط اجتماعی شان را با سایر همسالان و همکلاسی هایشان در سطحی بالا حفظ می کنند. اگر در طول این دوره افراد همواره دغدغه امتحان داشته باشند، یادگیری شان مختل شده و لطمه اساسی به روابط اجتماعی شان می خورد. لذا اضطراب و استرس امتحان نه تنها فرایند یادگیری رسمی را مختل کرده که روابط غیررسمی حاکم بر دانشگاه را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. بر این اساس لازم است به عوامل اثرگذار بر این مسأله و رابط سبک هویتی دانشجویان با اضطراب امتحان توجه شود. دلیل دیگر، دگرگونی های سریع و پیچیده جوامع انسانی نیز به مرور زمان بر شیوه های فرزندپروری انسان ها اثری اساسی بر جای گذاشته است و خانواده ها تلاش می کنند فرزند خود را از همان اوایل کودکی برای بردن گوی سبقت از همسالان شان آماده کنند (صابونچی و همکاران، 1997؛ میهر و همکاران، 2004). این شیوه تربیتی سبب شده است که همه فرزندان، زمانی خود را با ارزش بدانند که مورد تایید والدین خویش قرار گیرند و چون تأثیر والدین و دیگران نقش اساسی در ساختار شخصیتی افراد دارد، می کوشند تلاش خود را دو چندان کنند، تا به انتظارات آنان پاسخ مثبت دهند (میهر و همکاران، 2004).اضطراب امتحان نه تنها بر پیشرفت دانش آموزان اثر منفی داشته (دمان و همکاران، 1998؛ واین، 2001) بلکه آرامش روانی آنها را نیز به مخاطره می اندازد و دانش آموزانی که به لحاظ شیوه های تربیتی و نظام ارزشی حاکم بر خانواده شان، احساس خودارزشمندی شان صرفاً ناشی از موقعیت های آموزشگاهی است، عمدتاً با اضطراب بیشتری مواجه هستند. (افروز، 1384) اضطراب امتحان برای هر دانش آموز به شکل خاصی رخ میدهد و امکان دارد حتی از سالهای پیش از دبستان آغاز شود. (برک، 1999 به نقل از هاجز، 1385) از جمله علایم آن عبارتست از تنش، سرگیجه، تپش قلب، تعریق، لرزش و ...(بیابانگرد، 1378). بررسیها نشان میدهند که سالانه نزدیک به 10 میلیون دانش آموز دبیرستانی و 15 درصد از دانشجویان دانشگاههای آمریکا دچار اضطراب امتحان هستند. (زیدنر 1998) و نمرینهای اضطراب در دبستانها با افزایش سن بیشتر می شود. براساس برآورد پژوهشگران در پژوهش های مختلف، میزان شیوع اضطراب امتحان در دانش آموزان از 10 تا 30 درصد گزارش شده است. (1998) این برآورد در ایران برای دانش آموزان دبیرستانی 2/17 درصد گزارش شده است (ابوالقاسمی و همکاران 1381). همچنین مطالعات نشان میدهد که دختران بیشتر از پسران نگران عملکرد تحصیلی خود در مدارس ابتدایی هستند و بالاتر بودن نگرانی دختران نسبت به پسران در بین دانش آموزان دبیرستانی و دانشجویان نیز شایع است. در اواسط دهه شصت پژوهشگران برای درمان اضطراب امتحان بر استفاده از آموزش تن آرامی و حساسیت زدایی منظم تأکید می کردند. اخیراً این مداخلات درمانی در کاهش اضطراب دانش آموزان مبتلا، حمایت های تجربی قوی دریافت کرده اند (به عنوان مثال ساراسون و ساراسون 1990). در پژوهشی که توسط عباس ابوالقاسمی و همکاران (1383) تحت عنوان « اثربخشی روش درمانی آموزش ایمن سازی در مقابل تنیدگی و حساسیت زدایی منظم در دانش آموزان مبتلا به اضطراب امتحان» با استفاده از نمرین های پیش آزمون ـ پس آزمون ـ پیگیری‌هاي آنان نشان داد که آموزش ایمن سازی در مقابل تنیدگی در کاهش اضطراب امتحان موثر واقع شده و این تأثیر دو مؤلفه هیجان پذیری قابل ملاحظه تر بود.