دیابت یا بیماری قند، بیماریای خاموش است که میتواند در صورت عدم کنترل خطرناک شود. دیابت در واقع یک اختلال متابولیک (سوخت و سازی) در بدن است. در این بیماری توانایی تولید انسولین در بدن از بین میرود و یا بدن در برابر انسولین مقاوم شده و بنابراین انسولین تولیدی نمیتواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد. نقش اصلی انسولین پایین آوردن قند خون توسط مکانیزمهای مختلفی است.
دیابت دو نوع اصلی دارد. در دیابت نوع یک تخریب سلولهای بتا در پانکراس منجر به نقص تولید انسولین میشود و در نوع دو مقاوت پیشرونده بدن به انسولین وجود دارد که در نهایت ممکن است به تخریب سلولهای بتای پانکراس و نقص کامل تولید انسولین منجر شود. در دیابت نوع دو مشخص است که عوامل ژنتیکی، چاقی و کمتحرکی نقش مهمی در ابتلای فرد دارند.
در دیابت، سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت و ساز کامل گلوکز کاهش مییابد از اینرو میزان قند خون افزایش یافته که بهآن هایپرگلیسمی میگویند. وقتی این افزایش قند در دراز مدت در بدن وجود داشته باشد عوارض میکروواسکولار دیابت یا تخریب رگهای بسیار ریز در بدن ایجاد میشوند که میتوانند اعضای مختلف بدن همچون کلیه، چشم و اعصاب را درگیر کنند. همچنین دیابت با افزایش ریسک بیماریهای قلبی - عروقی ارتباط مستقیم دارد؛ لذا غربالگری و تشخیص زودرس این بیماری در افراد با ریسک بالا میتواند در پیشگیری از این عوارض مؤثر باشد. تشخیص و همچنین غربالگری دیابت با انجام آزمایش قند خون میسر است.
اهمیت کنترل قند خون در دیابتیها
یکی از وظایف بسیار مهم بیمار در کنترل بیماری دیابت، کنترل قند خون توسط خود بیمار با استفاده از دستگاه گلوکومتر است. این روش به افراد دیابتی خصوصاً بیمارانی که انسولین تزریق میکنند و یا بیمارانی که قند خون کنترل شدهای ندارند، کمک میکند که نظارت دقیقتری بر وضعیت خویش اعمال کنند و مسئولیت بیشتری برای اداره امور خود برعهده گیرند. کنترل قند خون، مزایای فراوانی دارد. برای مثال کنترل قند خون قبل و ۲ ساعت بعد از صرف غذا به بیمار کمک میکند تا میزان تأثیر مصرف غذا بر قند خون را دریابد، پی بردن به این مسئله، بیمار را در انتخاب وعده غذایی مناسب یاری میدهد. همچنین میتوان با کنترل منظم قند خون در زمان فعالیت یا در زمان بیماری، میزان انسولین دریافتی را تنظیم کرد و بالاخره اینکه کنترل منظم قند خون، حس اعتماد بهنفس را در بیمار افزایش میدهد که توانسته از خود بهخوبی مراقبت کند.
دیابت بیماریای خاموش
در مراحل ابتدایی ممکن است دیابت بدون علامت باشد. بسیاری از بیماران به طور اتفاقی در یک آزمایش یا در حین غربالگری شناسایی میشوند. با بالاتر رفتن قند خون، علائم دیابت آشکارتر میشوند. پرادراری، پرنوشی، پرخوری، کاهش وزن با وجود اشتهای زیاد، خستگی و تاری دید از علایم اولیه شایع دیابت است.
بسیاری از بیماران در هنگام تشخیص بیماری چندین سال دیابت داشتهاند و حتی دچار عوارض دیابت شدهاند. در کودکان دچار دیابت نوع یک علایم معمولاً ناگهانی بارز میشوند، این افراد معمولاً قبلاً سالم بوده و چاق نبودهاند. در بزرگسالان این علایم معمولاً تدریجیتر بارز میشوند. در دیابت نوع دو معمولاً فرد تا سالها بدون علامت است. علایم معمولاً خفیف هستند و به طور تدریجی بدتر میشوند. در نهایت فرد دچار خستگی مفرط و تاری دید شود. با این حال قند خون میتوانید به مقادیر بسیار بالایی افزایش یابد و فرد دچار عارضه شوک شود.
