همان قدر كه اهداي اعضاي بدن امري خداپسندانه و لذتبخش است؛ خريد و فروش و دلالي در اين زمينه رقتبار بوده و مشمئزكننده است.
همان قدر كه افراد با شنيدن زندگي بخشيدن افراد به يكديگر و فداكاري به وجد ميآيند از شنيدن قاچاق اعضا و يا دلالي در اين زمينه به خشم آمده ناراحت ميشوند. هرچند قاچاق اعضا در ايران وجد ندارد اما دلالي ...اي...كم و بيش وجود دارد. بر همين اساسي قوانين بينالمللي و وضعيت كشورهاي پيشرو در اين امر را بررسي كرده و قوانين داخلي را نيز مرور ميكنيم.
خريد و فروش انسان براي بهرهكشي از اعضاي بدن و كشتن افراد و يا بهرهكشيهاي اقتصادي چيزي است كه در همه نقاط دنيا منع شده و قوانين سختي براي مبارزه با آن وضع شده است اما چه ميشود كه اين پديده شوم رو به گسترش مينهد؟! و شغلی به نام دلال اعضای بدن رونق ميگیرد؟ آیا قوانین در این زمینه ممانعت لازم را ایجاد کرده است؟!
قاچاق انسان پديدهاي است که در كشورهاي در حال توسعه وجود دارد. خصوصا كشورهايي كه داراي جمعيت بيشتر و فرهنگ پايينتري هستند بيشتر به اين كار مبادرت ميورزند اما در اين بين كشورهاي توسعه يافته نيز نقش موثري در انجام اين فعاليت پست ايفا كرده و ميتوان ادعا كرد كه عامل اصلي گسترش اين كار دخالت عواملي از كشورهاي پيشرفته است.
با گسترش قاچاق انسان و درپي آن قاچاق اعضاي بدن انسان، در جهان سازمانهاي بينالمللي براي مبارزه با اين پديده شوم دست به كار شده و قوانيني وضع كردند. همچنين كشورها نيز در مبارزه با اين اقدام قوانين سختي وضع كردند.
قاچاق انسان در جوامع بينالملل
پروتکل "جلوگيري، ممانعت و مجازات قاچاق انسان، به ويژه زنان و کودکان مکمل «کنوانسيون ملل متحد عليه جرايم سازمانيافته بينالمللي در ماده ۳، بند الف، قاچاق انسان را اينگونه تعريف کرده است كه اصطلاح «قاچاق انسان» به هرگونه استخدام، انتقال، دست به دست نمودن، پناه دادن و پذيرفتن اشخاص به وسيله تهديد يا با استفاده از زور يا انواع ديگر اجبار، فريب، تقلب، اغوا، سوءاستفاده از قدرت به صورت رضامندانه يا با دادن يا گرفتن پول يا کسب منفعت، براي جلب رضايت شخصي که روي شخص ديگر نفوذ وکنترل دارد، اطلاق ميشود. البته به شرطي که به هدف استثمار و سودجويي صورت گرفته باشد.
پروتکل مذکور توضيح داده که استخدام، انتقال، دست به دست کردن، اسکان يا تحويل گرفتن کودک به منظور استثمار «قاچاق انسان» گفته ميشود.
قاچاق اتباع بيگانه در كشور
در كشور ما به دليل منطقه خاص جغرافيايي و همچنين جنگزده بودن كشورهاي همسايه رفت و آمدهاي اتباع بيگانه آن هم بدون مدارك شناسايي و گذرنامه بسيار رواج يافته است، همين مساله باعث شده كه افرادي از اين بيهويتي استفاده و دست به قاچاق اتباع بيگانه زنند. چند ماه قبل ماموران نيروي انتظامي فردي را دستگير كردند كه به صراحت به اين كار اعتراف كرده و گفته بود كه اتباع غيرقانوني را به صورت قاچاق به يكي از كشورهاي همسايه ميفروخته تا اعضاي آنها را مورد استفاده قرار دهند. همين موضوع باعث شد كه در هشداري جدي نيروي انتظامي به افرادي كه كمك ميكنند تا اتباع بيگانه در كشور تردد كرده و به مرزها داخل شوند جريمه و حبسهاي طويلالمدتي را نويد دهد.
اما همه دلايلي كه در جهان پديده قاچاق انسان و اعضاي بدن رواج يافته به اين موضوع خلاصه نميشود.
