در بررسی حقوق خانواده از دیدگاه اسلام نخست می بایست تعریفی روشن از خانواده و فلسفه وجودی آن را ارائه داد تا بهتر بتوان به حقوق این نهاد کوچک اما موثر در فرایند تکامل حقوق درجوامع بشری پی برد.
هدف از ازدواج در اسلام تشکیل خانواده است.یک خانواده خوب و سالم مطمئنا در تربیت فرزندان و پیش رفت جامعه ایفا میکند.تربیت صحیح فرزندان و برآورده شدن نیازهای عاطفی جمیع اعضای خانواده از ثمرات این امر است.
خانواده در اسلام، یعنی محل سکونت دو انسان، محل آرامش روانی دو انسان، محل انس دو انسان با یکدیگر محل تکامل یک نفر به وسیله یک نفر دیگر، آن جایی که انسان در آن صفا می یابد، راحتی روانی می‌یابد، این محیط خانواده است.
تشکیل بنای خانواده، یک نیاز اجتماعی است، اگر در جامعه ای، خانواده ها درست بودند، سالم بودند، استحکام داشتند، تزلزل نداشتند، حدود و ثغور خانواده محفوظ بود، این جامنعه می تواند به خوبی اصلاح بشود. افرادش می توانند رشد فکری پیدا کند و از لحاظ روحی کاملاً سالم باشند می توانند انسان هایی بدون عقده باشند.
حقوق خانواده یکی از مهم‌ترین بخش‌های حقوق مدنی مهم‌ترین رشته حقوق خصوصی است و آمیخته با مسائل اجتماعی و اخلاقی و مذهبی است و بیشتر قواعد آن مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه است. مجموعه قواعد و مقرراتی که حاکم بر روابط افراد خانواده و افراد متشکل آن (از قبیل شوهر، زن، فرزند، پدر ومادر) و امور مالی مرتبط با آن (مانند مهریه زوجه و نفقه همسر و اقارب) است.
حقوق خانواده به قدری مهم است که در اعلامیه قاهره نیز به آن اشاره شد و ماده های پنجم تا هشتم را دربرگرفت.
در بند الف ماده پنجم می خوانیم«خانواده ، پایه ساختار جامعه است و زناشویی اساس ایجاد آن می باشد ، بنابراین مردان و زنان حق ازدواج دارند و هیچ قید و بندی که بر پایه نژاد یا رنگ یا قومیت باشد، نمی توان از این حق آنان، جلوگیری کند.» و در بند دوم همین ماده واحده جامعه و دولت موظف می شوند تا با موانع پیش روی ازدواج مبارزه کنند«جامعه و دولت موظف است موانع را از فرا راه ازدواج برداشته و راههای آن را آسان و از خانواده حمایت به عمل آورد .»
در ماده ششم سخن از برابری حقوق زن و مرد در اسلام به میان آمده «در حیثیت انسانی ، زن با مرد برابر است و به همان اندازه که زن وظایفی دارد، از حقوق نیز برخوردار است و دارای شخصیت مدنی و ذمه مالی مستقل و حق حفظ نام و نسبت خویش را دارد .» و در بند دوم همین ماده ، شئون نفقه و جایگاه حقوقی آن در قوانین ازدواج را برشمرده است «بار نفقه خانواده و مسؤولیت نگهداری آن ، از وظائف مرد می باشد .»
و در ماده هفتم به حقوق کودکان در خانواده پرداخته است« هر کودکی از زمان تولد ، حقی بر گردن والدین خویش و جامعه و دولت در محفاظت دوران طفولیت و تربیت نمودن و تأمین مادی و بهداشتی و ادبی دارد .
در ضمن باید از جنین و مادر نگهداری شود و مراقبت های ویژه نسبت به آنها مبذول شود .»
خانواده در حقوق بشر نیز از اهمیت و جایگاه بسزایی برخوردار است آنچنانکه در بند۳ ماده ۱۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد می خوانیم : خانواده یک واحد گروهی طبیعی و زیربنایی برای جامعه است و سزاوار است تا به وسیله ی جامعه و «حکومت» نگاهداری شود.
در همین رابطه سزاواری پدر و مادر را برای سعادت فرزندانشان متذکر میشود(بند۳ ماده۲۶).
این در حالیست که در میثاق نامه حقوق مدنی و سیاسی سازمان ملل مصوب ۱۶ دسامبر ۱۹۶۶ موضوع حق تشکیل خانواده مورد توجه قرار گرفته و در ماده ۲۳ به صراحت به آن پرداخته است.
در بند اول این ماده می خوانیم« خانواده عنصر طبیعی واساسی جامعه است و استحقاق حمایت جامعه و حکومت را دارد.حق نکاح و تشکیل خانواده برای زنان و مردان از زمانیکه به سن ازدواج میرسند به رسمیت شناخته میشود.»
در بند سوم این ماده قانونی به مسئله رضایت و انتخاب آزاد افراد در تشکیل خانواده اشاره شده و اعلام گردیده « هیچ نکاحی بدون رضایت آزادانه و کامل طرفین آن منعقد نمی شود.»
از اینرو مشخص می شود حق ازدواج و تشکیل خانواده به عنوان یکی از اصول اولیه زیست انسانی از سوی کنوانسیون های اجتماعی اعم از اسلامی و غربی ، مورد توجه قرار گرفته است .
به نحوی که شاهد آنیم جملگی کنوانسیون های بین المللی بر تحقق حق تشکیل خانواده به عنوان یکی از نیازهای اولیه بشر تاکید داشته و هر نوع اغماض در این زمینه را ناموجه اعلام می کنند.
سهیل بهمنی