وهمچنین در تحقیقی که توسط بیابانگرد (1381) انجام گرفت نشان داد که روش درمانی تن آرامی در کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان اثر بخش تراز گروه گواه بوده است. هروی و همکاران (1383) در مطالعه ای با عنوان بررسی تاثیر آموزش تمرینات تن آرامی بر سطح اضطراب امتحان دانشجویان رشته پرستاری نشان دادند که تمرینات تن آرامی موجب کاهش اضطراب امتحان دانشجویان پرستاری می گردد. همچنین بررسی های آلن (1980) نشان داده است آرام سازی یا حساسیت زدایی و مهارت های مطالعه هم در کاهش اضطراب امتحان و هم افزایش نمرین های درسی موثر است. کیت والتر و لاکسر (2007) در تحقیقی به مقایسه دو روش شرطی سازی تقابلی و تن آرامی عضلانی در کاهش اضطراب امتحان پرداختند. این تحقیق بر روی 119 دانش آموز متوسط که دارای اضطراب امتحان بالا بوده اند نشان داد که کاهش اضطراب امتحان دانش آموزانی که آموزه های تن آرامی را به کار گرفته بودند اتفاق افتاد. در تحقیقی ریچارد و همکاران (2007) که گروه درمانی تن آرامی یک پیشرفت معنادار را در گزارش های شخصی افراد (از تست اضطراب حالت ـ صفت) به وجود آورده است. در تحقیقی دیگر دنیس کنت کانت و همکاران (2007) نشان داده اند که تن آرامی کنترل شده برای آزمودنی های مضطرب در افزایش عملکرد امتحان و همچنین پسخوراند زیستی فعالیت الکتریکی تارهای عضلانی نمیتواند به طور موثر در این رویه واقع شود. دنداتو و همکاران (2009) در پژوهشی نشان دادند که تن آرامی به تنهایی و در ترکیب با درمان شناختی در کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان و افزایش عملکرد تحصیلی آنان موثر است. پوران رئیسی در پژوهشی تاثیر روش تن آرامی عضلانی بر کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان تیزهوش تحقیقی را انجام داده و فرض بر این گذاشته شده است این دانش آموزان جزوء دانش آموزان تیزهوشی هستند که در گروه دانش آموز تیزهوشی قرار می گیرند که به دلیل اضطراب امتحان، عملکردشان ضعیف و در دسته تیزهوشان کم پیشرفت قرار گرفته اند. رنزولی، اسمیت و ریس (1981) تیزهوشی را اینگونه تعریف کرده اند (فردی با قوای ذهنی عالی، نیروی خلاقیت و دارای انگیزه های خاص و با ارزش که او را از همسالانش متمایز می کند و او این توانایی را دارد که سهم و ارزش قابل قبولی در اجتماع خود داشته باشد. تیزهوشان از لحاظ روانی نسبت به افراد عادی اجتماع برتری داشته اند. همچنین سرعت پیشرفتشان از لحاظ کمی و کیفی بیشتر از افراد عادی است. عشق و علاقه زیادی به یادگیری، خواندن و نوشتن دارند. حافظه خیلی خوب، کنجکاوی، درک سریع، سرعت در یادگیری کلمات و به کارگیری آنها و اطلاعات نسبتاً زیاد از دیگر خصوصیات این دانش آموزان می باشد. این دانش آموزان مرتب، منظم، دوست داشتنی هستند و در فعالیت های اجتماعی منظم، علاقمندی خاصی از خود نشان میدهند، کمتر باعث عصبانیت دیگران می شوند، گزافه گویی و اغراق و دروغگویی در آنان کمتر به چشم میخورد (هالامان و کافمن ترجمه جوادیان 1386). در مطالعه ای نمکی و اژه ای (1376) نیز نشان دادند