انواع قاچاق اعضا
برخي از قاچاقها با رضايت فرد و يا گول زدن او توسط افراد جاني اتفاق ميافتد به طور كل انگيزه قاچاق و علل تن دادن قربانيان به اين عمل در تحقيق كميسيون اروپا در بلژيك، ايتاليا و هلند نياز به پول براي رفع نيازهاي نخستين، پول براي خانواده، كار، پول براي داشتن زندگي شيكتر، ماجراجويي، آينده بهتر، آدمربايي، اعتياد، يافتن شرايط بهتر با كار كردن به عنوان يك روسپي و بيثباتي سياسي دركشور خود بيان شده است.
در عين حال بيماريهايي كه موجب از كار افتادن يكي از اعضاي بدن ميشوند و فرد براي زنده ماندن نياز به يافتن فردي براي پيوند عضو جديد است و انتظار طولانيمدت براي دريافت عضوي از اعضاي بدن از طرف بيماران ثروتمند يك نيازمند پيوند عضوي سالم بودند، يكي از مهمترين دلايل رونق تجارت اعضاي بدن انسان در شرايط كنوني است. اما به اين دليل كه در اغلب كشورهاي جهان، خريد و فروش اعضاي بدن انسان ممنوع اعلام شده است.
البته كه بازار دلالي و خريد فروش به طور غيرقانوني شكل گرفت و قاچاقچيان اعضاي بدن، آن را سازماندهي كردند اما متاسفانه اين بازار در جهان در حال توسعه يافتن است. قاچاق اعضاي بدن شيوههاي خاص خود را دارد. اول اينكه جنايتكاران به متقاعد كردن افراد به فروش اعضاي بدن خود در برابر مبلغ ناچيزي پول پرداخته و سعي ميكنند با رضايت فرد دست به اين كار زنند. اما در روش دوم قاچاقچيان پس از مرگ افراد و پايان مراسم تدفين، اقدام به خارج كردن جسد از قبر كرده و برخي از اعضا و بافتهاي بدن وي را جدا ميكنند. اين اعضا و بافتها براي پيوند فروخته نميشوند، بلكه هدف ازفروش آنها تحقيقات علمي و ساير مقاصد تجاري است. روش آخر كه وحشيانهترين روش است اينگونه برنامهريزي ميشود كه باندهاي جنايتكار با ربودن اشخاص به ويژه كودكان، آنان را بيهوش كرده و اعضاي بدنشان را درحاليكه زنده هستند، ازبدنهايشان جدا ميكنند و به فروش ميرسانند.
قانون قاچاق انسان در كشور
براساس اعلام پليس امنيت ملي فرماندهي انتظامي تهران بزرگ، قاچاق انسان به صورت يك شغل و رويه در كشورهاي ديگرانجام ميشود و آنچنان در ايران سابقه ندارد، اما خروج زنان و دختران جوان بصورت غيرقانوني به كشورهاي حاشيه خليجفارس از جمله دبي و امارات وفروش آنان به شيوخ عرب مسبوق به سابقه است. ايران بيشتر به عنوان يك كشور ترانزيت اشخاصي است كه از كشورهاي شرقي مانند پاكستان و افغانستان به كشورهاي اروپايي قاچاق ميشوند. قاچاقچيان اين افراد را از مرزهاي خراسان و سيستان وارد و پس از مسير طولاني از مرزهاي غرب و استان آذربايجان غربي خارج ميكنند.
ايران از جمله كشورهايي است كه خيلي زود از اوايل سده بيستم با پيوستن به اسناد بينالمللي موجود عليه قاچاق زنان، قوانيني داخلي را براي مبارزه با آن به تصويب رساند، جمهوري اسلامي ايران اسناد ۱۹۲۱، ۱۹۱۰، ۱۹۰۴ و ۱۹۳۳ را در زمينه مبارزه با قاچاق انسان امضا كرد و همگام با آنها قوانيني داخلي را نيز به تصويب رساند.
پيش از انقلاب اسلامي مجازات تعيين شده براي مبارزه با اين پديده يعني ۶ ماه تا ۳ سال زندان بسيار نامتناسب و كمترازحد لازم بود اما اين قوانين بعد از انقلاب به شيوه اسلامي تعيين شد. پس از انقلاب اسلامي نخستین گام در سال ۱۳۸۱ برداشته شد و قانون حمایت از کودکان و نوجوانان به تصویب رسید. به موجب ماده ۳ این قانون: «هرگونه خرید و فروش ، بهرهکشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف، از قبیل قاچاق ممنوع و مرتکب حسب مورد، علاوه بر جبران خسارت وارده به شش ماه تا یک سال زندان یا به جزای نقدی از ده میلیون ریال تا بیست میلیون ریال محکوم خواهد شد.
