انقلاب اسلامي ايران از ابتداي ظهور خود با توطئه‌هاي گسترده و سازمان‌يافته دشمنان روبرو شد كه لازمه مقابله با آنها و صيانت از ارزش‌ها و اهداف انقلاب، حركت اجتماعي گسترده‌اي در ميان اقشار مختلف ملت بود.
از اين‌رو بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، كشور شاهد حركت فرهنگی گسترده‌اي بود كه به واقع در جهت حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی به شمار مي‌آمد و در این مسیر ارگان‌ها و هسته‌هاي انقلابی نظیر سپاه، كمیته‌هاي انقلاب و... شكل گرفت كه نقش مردم در اين حركت‌ها چشمگير و موثر بود.
با اين وجود همزمان با اين حركت‌ها به نظر مي‌رسيد كه نياز به رشد و سازماندهي آنها وجود دارد.
در اين زمان بود كه به دنبال تصرف سفارت امريكا توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، امريكا براي نجات خود از اين وضعيت دست به توطئه‌هایی علیه جمهوری اسلامی زد، كه از آن جمله مي‌توان به حمله نظامی طبس، محاصره اقتصادي، ترور شخصیت‌هاي اسلامی، تلاش براي كودتا و... اشاره كرد و اين اقدامات مقدمه‌اي شد تا امام خميني(ره) در ۵ آذرماه ۱۳۵۸ تشكیل ارتش ۲۰ میلیونی را صادر كردند. این فرمان حركت‌هایی را كه به نام بسیج در جامعه مطرح بود تسریع نمود و انسجام بخشید و از آن تاریخ بود كه مسئولین به این فكر افتادند كه سازمانی به نیروهای موجود در جامعه بدهند و از اين تاريخ نيروهاي بسيج در كشور شكل گرفتند.
تعريف بسيج
بسیج یك حركت منظم و سازمان‌یافته اجتماعی است كه با توجه به فرهنگ هر جامعه و به اشكال مختلفی در اثر شرایط خاصی مانند جنگ، حوادث غیر‌مترقبه و حتی در زمان صلح و آرامش به صورت آماده‌باش بوجود مي‌آید. در جامعه ما نیز بسیج یك نهاد اجتماعی است كه با هدف پاسداری از ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی بوجود آمده است و انحلال آن جز در صورت انحلال جامعه اسلامی قابل تصور نیست.
در اساسنامه بسیج مستضعفین، بسیج را به این صورت تعریف كرده‌اند:
«بسیج نهادی است تحت فرماندهی مقام معظم رهبری كه هدف آن نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن و جهاد در راه خدا و گسترش حاكمیت قانون خدا در جهان طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران و تقویت كامل بنیه دفاعی از طریق همكاری با سایر نیروهای مسلح و همچنین كمك به مردم هنگام بروز بلا و حوادث غیر‌مترقبه مي‌باشد.»
امام خمینی(ره) ۵/۸/۵۸ را روز بسیج عمومی اعلام فرمودند و هدف از تشكیل بسیج را اينگونه اعلام فرمودند: «مملكت اسلامی باید همه‌اش نظامی باشد و تعلیمات نظامی داشته باشد.»
بسيج بازوي ولايت
در حقيقت مي‌توان بسيج را بازوی ولایت فقیه دانسته كه با جذب، آموزش و سازماندهی نیروهای مردمی در خدمت جامعه اسلامي قرار دارد.
مفهوم والای بسیج که همان پیوند امت با ولایت و والایی است كه همواره پا بر جاست و مختص دوره دفاع‌‌مقدس نیست. در حقيقت هر کس در هر مکانی به تلاش و خدمت به جامعه مشغول است، اگر والایی بیندیشد و مطابق با آرمان‌هاي حاکمیت الهی عمل کند، بسیجی است.
نكته قابل‌توجه اين است كه اين نيروهاي مردمي با توجه به شرايط سني بسیجیان اعم از دانش‌آموزی، دانشجویی، كارگری، كارمندی، عشایر و... به گونه‌اي شكل گرفته است كه هم در زمان صلح و هم در زمان جنگ كارايي لازم را داشته باشد.