عوارض دیابت
عوارض دیابت بطور عمده به دو دسته تقسیم میشود: عوارض میکروواسکولار که شامل رتینوپاتی (نابینایی)، نفروپاتی (آسیبهای گلومرول و دفع آلبومین بیماریهای کلیه) و نوروپاتی (کاهش یا ازدست دادن حس درد) است. دسته دوم اماعوارض ماکرووسکولاراست که براساس این عوارض بیماران دیابتی از افزایش قابل توجه ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی - عروقی آترواسکلروزی رنج میبرند. این شامل سکته مغزی، بیماری عروق کرونر و بیماریهای عروق محیطی است. ریسک این بیماریها در هر دو نوع اصلی دیابت و حتی در سنین پایین افزایش یافته است.
کنترل دیابت
ریسک بروز دیابت یک را میتوان با بررسی سابقه خانوادگی این بیماری و توجه به سن بروز و جنسیت اعضاي درگیر خانواده تخمین زد. همچنین راههای دیگری هم برای پیش بینی بروز دیابت نوع یک ارائه شده است ولی از آنجا که هنوز راهی برای پیشگیری یا متوقف کردن روند بیماری وجود ندارد استراتژیهای مختلفی که برای تشخیص زودرس دیابت نوع یک وجود دارد ارزش زیادی ندارند.
اما ریسک دیابت نوع دو را می توان در افرادی با سن بالای ۴۰ سال، کسانی که فامیل درجه اول مبتلا به دیابت نوع ۲ دارند، سابقه اختلالات قند پیشدیابتی، سابقه دیابت بارداری، سابقه به دنیا آوردن نوزاد ماکروزوم (وزن بالاتر از حد طبیعی)، وجود عوارض انتهایی دیابت روی اعضاي بدن، وجود فاکتورهای خطر بیماریهای قبلی - عروقی، وجود بیماریهای مربوط به دیابت بیشتر دانست.
پیشگیری از عوارض
برای پیشگیری از عوارض دیابت خصوصا تشکیل زخمهای دیابتی راههای مختلفی وجود دارد که عبارتند از: پرهیز از سیگار، تحت کنترل داشتن قند وفشار خون و کلسترول، ورزش برای تحریک جریان خون، تمیزنگه داشتن پاها، بررسی کردن هر روز پاها به منظور یافتن خراش و ترکخوردگی پوست، خشک کردن پاها بعد از حمام.
کنترل میزان قند خون از مهمترین موضوعها در برخورد با بیماری دیابت است. به تازگی محققان دانشگاه لیدز آمریکا با استفاده از فناوری لیزر موفق به تولید یک دستگاه غیرتهاجمی شدهاند که قندخون دیابتی را کنترل میکند. این سیستم GlucoSense نام دارد و بدون هیچ سوزن یا جراحی، قندخون را به طور مداوم اندازهگیری میکند. در این روش، بیمار انگشت خود را روی حسگر شیشهای کوچکی قرار میدهد. در این هنگام، یک پرتو لیزر کم توان به انگشت تابیده میشود. بخشی از این پرتو توسط گلوکز خون جذب و باقیمانده به حسگر شیشهای بازتاب میشود
البته باید گفت که ورزش به دیابتیها کمک میکند که از شر حملههای قلبی و نابینایی و آسیبهای عصبی در امان باشند. وقتی که غذا میخورید سطح قند خونتان افزایش مییابد. هر چه بیشتر سطح خون افزایش یابد قند بیشتری به یاختهها میچسبد. وقتی که قند به یاخته بچسبد دیگر نمیتواند از آن جدا شود و تبدیل به مادهای زیانآور بنام سوربیتول میشود که این ماده میتواند باعث نابینایی و ناشنوایی و آسیبهای مغزی و قلبی و نشانگان پاهای سوزان و... شود.
مائده شیرپور