قانونگذار در سال ۱۳۸۳ با تصویب قانون مبارزه باقاچاق انسان خلا قانونی در این زمینه را برطرف كرد. ماده ۱ این قانون به تعریف قاچاق اختصاص یافت و ماده ۲ نیز اعمال در حکم قاچاق را بر شمرد. مطابق اين قانون، قاچاق انسان عبارت است از عبور دادن فرد از مرزهای کشور، تحویل گرفتن، انتقال دادن، مخفی کردن یا فراهم ساختن موجبات اختفای وی پس از عبور از مرز با اجبار، اکراه، تهدید، فریب، سوءاستفاده از قدرت یا موقعیت خود یا سوءاستفاده از وضعیت بزه دیده به قصد بهرهکشی جنسی، برداشت اعضا، بردگی و ازدواج وی، كه طبق ماده ۳ همین قانون چنانچه عمل مرتکب قاچاق انسان از مصادیق مندرج در قانون مجازات اسلامی باشد مطابق مجازاتهاي مقرر در قانون یاد شده و در غیر این صورت به حبس از ۲ تا ۱۰ سال و پرداخت جزای نقدی معادل دو برابر وجوه یا اموال حاصله از بزه محکوم خواهد شد. همچنین با توجه به اطلاق بند ۵ ماده ۵ قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب که رسیدگی به جرایم قاچاق را درصلاحیت دادگاه انقلاب دانسته است دادگاه انقلاب صلاحیت رسیدگی به جرم قاچاق انسان را دارد.
اعدام قاچاقچيان در چين
كشورهاي ديگر نيز در زمينه مبارزه با قاچاق انسان قوانين سختگيرانهاي را اجرا ميكنند. اما چين به تازگي قرار است قانون سختتري را براي اعدام اين افراد مصوب كند. بر همين اساس رسانههاي دولتی چین اعلام کردند براساس پیشنویس قانونی که بوسیله مجمع ارشد قانونگذاری این کشور تحت بررسی است قاچاقچیان اعضا با مجازات مرگ مواجه خواهند شد.
خبرگزاری دولتی شینهوا اعلام کرد افرادی که در «برداشت اجباری اعضای بدن، اهدا یا اجباری اعضا یا برداشت اعضا از افراد کمسن» محکوم شناخته شوند، با مجازاتهای مشابه با جرم قتل روبهرو میشوند، که از ۱۰ سال حبس تا اعدام را در بر میگیرد. پیش از این افراد ی که به خاطر برداشتن اجباری اعضای بدن محکوم میشدند، متهم به عملیات تجاری غیرقانونی بودند چراکه هیچ مجازات خاصی در قانون کیفری چین برای این جرم تعیین نشده بود.
تقاضا برای پیوند اعضا در کشور ۱.۳ میلیارد نفری چین بسیار بیشتر از عرضه اعضا است و به این ترتیب راه برای فروش غیرقانونی اعضا گشوده میشود. در گذشته دولت به بازرسی بیمارستانها نپرداخته است که عمل جراحی پیوند غیرقانونی را در مقابل دریافت ۱۰۰۰۰۰ یوآن (۱۵۲۰۰ دلار) انجا م دادهاند. اما قاچاق اعضا تنها به چين و كشورهاي آسياسي اختصاص نداشته و بسياري از كشورهاي پيشرفته و غربي نيز در اين زمينه فعال هستند، قدمت فعاليت اين كشورها در زمينه قاچاق انسان به حدي است كه باند مافياي آنها ريشهاي بوده و در اغلب مسئوليتها هم نفوذ كرده است.
در جمهوري اسلامي ايران خوشبختانه به شكل مرسوم در جهاني قاچاق اعضا صورت نميگيرد فقط به دليل مشكلات بيماران نيازند به پيوند و تعداد كم متوفيان قابل استفاده از اعضايشان كم و بيش شغلي به نام دلالي شكل گرفته؛ دلالها با جمعآوري آگهي افرادي كه حاضر به فروش كليه و يا قسمتي از بدنشان براي تامين مخارج زندگي هستند، كرده و با شناسيايي نيازمندان اقدام به فروش آن عضو ميكنند هر چند كه سعي ميكنند اين كار را خيرخواهانه جلوه دهند اما كارشان غيرقابل توجيه بوده و بارها و بارها ديده شده با اين افراد در صورت شناسايي برخوردهاي قانوني در خور توجهي صورت گرفته است.
مائده شيرپور