که ویژگی های همانندمیل به پیشرفت،خودنمایی خودمختاری، دقت در رفتار دیگران، برتری طلبی، مهرورزی، تنوع طلبی، تحمل و سختکوشی در میان دانش آموزان تیزهوشان بالاتر از دانش آموزان عادی است. تحقیقات نشان داده اند دانش آموزانی که تکرار پایه داشته اند (ارزشیابی سنتی) در زمینه های پیشرفت تحصیلی، سازگاری اجتماعی، نگرش نسبت به مدرسه، خودپنداره و در جنبه های عاطفی و اجتماعی در مقایسه با گروه همتا ضعیفتر بوده اند. (کریمی، 1382). تحقیقات همچنین، حاکی از آن است که ارزشیابی نهایی موجود در مدارس مشکلاتی از قبیل اضطراب، تنش، ناکامی و افسردگی ایجاد می کند (حسنی و کاظمی، 1382). یکی از مشکلات هیجانی ناشی از ارزشیابی در مدارس، اضطراب امتحان است. هنگامی که عملکرد و در محیط ها و زمان های خاصی در فرد ایجاد می شود به طوری که وقتی فرد در موقعیت هایی غیر از موقعیت اضطراب قرار می گیرد، واکنش اضطرابی از خود نیز نشان نمی دهد. مدرسه نیز شامل موقعیت هایی (نگرش و رفتار معلمان، شیوه های ارزشیابی، انضباطی و رفتار همسالان) است، که بسته به نوع عملکرد آن می تواند ایجادکننده اضطراب باشد. دانش آموزانی که در رقابت شدید با سایر همکلاسی‌های خود در گرفتن نمرین های بالا توفیق می یابند، غالباً شخصیتی نامتعادل و مضطرب دارند (سیف، 1373). لذا آن چه از اضطراب مدرسه مهم به نظر میرسد، احساس ناایمنی ناشی از عوامل موجود در مدرسه است. در تحقیقات پیشین ارتباط میان اضطراب و عملکرد تحصیلی دانش آموز در مدرسه تایید گردیده است (مثلاً آیزنگ و کلاو، 1992) سیپ، 1991). اُکباکول (1986) گزارش داد که همکاری و مشارکت در یادگیری بین معلم دانش آموز سبب کاهش اضطراب در دانش آموزان می شود. راه‌های کاهش اضطراب امتحان براساس تحقیقات انجام یافته، قوی ترین و موثرترین روش درمانی عارضه های روان تنی از جمله اضطراب، تن آرامی معرفی شده است(ساراسون وساراسون،1990،کورنیش وهمکاران، 2001) .علاوه بر تن آرامی با تقویت قوای روانی وافزایش اعتماد به نفس باعث افزایش بازده مفید وبیداری استعداد های درونی وافزایش قدرت تعقل وخلاقیت می شود(هروی کریموی وهمکاران،1383). اثر بخشی تن آرامی تبیین جکبسون (1908 به نقل از صاحبی 1380) مبدع این شیوه می باشد. وی بیان می کند که تنش در اثر انقباض و درهم شکستگی بافت‌های عضلانی پدید می آید. تنش نیز زمانی ایجاد می شود که فرد، احساس اضطراب نماید. بنابراین در این دیدگاه به آرام سازی بافت های عضلانی (به معنی فقدان هر نوع در هم شدگی عضلانی ) به عنوان یک حالت فیزیولوژیکی نگریسته می شود که دقیقا" نقطه ی مقابل تنش بوده ودر نتیجه می تواند به عنوان یک درمان منطقی برای افراد بسیار مضطرب وپرتنش به کار برده شود. جکبسون به این نکته دست یافته بود که به وسیله «انقباض» و «رها کردن عضلات مختلف بدن» و با آموزش شخص مضطرب عضلانی) و آرامش ( رهایی ) عضلات و ایجاد تفاوت بین این دو احساس (یعنی انقباض در برابر آرامش ) فرد می تواند تمام تنیدگی های عضلانی را از یاد برده و آرامش عمیقی را احساس و تجربه نماید به بیان دیگر فرد نمی تواند همزمان هم اضطراب داشته باشد وهم عضلات وی رها شده و آرام باشند. نتیجه گیری اضطراب جزء لاینفک زندگی دوران کودکی