اهمیت و ضرورت تشكیل بسیج
نبايد فراموش كرد كه اصل پیشگیری ایجاب مي‌كند كه امت اسلامی برای مقابله با هرگونه خطر احتمالی از سوی دشمنان اسلام در آماده‌باش كامل بسر برده و آمادگی دفاعی برای هرگونه خطری كه اسلام را به مخاطره افكند را داشته باشند.
امام خمینی(ره) در مورد اهمیت و ضرورت تشكیل بسیج فرمودند: «دفاع از اسلام و كشورهای اسلامی امری است كه در مواقع خطر، تكلیف شرعی و الهی و ملی است و برتمام قشرها و گروه‌ها واجب است.»
فرمان صریح قرآن كریم در آیه شریفه «واعدوا لهم ما استطعتم من قوه» كه برای ترسانیدن دشمنان خدا و اسلام و امت اسلامی آمده است دال بر صحت این ادعا مي‌باشد.
حضرت امام خميني در بخشي ديگر اضافه مي‌كنند كه باید اینطور شود كه یك مملكتی بعد از چند سالی كه ۲۰ میلیون جوان دارد ۲۰ میلیون تفنگدار داشته باشد و ۲۰ میلیون ارتشی داشته باشد.»
در يك كلام بايد گفت كه بسيج نيرويي سياسى است، اما سياست‌زده، جناحى و افراطي نيست. بسيج با بصيرت است و اهل جذب حداكثري است اما اهل تسامح در اصول نيست.
تفکر بسیجی
قداست بسیج و بسیجی، به اندیشه پاک و نیت خالص بسیجیان باز مي‌گردد؛ چرا که آنها در همه عرصه‌هاي زندگی، براساس اعتقاد، احساس مسئولیت وعمل به وظیفه الهی کار مي‌کنند و آنچه دشمنان را به زانو در مي‌آورد، تفکر بسیجی است. امام راحل رحمه‌الله در این‌باره چنین مي‌فرمود: «اگر به کشوری، نوای دل‌نشین تفکر بسیجی طنین‌انداز شد، چشم طمع دشمنان و جهان‌خواران از آن دور خواهد شد؛ و الا، هر لحظه باید منتظر حادثه ماند». ایشان برای این که حادثه‌ای دیگر، آینده کشور را تهدید نکند مي‌فرمود بسیج باید سازماندهی شود. باید آمادگی به وجود بیاورد و آن را حفظ کنند».
عرصه‌هاي فعالیت
از آنجا که گستره بسیج، مجموعه‌ای از مردم، اعم از جوانان مشغول به تحصیل، کارکنان اداره‌ها، کشاورزان، کارگران و سرانجام متخصصان حرفه‌ها و مشاغل گوناگون صنعتی و غیر‌صنعتی را در بر مي‌گیرد، طبیعی است که در همه عرصه‌هاي اجتماعی، سازندگی، فرهنگی، اقتصادی، امنیتی و دفاعی نیز از توانمندی‌ها و قابلیت‌هاي لازم برخوردار باشد. در نگاهی کلی، مي‌توان مواردی چون دفاع در برابر تهاجم بیگانگان، سازندگی، بسیج فرهنگی، ایجاد امنیت داخلی، امداد‌رسانی، بهداشت و فعالیت‌هاي اقتصادی را، عرصه‌هاي فعالیت بسیج برشمرد. نمونه اينگونه فعاليت را استفاده از ظرفيت بسيج در اقتصاد مقاومتي مي‌توان نام برد.
در عرصه اقتصادی بسیج این آمادگی را دارد که نقش فعال و تاثیرگذاری را ایفا کنند و در زمينه مردمي كردن اقتصاد و اقتصاد مقاومتي نقش اساسي از خود بر جاي بگذارد.
همچنين بسيج در عرصه فرهنگي و جنگ نرم نيز مي‌توان حركت نقش‌آفريني داشته باشد و از ارزش‌ها، اسلام، انقلاب اسلامی، اعتقادها و باورهای مردم كشورمان دفاع نمايد.
