روشن است که فشارها و تحریمهای اقتصادی علیه ایران بیتأثیر در شکلگیری شرایط اقتصادی کنونی نیست، منصفانه است که نقش تحریمهای آمریکا و اروپا را هم در به وجود آمدن شرایط موجود ببینیم.
اما اینکه تحریمهای اقتصادی در ایجاد شرایط کنونی کشور چه اندازه تأثیر داشته است قابل بحث و بررسی است.
آمریکا ۴۰ سال است که جمهوری اسلامی ایران را تحت شدیدترین تحریمهای اقتصادی قرار داده و هدف آن هم به زانو درآوردن نظامی اسلامی است، اینکه مسئولین آمریکایی مدام تکرار میکنند هدف تحریمها مردم ایران نیستند و به ظاهر سعی میکنند تبعات آن به مردم وارد نشود، دروغ است.
جمهوری اسلامی شدیدترین و بدترین تحریمهای اقتصادی را در طول ۴۰ سال عمر انقلاب پشت سر گذاشته، آیا تحریمهای اقتصادی و نظامی دوران جنگ شدیدتر و پراثرتر از تحریمهای اقتصادی حال حاضر نبود؟ قطعاً همینطور است. شدت تحریمها و تأثیر آن در دوران جنگ تحمیلی بسیار بیشتر بود چراکه جمهوری اسلامی هم باید هزینه جنگ را تأمین میکرد و هم هزینه زندگی مردم را، اما آن ۸ سال گرچه با فشار و تنگی معیشت همراه بود، هیچگاه به چنین شرایطی نکشید. چرایی آن هم روشن است، مسئولین، البته اکثریت آنها در دوران دفاعمقدس همانند مردم زندگی میکردند و از اشرافیتی که اکنون در میان مسئولین حاکم است خبری نبود. گرچه بودند مسئولین و شخصیتهایی که در آن دوران نیز در رفاه زندگی میکردند، اما تعداد آنها بسیار اندک بود.
ایران اسلامی دارای منابع بسیار غنی از لحاظ نفت، کشاورزی و معدن است، موقعیت جغرافیای سیاسی آن نیز باعث شده تا اهمیت ویژهای نه تنها در منطقه بلکه در دنیا داشته باشد، اما متأسفانه علاوه بر اینکه از ظرفیتهای موجود بهره برداری بهینه نمیشود، با فرصتسوزیهایی که صورت میگیرد، بر شدت تحریمهای اقتصادی دشمنان نیز افزوده میشود.
نمیتوان پذیرفت و همه تقصیرها را به گردن دشمنیهای آمریکا و تحریمهای اقتصادی این رژیم انداخت و خود را در این ماجرا بیتقصیر نشان داد، اگر اکنون شرایط اقتصادی اینگونه شده است که میبینیم، آیا تنها مقصر آن آمریکا و ترامپ است؟ اگر فردی غیر از ترامپ رئیس جمهور آمریکا شده بود، آیا اکنون شرایط اقتصادی به شکل دیگری بود؟
کارشناسان اقتصادی پیش از این اعتقاد داشتند، آشفتگی در اقتصاد کشور و بروز فشارهای اقتصادی نه به خاطر تحریمها است که تنها ۵ درصد تأثیر دارد و مابقی دلایل مشکلات اقتصادی را، مدیریت ناکارآمد در این زمینه میدانند. این کارشناسان پس از گذشت زمان تأثیر تحریمها را ۱۰ درصد و اکنون ۳۰ درصد اعلام میکنند، با وجود افزایش تأثیر تحریمهای اقتصادی به ۳۰ درصد، باز هم این رقم نمیتواند عامل اصلی در ایجاد شرایط اقتصادی کنونی باشد.
طبیعی است اگر برای مقابله با فشار تحریمهای اقتصادی اقدامی علمی و عملی انجام نشود رفته رفته درصد تأثیر تحریمها نیز افزایش مییابد، یکی از دلایل افزایش درصد تأثیر تحریم و فشار اقتصادی از ۵ درصد به ۳۰ درصد به خاطر ناکارآمدیهایی است که در مسائل و تصمیمات اقتصادی وجود دارد، نه اینکه شدت تحریمهای اقتصادی یا شخص ترامپ باعث شده اند تأثیر تحریمها افزایش یابد.
دلیل پرداختن به این موضوع سخنان آقای محمدباقر نوبخت معاون رئیسجمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور است که گفته؛ «درخصوص فشار اقتصادی باید بگوییم دولت در این خصوص قصوری نداشته و جهان با یک پدیده نادر به نام ترامپ مواجه است.»
آقای نوبخت به این پرسش پاسخ دهد که آیا تحریمهای اقتصادی ایران بیشتر و تأثیرگذارتر بود یا تحریمهای نظامی علیه ایران؟
پاسخ به این پرسش روشن است، آمریکا همواره از دستیابی ایران به توانمندیهای نظامی و دفاعی هراس داشته است و به همین خاطر شدیدترین تحریمها را در زمینه نظامی علیه ایران وضع کرد، ایالات متحد و دیگر دشمنان ایران اسلامی به خوبی میدانند که اقتدار نظامی ایران عامل بازدارنده و جدی مقابل تهدیدات نظامی آنها است، اما با این وجود نتوانستند مسیر پیشرفتهای نظامی و دفاعی ایران را مسدود کنند.
چرا در دیگر زمینهها اتفاقی که در پیشرفتهای نظامی و دفاعی رخ داد، دیده نشد؟
چه عاملی به جز ناکارآمدی مدیریتی در اقتصاد کشور میتوان نام برد که مانعی بر سر راه پیشرفتهای اقتصادی کشور شده است؟
دل در گرو دستاوردهای برجام سپردن و اکنون هم اصرار بر پیوستن ایران به اف.ای.تی.اف و اجرای کنوانسیونهای پالرمو و سی.اف.تی، ضعف آنهایی است که مسئولیت دارند.
هدف اصلی توافق هستهای لغو تحریمهای اقتصادی بود، دولت تدبیر و امید هم بر روی همین موضوع تأکید داشت، اما از این توافق هیچ سودی عاید ایران نشد، بلکه مشکل ساز هم گشت، چه تضمینی وجود دارد که با پیوستن ایران به اف.ای.تی.اف مشکلات اقتصادی برطرف شود؟
شاید از منظر آقای نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه باید صبر کنیم تا ترامپ برکنار شود یا در انتخابات آینده فرد دیگری برگزیده شود تا شاید مشکلات اقتصادی ایران هم حل شود؟!
نویسنده: سیاوش کاویانی