است. کودکان و نوجوانان در جریان رشد طبیعی خود، انواع گوناگونی از اضطرب ها را تجربه می کنند، یکی از انواع این اضطراب ها که در سالهای اولیه کودکی رایج است، اضطراب از مدرسه و به ویژه اضطراب امتحان است. نتایج نشان داد میزان تجربه اضطراب امتحان در دانش آموزان ارزشیابی شده به شیوه سنتی بیشتر است. این یافته با یافته های قبلی (کومانیان، 1993؛ موسوی، حق شناس، علیشاهی و نجفی 1387) که نشان داده اند اضطراب امتحان روی عملکرد تحصیلی و نمره تأثیر منفی دارد، همسو می باشد. به نظر میرسد بالا رفتن اضطراب به خاطر افزایش افکار مزاحم (موسوی و همکاران، 1387) که ارتباطی منطقی با موضوع ندارند، منجر به کاهش توجه به مطالب گردیده و از این طریق در فرایند یادگیری اخلال ایجاد می نماید. لازم به ذکر است نگرانی که یکی از مولفه های اصلی اضطراب امتحان میباشد، بیشتر حاصل توجه به عواقب مردود شدن در امتحان و مقایسه عملکرد خود با دیگران است (موسوی و همکاران 1387) که این ویژگی ها در سبک ارزشیابی سنتی بیشتر دیده میشود و برعکس در سبک ارزشیابی توصیفی جایگاه چندان مهمی ندارد. از آن جایی که نتایج سنجش توصیفی برای مقایسه یا نمره دادن دانش آموزان استفاده نمی شود، لذا، این شیوه سنجش تفاوت های فردی دانش آموزان را می پذیرد و به قابلیت رشد هر یک از آنها اعتقاد دارد، بنابراین کاهش اضطراب امتحان در دانش آموزان ارزشیابی شده به شیوه توصیفی موجه به نظر میرسد. با در نظر گرفتن اضطراب به عنوان یک صفت شخصیتی، این یافته با نظر متن تجدیدنظر شده چهارمین راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی (SDM-IV-TR، انجمن روانپزشکی آمریکا، 2000) مبنی بر افزایش ویژگی های اضطرابی در جنس مونث همسو میباشد. به طور کلی و با عنایت به یافته های حاصله، به نظر می‌رسد نظام ارزشیابی کشور مستلزم بازنگری و باز تعریف در اهداف، محتوا و روش هاست. در نظام فعلی سنجش عملکرد یادگیرندگان فقط در قالب مقیاس کمی است و مقایس های با هدف های عاطفی صورت نمی گیرد.به دلایل فوق و با توجه به تأثیرات مخربی که اضطراب امتحان در فرد و به ویژه بر نظام آموزشی به جا می گذارد، لزوم اقداماتی برای پیشبرد اهداف بهداشت روانی کودکان و نوجوانان به منظور پیشگیری از خسارت جسمانی، روانی، تحصیلی، اجتماعی، اقتصادی و غیره، امری مهم تلقی میگردد و در این راستا، آموزش روش ها و تکنیک هایی جهت از بین بردن اضطراب امتحان دانش آموزان (از جمله حساسیت زدایی منظم، درمان های شناختی عقلانی و هیجانی، آموزش مهارت های مقابلی، آموزش تعلیم به خود، الگوسازی، آموزش مهارتهای مطالعه) و نیز آموزش روش های تعدیل و کنترل ویژگی‌های کمالگرایی والدین توسط روانشناسان و مشاوران مجرب، برای جلوگیری از هرز رفتن نیروی انسانی و اقتصادی آینده کشور، امری ضروری به نظر میرسد. *عضو هیئت علمی و مدرس دانشگاه پیام نور واحد لواسانات
https://siasatrooz.ir/vdcfyjdv.w6dtxagiiw.html
نام شما
آدرس ايميل شما
کد امنيتی

خخخخخخخیییییییییلللللللللیییییییییییییی بببببببببببببببببببببددددددددددددددددد بببببببببببببوووووووووووددددددددددد
کبری
اول تشکر میکنم. وبعد میگم اگه منابع اون متن یا مقاله را همراهش بیارید بهتر میشه.